Critical Evaluation of the Article “Evaluation of Antepli Mehmed Efendi’s Commentary, Tarjama-i Tibyân, in Terms of Content and Method”

Yıl 2015, Cilt: 17 Sayı: 32, 49 - 77, 15.12.2015

İhsan Kahveci

https://doi.org/10.17335/sakaifd.219917

Öz

This study critically evaluate the article written on the Qur'an's first printed Turkish translation and interpretation, namely Mehmed Efendi’sTarjama-i Tibyân, Tefsîr-i Tibyan, Tarjama-i Tefsîr-i Tibyân. For this purpose, the study evaluates the above mentioned article in terms of content, style, use of scientific sources and references. Since the article is published in a scientific peer-reviewed journal, the author is expected to be attentive in all these points and to comply with the ethical requirements. In addition, the evaluation concludes that, as the author strongly indicated, Mehmed Efendi’s work is not the translation of the work by Hıdr al-Azdî, namely al-Tibyan fî Tafsir al-Qur'an. But to interpret Tarjama-i Tibyân as "Translation of Explanations" is misleading, instead the use of "Translation and Interpretation of the Qur’an" would be more accurate understanding and interpretation.

Anahtar Kelimeler

arjama - i Tibyân, Tafsîr - i Tibyân, Tarjama - i Tafs î r - i Tibyân, Tafsîrî Mehmed Efendi, Ayıntâbî, first printed Turkish commentary, Hıdr al - Azdî, et - Tibyân

“AYINTÂBÎ’NİN TERCÜME-İ TİBYÂN TEFSİRİNİN MUHTEVA VE METOD BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ” BAŞLIKLI MAKALENİN ELEŞTİRİSİ

Öz

Bu  çalışma,  Kur’ân’ın  ilk  matbu  Türkçe  tercüme  ve  tefsiri  kabul  edilen  Antepli  Tefsîrî  Mehmed Efendi’nin Tercüme-i Tibyân,  Tefsîr-i Tibyân,  Tercüme-i Tefsîr-i Tibyân  gibi isimlerle anılan eser üzerinde yazılan bir makaleyi eleştiri konusu yapmaktadır. Çalışmada bilimsel hakemli bir dergide yayımlanan makale temel olarak içerik, üslûp, kaynak kullanma ve kaynak gösterme yönlerinden ele alınmış, yazarın bütün bu noktalarda özenli olması ve etik kurallara riayet etmesinin gereğine dikkat çekilmiştir. Bunun yanında yazarın önemle belirttiği Ayıntâbî Mehmed Efendi’nin anılan  eserinin  Hıdır  b.  Abdurrahman  el-Ezdî’ye  ait  et-Tibyân  fî  tefsîri’l-Kur’ân  adlı  tefsirin  tercümesi olmadığına dair tespiti isabetli bulunmuş, ancak “Tercüme-i Tibyân”  terkibini “Açıklamaların  Tercümesi”  biçiminde  anlamanın  zorlama  bir  yorum  olacağı,  bunun  yerine  terkibin
“Kur’ân’ın  Tercüme  ve  Tefsiri”  şeklinde  anlaşılması  ve  yorumlanmasının  daha  doğru  olacağı belirtilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tercüme-i Tibyân, Tefsîr-i Tibyân, Tercüme-i Tefsîr-i Tibyân, Tefsîrî Mehmed Efendi, Tibyân Tefsiri, Ayıntâbî, İlk matbû Türkçe tefsir, Hıdır el-Ezdî, et-Tibyân

