MEVLEVÎLERDE ÇOCUK ŞEYHLER VE VEKİL ŞEYHLİK

Yıl 2013, Cilt: 15 Sayı: 27, 95 - 119, 15.06.2013

Sezai Küçük

Öz

Mevlevîlik Anadolu‟da XIII. Yüzyılda kurulan bir tarikattır. Kısa sürede teşkilatlanarak Mevlevîhanelervasıtasıyla yayılmıştır. Yeni açılan mevlevîhalere ilk yıllarda şeyhler tarikatın idaremerkezi olan Konya‟dan tayin edilmiştir. Sonraki yıllarda ise mevlevîhanelerin şeyhliği babadanoğula geçmiştir. Özellikle XVIII. Asrın sonlarından itibaren mevlevîhane şeyhleri veya şeyhaileleri mevlevîhanelerin vakıf gelirlerinden mahrum kalmamak için küçük yaşta da olsa çocuklarınışeyh olarak tayin ettirmişlerdir. Tayin edilen çocuk şeyhin yetiştirilmesi yanında mevlevîhanelerinmaddî-manevî idaresinin sağlanması için de “Vekil Şeyhlik” ihdas edilmiş ve bugöreve yetişkin bir Mevlevî tayin edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mevlevî, Mevlevîhâne, Çocuk Şeyh, Vekil Şeyh.

Children Sheikh and Representative Sheikh in Mawlawi Order

Öz

Mawlawi Order is a sufi movement (Tariqa) that established in Anatolia in 13th century. This sufi movement was expended by the organization of Mawlawi lodges/Dergâhs (Mevlevîhâne). In the early period sheikhs were appointed by the chief sheikh lived in Konya. In the later sheikh was passed from the father to son. Children of the sheikh were appointed particularly after 18th centruy to prevent the income of foundation for Mawlawi lodge/Dergâh. In order to educate child sheikh and to govern the Mawlawi lodge the representative of sheikh was also established.

Anahtar Kelimeler

Mawlawi, Mawlawi lodge (Mevlevîhâne), Child sheikh, Representative of sheikh.

