ARAP DİLİNDE YER ALAN İLLÂ EDATININ FARKLI KULLANIMLARI VE KUR’ÂN YORUMUNA YANSIMASI

Yıl 2019, Cilt: 21 Sayı: 39, 227 - 252, 15.06.2019

Soner Aksoy , Sakin Taş

https://doi.org/10.17335/sakaifd.527241

Cited By: 2

Öz

Kur’ân, Arap dilinin imkân ve sınırları içerisinde insanlığın idrakine sunulan ilahî bir hitaptır. Bu ilahî hitabın anlaşılmasında ve yorumlanmasında hiç kuşkusuz kendisi ile varlık kazandığı dilin unsurları ve temel özellikleri önemli bir konuma sahiptir. Arap dilinde manaya yön veren unsurlardan birisi edat olarak tanımlanan me‘âni harfleridir. Bu bağlamda yapacağımız çalışmanın temel amacı me‘âni harflerinden birisi olan illâ edatının Arap dilinde hangi anlamlarda kullanıldığını ortaya koymak ve Kur’ân yorumunda bu kullanımların yansımasını tespit etmektir. Yapılacak olan bu tespitin illâ edatının yer aldığı bir kısım âyetlerin anlaşılması bağlamında açılım ve yorum zenginliği sağlayacağı kanaatindeyiz. Bu amaca dönük olarak illâ edatının Arap dilinde kullanıldığı anlam alanı ortaya çıkarılacak, daha sonra alt başlıklar halinde bu edatın Kur’ân’da hangi mana-larda yorumlandığı incelenecektir. Buna göre Arap dilinde illâ edatının değişik anlamlarda kullanıldığı ve bu değişik anlamlar dikkate alınarak bir kısım âyetlerin farklı yorumlandığı sonucuna ulaştık. Bu sonuç Kur’ân’da çokça zikredilen illâ edatının sadece istisnâ edatı anlamında yorumlanmamasını ayrıca bu edatın diğer anlam ve ifade özelliklerinin de dikkate alınması gerektiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Arap Dili, Edatlar, İllâ, Yorum, Kur’ân, Yorum

Different Usages of Particle Illā in the Arabic Language and Its Reflection on the Interpretation of the Qur’ān

Öz

The Qur’ān is a divine message presented to the consciousness of humanity within the possibilities and limits of the Arabic language. The elements and basic features of the language in which the Qur’ān was revealed certainly have an important place in understanding and interpreting this divine message. One of the basic elements that shape meaning in the Arabic language is maʿānī letters, which are defined as a particle. In this context, the main purpose of this study is to present different meanings of particle illā, which is one of maʿānī letters and to identify the effects of these different usages on the Qur’ān interpretation. This identification will provide richness of interpretation of verses which include illā. For this purpose, the meaning field of the particle illā in the Arabic language will be explored; then in sub-headings how this particle was interpreted in the Qur’ān will be examined. According to this, it is found that the particle illā in the Arabic language is used in very different meanings and that some verses have been interpreted by taking these different meanings into consideration. This result shows that the particle illā should not be interpreted as a particle of exception only and that this particle’s other meanings and expressions should be taken into account.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Arabic Language, Particles, Illā, Qur’ān, Interpretation

