İSLAM DÜŞÜNCESİNDE BİR TARTIŞMA METODOLOJİSİ OLARAK CEDEL

Yıl 2011, Cilt: 13 Sayı: 24, 157 - 174, 15.12.2011

Hüseyin Doğan

Öz

Hiç kuşkusuz “cedel metodolojisi”,  İslam bilgin ve düşünürlerine bunlar içerisinde özellikle dekelamcılara, kendi görüş ve düşüncelerini savunma veya karşıtlarının düşüncelerini ve iddialarınıbastırma konusunda büyük bir açılım ve kolaylık sağlamıştır.  İslam kelamcılarına, benimsemişya da kabul etmiş oldukları dinsel ve felsefî birtakım görüş ve yaklaşımlarını temellendirebilmeveya gerekçelendirebilme konusunda çok önemli fırsatlar ve imkanlar sağlayan cedel metodolo-jisi, damgasını vurmuş olduğu dönemle sınırlı kalmamış; tam tersine, bugün bile dinsel görüş veyaklaşımlarını değişik kategorilerde ifade etmek isteyen kimselere, hali hazırda bir tartışma yön-temi olarak hizmet etmeye devam etmektedir. İşte bu çalışma, özellikle de Ortaçağ İslam Ke-lamı'nda kelamcılar ve filozoflarca benimsenen ve kullanılan cedel metodolojisinin temel yapısınıve argümanlarını tanıtmak suretiyle,  İslam araştırmacılarının bugün karşı karşıya kaldığı yön-tem(sizlik) sorununa da bir anlamda ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

-Cedel, Yorumbilim, Metodoloji, Nass, Anlama

Methodology of a Dialectic in Islamic Thought: Jadal

Öz

Undoubtedly, “dialectic methodology”, which has came into existence from the internal dynamics
of Islamic thought, contrary to the common assumption, has provided Islamic scholars
and thinkers especially the Islamic theologians with great openings and facilities to understand
and interpret Islamic texts. Thus, “jadal methodology”, which provides Islamic theologians with
very significant opportunities and facilities in the course of the development of Islamic thought
to establish firmly or reason some religious and philosophical thoughts and approaches they
have accepted or have adopted. In other words, they have benefited today to a large extent
from the methodology under some particular conditions in understanding and interpreting the
religious Nasses even in the modern period. This study aims to cover the topic of “dialectic
methodology” trying to clarify in a sense the methodological problem Islamic researchers have
currently encountered by introducing the methodology used in the Middle Ages and further the
basic arguments and grounds of this methodological approach.  