Kaynakça

• Abdülbâkî Nâsır Dede, Defter-i Dervişân II, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphânesi (İSAM), nr. 18112.
• Ahmed Remzi Dede (Akyürek), Târihçe-i Aktâb, Terakki Basımevi, Şam 1915. Ahmet Eflâkî, Menâkıbü’l-Ârifîn, Âriflerin Menkıbeleri, (trc. Tahsin Yazıcı), MEB. Yayınları, İstanbul 1989, I-II.
• Ahmet Süheyl Ünver Defterleri (ASÜD), Süleymaniye Kütüphanesi. Ali Enverî, Semâ‘hâne-i Edeb, Âlem Matbaası, İstanbul 1309.
• Ali Nutkî Dede, Defter-i Dervişân I, Süleymaniye Kütüphânesi Nafiz Paşa nr. 1194.
• Aşçıdede Halil İbrahim, Hatırât, (hzl. R. Ekrem Koçu), İstanbul 1960.
• Ateş, İbrahim, ‚Hz Mevlânâ Dergâhı ile ilgili Vakıf ve Vakfiyeler‛, IX. Mevlânâ Haftası Kitabı, Ankara 1992
• Babinger, F.,-Köprülü, M. Fuad, Anadolu’da İslamiyet, (trc. Ragıb Hulusi), İstanbul 2000.
• Tanrıkorur, Barihüda, ‚Mevlevîyye‛, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA), Ankara 2004, XXIX.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Humayun (HH), İrâde Dâhiliye (İD) Behçetî İsmail Hakkı Üsküdârî, Merâkid-i Mu’tebere-i Üsküdâr, (hzl. Bedii Şehsuvaroğlu), İstanbul 1976.
• Cemalettin Server Revnakoğlu Arşivi (CSRA), Divan Edebiyatı Müzesi. Çelebi, Asaf Halet, Mevlânâ ve Mevlevîlik, İstanbul 1957.
• Çelebi, Celâleddin, ‚Çelebi Efendi‛, DİA, VIII/261. Duru, Muhiddin Celal, Tarihi Sîmalardan Mevlevî, İstanbul 1952.
• Elgin, Necati, ‚Mehmed Saîd Hemdem Çelebi ve Sadrazam Mustafa Reşid Paşa‛, Anıt Dergisi, sy. 28, Nisan 1961.
• Elif Efendi, Tenşîtü’l-Muhibbîn bi Menâkıb-ı Hâce Hüsameddîn, İstanbul 1300/1883.
• Emecan, Feridun M., ‚Saruhan Oğulları ve Mevlevîlik‛, E. Hakkı Ayverdi Hatıra Kitabı, İstanbul 1995.
• Feridüddin b. Ahmed-i Sipahsalar, Risâle-i Sipahsalar (Mevlânâ ve Etrafındakiler), (trc. Tahsin Yazıcı), Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1977.
• Furûzanfer, Bediuzzaman, Mevlânâ Celâleddîn, (trc. F. N. Uzluk), İstanbul 1990.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, (İkinci Baskı), İstanbul 1983.
• Göyünç, Nejat, ‚Das Mevlevîhâne in Samsun‛, Osmanlı Araştırmaları, sy. XIV, İstanbul 1996.
• Göyünç, Nejat, ‚Osmanlı Devletinde Mevlevîler‛, TTK Belleten, c. 55, sy. 213, Ağustos 19 Harîrîzâde Kemaleddin Efendi, Tıbyanü Vesâili’l-Hakâik, Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, nr. 430, I-III. Hüseyin bin İsmail Ayvansarayî, Hadîkatü’l-Cevâmi’, İstanbul 1281, I-II.
• Hüseyin Fahreddin el-Mevlevî, Müntehabât-ı Fahrî (Hzl.:M.Akkuş-A.İslamoğlu-A. Adak), Mevlânâ Kültür ve Sanat Vakfı, Ankara 2010.
• Hüseyin Fahreddin Dede, Mecmuâ’, Konya Mevlânâ Müzesi Kütüphânesi, nr. 7467. Hüseyin Vassaf, Sefine-i Evliyâ, haz. M. Akkuş - A.Yılmaz, Kitabevi, İstanbul, 2006, IV.
• Işın, Ekrem ,‚İstanbul’un Mistik Kültüründe Mevlevîhâneler, Yenikapı Mevlevîhânesi‛ İstanbul Dergisi, 1993, sy. 4, s. 119-131.
• Işın, Ekrem, ‚Beşiktaş/Bahâriye Mevlevîhânesi‛, İstanbul Dergisi, c. VI, s. 129-137. İbn Batuta, Seyahatnâme, (trc.Mehmet Tanci), İstanbul 1983.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl, Son Asır Türk Şairleri, İstanbul 1970, I-XII.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl, Hoş Sadâ, İstanbul 1958.
• Koçu, R. Ekrem, ‚Fahreddin Dede Efendi‛, İstanbul Ansiklopedisi, X, 1971.
• Konya Mevlânâ Müzesi Arşivi (KMMA) Konyalı, İ. Hakkı, Âbideleri ve Kitâbeleriyle Üsküdâr Tarihi, İstanbul 1976.
• Küçük, Sezai, Mevlevîliğin Son Yüzyılı, Simurg Yayınları, İstanbul 2003.
• Küçükdağ, Yusuf, ‚Les Zaviyas Mevlevîtes a Konya (Konyada Mevlevî Zâviyeleri)‛, Osmanlı Araştırmaları, XIV, İstanbul 1994.
• Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî, (hzl. O. Hülâgû-M. Ekincikli-H. Savaş) İstanbul 1998, I-IV (IV/ı, IV/ıı).
• Mehmed Şemseddin, Bursa Dergahları Yâdigâr-ı Şemsî (hzl. M.Kara-K. Atlansoy), Bursa 1997, I-II.
• Mehmed Ziya, ‚Hüseyin Fahreddin Dede‛, Musavver Nevsal-i Osmânî, Yıl 4 (13281330), s. 271-281.
• Mehmed Ziyâ, Merâkiz-i Mühimme-i Mevlevîyyeden Yenikapı Mevlevîhânesi, İstanbul, 1329/1911-12.
• Mehmet Tahir, Osmanlı Müellifleri (hzl. A.F. Yavuz-İ. Özen), İstanbul ty., I-III. Osman Şevki, Mevlevî Şeyhleri, Galata Mevlevîhânesi Divan Edebiyatı Müzesi, nr. Önder, Mehmet, Yüzyıllar Boyunca Mevlevîlik, Ankara 1992.
• Özcan, Nuri, ‚Ali Nutkî Dede‛, DİA, II. Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (OTDTS), İstanbul 1993, I-III.
• Şerifzâde Muhammed Fâzıl b. Mustafa (Şerifzâde Muhammed Fazıl Paşa), Şerhü’lEvrâd el-Müsemma bi Hakayıkı Ezkârı Mevlânâ, Bosnevi El-Hac Muharrem Efendi Destgâhı, İstanbul 1283/1866.
• Tahirû’l-Mevlevî (Olgun), Çilehâne Mektupları, (hzl: Cemal Kurnaz-Gülgün Erişen), Ankara 1995.
• Veled Çelebi (İzbudak), Canlı Tarihler (Hatıralarım), İstanbul 1946.
• Veled Çelebi (İzbudak), Konya Vilayetinin Ahvâl-i Umumiyye-i Tarihiyyesi, Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, ty., Hüdâyi Efendi 1159.
• Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, (trc. O.Ş. Gökyay) (İkinci Baskı), Ankara 1986.
• Yücel, Erdem, ‚Kasımpaşa Mevlevîhânesi‛, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Aralık 1979, s. 77-86.
• Zakir Şükrü Efendi, ‚İstanbul Tekkeleri Silsile-i Meşâyıhı (Mecmuâ-yı Tekâyâ)‛, (nşr. Şinasi Akbatu), İslam Medeniyeti Dergisi, sy. 4, 5, 6, Ağustos 1980, Ocak 1981, (Haziran 1981). 1300/1883 Konya Salnâmesi 1304/1887 Konya Salnâmesi 1313/1895 Konya Salnâmesi.