Kaynakça

• Arpa, Recep, Ayıntâbî Mehmed Efendi’nin Tibyân Tefsiri ve Osmanlı Toplumundaki Yo- rum Değeri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa, 2005.
• ______, “İlk Matbû Türkçe (Osmanlıca) Tefsir: Tibyân Tefsiri”, Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -1-, İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, İstanbul, 2011, s. 241-260.
• ______, “Tibyân Tefsiri”, DİA, İstanbul, 2012, c: XLII, s. 127-128.
• Âsım Efendi, Mütercim, el-Okyanûsu’l-basît fî tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît (Kamûs Terce- mesi), I-III, İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye, 1305.
• Aydar, Hidayet, Kur’ân-ı Kerîm’in Tercümesi Meselesi, İstanbul: Kur’ân Okulu Yayıncı- lık, 1996.
• Aydüz, Davut, Tefsir: Tarihi, Çeşitleri ve Konulu Tefsir, İstanbul: Işık Yayınları, 2004.
• Ayıntâbî, Muhammed b. Hamza ed-Debbâğ, Tercüme-i Tibyân, İstanbul: Matbaa-i Sultâniye (Dâru’t-Tıbâ‘ati’l-‘Âmira), 1283/1866, I.
• ______, Tercüme-i Tibyân, III. Baskı, İstanbul: Matbaa-i Sultâniye (Dâru’t-Tıbâ‘ati’l- ‘Âmira), 1291/1872, II, III, IV.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn, İstan- bul: Milli Eğitim Basımevi, 1951-1955.
• Bebek, Adil, “Hayâlî”, DİA, İstanbul, 1998, XVII, s. 3-5.
• Beydâvî, Nâsıruddîn Abdullah b. Ömer, Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl, II. Baskı, Mısır, 1968.
• Birışık, Abdülhamit, “Osmanlıca Tefsir Tercümeleri ve Hüseyin Vâiz-i Kâşifî’nin Mevâhib-i Âliyye’si”, İslâmî Araştırmalar, 2004, cilt: XVII, sayı: 1, s. 53-68.
• ______, “Osmanlı Döneminde Türkçe Tefsirler”, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Kur’ân Tefsirine Hizmetleri, İslami İlimler Araştırma Vakfı, Tartışmalı İlmi Top- lantılar Dizisi: 66, İstanbul, 2012, s. 199-240.
• Buladı, Kerim, Kur’ân Kendisini Nasıl Tanıtır, İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2010.
• Câvî, Abdülhak b. Abdülhannân, Tedrîcü’l-edânî ilâ kırâeti şerhi’s-Sa‘d alâ tasrîfi’z- Zencânî, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, Kahire, 1348.
• Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâil b. Hammâd, es-Sıhâh tâcü’l-lüğa ve sıhâhu’l-‘arabiyye, I-V, III. Baskı, Kahire, 1982.
• Çalışkan, İsmail, “Tefsîrî Mehmed Efendi’nin Tefsîr-i Tibyân Adlı Eserinin Osmanlı Dönemi Tefsir Faaliyetindeki Yeri ve Dönemin Siyasi-Sosyal Yapısı İçin An- lamı”, Osmanlı Toplumunda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -I-, I. Baskı, Ha- ziran, 2011, s. 215-240.
• Cündioğlu, Dücane, “Matbû Kur’ân Çevirileri ve Kur’ân Çevirilerinde Yöntem Soru- nu-Bir Giriş Denemesi-“ 2. Kur’ân Sempozyumu, Ankara, 1995, s. 157-237.
• Davud-i Karsî, Davud b. Muhammed Karsî, Davud el-Karsî ‘ale’l-emsile (Şerhu’l- emsile), İstanbul: Mehmed Cemâl Efendi Matbaası, 1297.
• Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, 11. Baskı, İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Hamidullah, Muhammed, Kur’ân-ı Kerîm Tarihi: Bir Deneme, çev. Mehmet Sait Mutlu, İstanbul: Yağmur Yayınları, 1965.
• ______, Aziz Kur’ân, çev. Abdülaziz Hatip-Mahmut Kanık, İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
• Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniver- sitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2008, cilt: 17, sayı: 1, s. 25-46.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem b. Ali, Lisânü’l-‘Arab, Dâru’l- me‘ârif, Kahire, ts.
• İyibilgin, Orhan, Ayntâbî’nin Tercüme-i Tibyân Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008.
• ______, “Ayıntâbî’nin Tercüme-i Tibyân Tefsirinin Muhteva ve Metod Bakımından Değerlendirilmesi”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014, cilt: XVI, sayı: 29, s. 69-88.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, Beyrut: Dâru’l-fikr, 1990.
• Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemü’l-müellifin terâcimu musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye, I-XV, Beyrut: Dâru ihyâi”t-türâsi’l-‘Arabî, 1957.
• Koca, Ferhat, “Mevlânâ Mehmed İzmîrî”, DİA, İstanbul, 2001, XXIII, s. 529-530.
• Maksûd, (Mecmû‘atü’s-sarf içinde) İstanbul: Yasin Yayınevi, 2008.
• Mehmed Zihni Efendi, el-Müntehab ve’l-muktedab fî kavâ‘idi’s-sarfi ve’n-nahvi, İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Özcan, Abdülkadir, “eş-Şekâiku’n-Nu‘mâniyye”, DİA, İstanbul, 2010, XXXVIII, s. 485-486.
• Özen, Şükrü, “Teftâzânî”, DİA, İstanbul, 2011, XL, s. 299-308.
• Öztürk, Mustafa, “Osmanlı Tefsir Kültürüne Panoramik Bir Bakış”, Osmanlı Toplu- munda Kur’ân Kültürü ve Tefsir Çalışmaları -1-, İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, İstanbul, 2011, s. 91-160.
• Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-ğayb (et-Tefsîru’l- kebîr), I-XXXII, III. Baskı, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Süyûtî, Ebu’l-Fadl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekr, el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, I- IV, III. Baskı, Kahire: Dâru’t-Türâs, 1985.
• Türkçe Sözlük, 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 549, 2005.
• Yaşaroğlu, Macit, “Kur’ân-ı Kerîm’in Türkçe Tercemelerinin Kronolojik Bibliyograf- yası”, Kur’ân-ı Kerîm Tarihi: Bir Deneme (Muhammed Hamidullah, çev. Meh- met Sait Mutlu) içinde, İstanbul: Yağmur Yayınları, 1965.
• Yayla, Mustafa, “Hâdimî”, DİA, İstanbul, 1997, XV, s. 24-26.
• Yazır, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’ân Dili, I-IX, İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya, 1935.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhibbuddin Muhammed b. Muhammed b. Abdürrezzâk Mur- taza, Tâcü’l-‘arûs min cevâhiri’l-Kâmûs, I-XX, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, I-III, IV. Baskı, Kahire: Mekte- betü Vehbe, 1989.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah, el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahîm, I-IV, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.