Anahtar Kelimeler

Dialectic, Interpretation, Methodology, Nass, Understanding

Kaynakça

• Aristoteles, (ö. M.Ö. 322) Organon-V (Topikler), çev. Hamdi Ragıp Atademir, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1952.
• Atademir, Hamdi Ragıp, Aristo’nun Mantık ve İlim Anlayışı, Ankara Üniversitesi İlâ- hiyat Fakültesi Yay., Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1974.
• Atay, Hüseyin, “Kur’an’a Göre Münâzara Metodu”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, cilt: XVII, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1969.
• Câbirî, Muhammed Âbid, Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı - Arap-İslâm Kültüründeki Bilgi Sistemlerinin Eleştirel Bir Analizi -, çev.: Burhan Köroğlu-Hasan Hacak- Ekrem Demirli, İstanbul: Kitabevi, 1999.
• ―――, Arap-İslam Aklının Oluşumu, trc. İbrahim Akbaba, İstanbul: Kitabevi, 2000.
• Cürcânî, es-Seyyîd eş-Şerîf ‘Ali b. Muhammed (ö.816/1413), et-Ta‘rifât, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1416/1995.
• Cüveynî, İmâm el-Haremeyn Abdülmelik b. Abdillâh (ö.478/1085), el-Kâfiye fi’l-Cedel, thk. Fevkiye Hüseyin Mahmûd, Kahire 1979.
• Demirci, Mustafa, Beytü’l-Hikme, İstanbul: İnsan Yay., 1996.
• Doğan, Hüseyin, ‘Abdülkâhir el-Bağdâdî ve Yöntembilimine Eleştirel Bir Yaklaşım, (Ba- sılmamış Yüksek Lisans Tezi), OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 2004.
• Emiroğlu, İbrahim, Ana Hatlarıyla Klasik Mantık, İstanbul: Asa Kitabevi, 1999.
• ―――, “Cedel Nedir?”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir: Do- kuz Eylül Üniversitesi Rektörlük Matbaası, sayı: XII, 1999.
• ―――, “Cedelin İşleyişi ve Değeri”, Tabula Rasa (Felsefe-Teoloji), yıl: I, sayı: II, Mayıs- Ağustos, Isparta: Tuğra Matbaası, 2001.
• Er, İzzet, Sosyal Gelişme ve İslam, İstanbul: Furkan Yay., 1994.
• Ebherî, Esîrüddîn, Îsâgûcî (Mantığa Giriş), çev.: Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: İz Yayıncı- lık, 1998.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed, (ö. 339/950), el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî -III- (Kitâbu’l- Cedel), thk. Refîk el-‘Acem, Beyrut: el-Mektebetü’l-Felsefiyye, 1986.
• ―――, “Kitâbu’l-Burhân” (Burhân Kitabı), çev. Mübahat Türker, Araştırma Dergisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, cilt: I, 1963.
• ―――, İlimlerin Sayımı (İhsâ’u’l-‘Ulûm), çev. Ahmet Ateş, İstanbul: Milli Eğitim Ba- sımevi, 1986.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed (ö.505/1111), İhyâu ‘Ulûmi’d-dîn, trc. Ali Arslan, İs- tanbul: Merve Yay., 1993.
• Giridî, Sırrî, Nakdü’l-Kelâm fî ‘Akâidi’l-İslâm (İlm-i Kelâm’ın Özü), sad. Kazım Albayrak, İstanbul: Tahkim Yay., 1987.
• Hilav, Selahattin, Diyalektik Düşüncenin Tarihi, İstanbul: Sosyal Yayınlar, 1997.
• İbn Haldûn, ‘Abdurrahmân Ebî Zeyd, (ö. 808/1406), Mukaddime, haz. Süleyman Ulu- dağ, cilt: II, İstanbul: Dergah Yay., 1991.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn, (ö. 711/1311), Lisânu’l-‘Arab, Beyrut: Dâru Lisâni’l-‘Arab, ts.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed (ö. 520/1126), Felsefetü İbn Rüşd -Faslu’l-Makâl -el- Keşf ‘an Menâhici’l-Edille-, thk. el-Cennetü İhyâi’t-Türâs el-‘Arabiyyi fî Dâri’l- Âfâki’l-Cedîde, Beyrut 1402/1982.
• İsfehânî, Ebû Kâsım el-Hüseyin Râgıb, (ö. 502/1108), el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, İs- tanbul: Kahraman Yay., 1989.
• İbn Sînâ, el-Hüseyin b. Abdullah Ebû ‘Ali, (ö. 428/1037), eş-Şifâ el-Mantık-IV –Kitâbu’l- Cedel, thk. Ahmed Fuâd el-Ahvânî, Mısır, 1385/1965.
• Joseph, H. W., An Introduction to Logic, Oxford University Press, 1967.
• Kaya, Mahmut, İslâm Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi, İstanbul: Ekin Yay., 1983.
• Kutluer, İlhan, İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Lapidus, Ira M., İslâm Toplumları Tarihi, çev.: Yasin Aktay, İstanbul: İletişim Yay., 2003.
• Mantran, Robert, İslâm’ın Yayılış Tarihi (VII-XI. Yüzyıllar), çev.: İsmet Kayaoğlu, An- kara: Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yay., 1991.
• Neşşâr, ‘Ali Sâmî, Menâhicu’l-Bahs ‘inde Müfekkiri’l-İslâm, nşr. Abduh er-Râcihî, Bey- rut 1404/1984.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ, Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Lüğât, Beyrut ts.
• Özervarlı, M. Sait, Kelâm’da Yenilik Arayışları, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yay. (İSAM), 1998.
• Ülken, Hilmi Ziya, Genel Felsefe Dersleri, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1972.
• Yavuz, Yusuf Şevki, Kur’an-ı Kerîm’de Tefekkür ve Tartışma Metodu, Bursa: İlim ve Kül- tür Yay., 1983.