Kaynakça

• Abduh, Muhammed. Tefsîru cüz’i amme. Mısır: Matba‘atu Mısır, ty.
• Akdağ, Hasan. Arap Dilinde Edatlar. Konya: Tekin Yayınevi, 1984.
• Bekrî, Şeyh Emin. el-Belağatu’l-arabiyye fî sevbihi’l-cedîd. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 2004.
• Belhî, Mukâtil b. Süleyman. el-Vucûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’an’il Kerîm. thk. Ahmed Ferîd Müzeydî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Belhî, Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şehhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 2002.
• Bernards, Monique. "Kur’an-ı Kerîm’de İstisnâ (Hûd Sûresi, 116. Ayet Örneği)". trc. Cüneyt Eren-Bilâl Temiz. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 4/3 (2004): 143-150.Beydâvî, Ebû Saîd Abdullah b. Amr. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ty.
• Çöğenli, Sadi - Bakırcı, Selami. Arapça Edatlar Sözlüğü. Erzurum: Bakanlar Matbaacılık, 2000.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhîd fi’t-Tefsir. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Ali el-Endelüsî. İrtişâfu’d-darb min lisâni’l-Arab. thk. Recep Osman Muhammed. Kahire: Mektebetü Hânecî, 1998.
• Ebû Ubeyde, Ma‘mer b. Müsennâ. Mecâzu’l-Kur’an. thk. Muhammed Fuâd Sezgin. Kahire: Mektebetu’l-Hânecî, 1961.Ebu’s-Suûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdu akli’s-selîm. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ty.
• Ensârî, Abdurrahman Ebu’l-Berakât Kemaluddîn. el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’n-nahviyyîn. Beyrut: el-Mektebetü’l-Unsuriyye, 2003.
• Fadl, Hasan Abbâs. el-Belağa funûnuhâ ve efnânuhâ. Amman: Dâru’n-Nefâis, 2004.
• Fâris, Ebu’l-Hüseyin Ahmed b. Zekeriyyâ İbn. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. Mısır: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Ferâhîdî, Ebû Abdurrahman Halîl b. Ahmed. el-Cümel fi’n-nahv. thk. Fahruddîn Kabâbe. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Ferezdak, Humâm b. Gâlib Ebû Ferâs. Dîvânu’l-Ferezdak. thk. Ali Afûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Kur’an. thk. Ahmed Yûsuf en-Necâtî. Mısır: Dâru’l-Mısrıyye, ty.
• Hân, Muhammed. "Arap Dilinde Edatların Yapı ve Fonksiyonları". trc. Abdullah Hacıbekiroğlu. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/28 (Haziran 2015): 129-140.
• Heravî, Ali b. Muhammed en-Nahvî. el-Uzhiyye fî ilmi’l-hurûf. thk: Abdulmuîn el-Melûhî. Dımeşk: Matbûâtu Mecme‘i’l-Luğa, 1993.
• Hişâm, Abdullah b. Yusûf Cemâluddîn İbn. Muğnî’l-lebîb ‘an kutubi’l-e‘arîb. thk. Mâzin el-Mubârek-Muhammed Ali. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• İbn Âdil, Ebû Hafs Sırâcuddîn ed-Dımeşkî. el-Lübâb fî ulûmi’l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Adıyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdulhak. el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. thk. Abdüsselam Abduşşâfî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Âşûr, Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Kayyım el-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr. Bedâi‘u’l-fevâid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, ty.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmail b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed. Riyad: Dâru Tayyibe, 1999.
• İbnu’l-Cevzî, Cemâluddîn Ebu’l-Ferac Abdurrahman. Zâdu’l-mesîr. thk. Abdurrezzak el-Mehdî. Beyrut: Dâru’l-Kububi'l-İlmiyye, 2001.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-Nahv. thk. Abdu’l-Huseyin el-Fetelî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ty.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an. thk. Ahmed Berdûnî. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrıyye, 1964.
• Mâlikî, Ahmed b. Abdinnûr. Rasfu’l-mebânî fî şerhi hurûfi’l-me‘ânî. thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. Dımeşk: Matbûâtu mecme‘i’l-luğa, ty.
• Manzûr, Muhammed b. Ali Ebu’l-Fadl Cemâluddîn İbn. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ty.
• Mevzı‘ı, İbn Nuruddîn Muhammed b. Ali. Mesâbîhu’l-meğânî fî hurûfi’l-me‘ânî. thk. Âiz b. Nâfi‘ el-Ömerî. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1993.
• Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn b. Ali. el-Cene’d-dânî ‘alâ hurûfi’l-me‘ânî. thk. Fahruddîn Kabete. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• Mustafavî, Hasan. et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’anil’l-Kerîm. Beyrut: Müessesetü’t-Tıba‘a ve’n-Neşr, 1995.
• Müberred, Muhammed b. Yezîd Ebu’l-Abbâs. el-Muktezab. Beyrut: Âlemü’l-Kutub, ty.
• Necib, Muhammed Semir. Mu’cemu’l-mustalahâti’n-nahviyye ve’s-sarfiyye. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1985.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer Fahruddîn. Mefâtîhu’l-Ğayb. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsi’l-Arabi, 1999.
• Rummânî, Ebu’l-Hasen Ali b. İsâ. Me‘ânî’l-hurûf. thk. İrfân b. Selîm. Beyrut: el-Mektebetü’l-Unsuriyye, 2005.
• Sa‘d, Mahmûd Abdunnebiyy. Hurûfu’l-me‘ânî beyne dekâiki’n-nahvi letâifi’l-fıkhi. Mısır: Câmi‘atü Benhâ, 1988.
• Sa‘lebe, Yahya b. Sellâm b. Ebî. et-Tesârîf li tefsîri’l-Kur’an. thk. Hind Şelebî. Tûnus: eş-Şeriketu’t-Tûnusiyye, 1979.
• Sekkâkî, Yusuf b. Muhammed b. Ali. Miftâhu’l-ulûm. thk. Na‘îm Zerzûr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• Sibeveyh, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. Düzenleyen: Abdusselam Muhammed Harûn. Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Saîd Hasen b. Abbullah. Kitâbu şerhi Sibeveyh. thk. Ahmed Hasan-Ali Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2008.
• Suyûtî, Abdurrahman Ebî Bekr Celâluddîn. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: el-Heyetu’l-Mısrıyye, 1974.
• Suyûtî, Abdurrahman Ebî Bekr Celâluddîn. Evdahu’l-mesâlik li elfiyyeti İbn Mâlik. Düzenleyen: Yûsuf Muhammed el-Bikâı‘. Mısır: Dâru’l-Fikr, ty.
• Suyûtî, Abdurrahman Ebî Bekr Celâluddîn. Hem‘u’l-hevâmi‘ fî şerhi cem‘i’l-cevâmi‘. thk. Abdulhamid Hindâvî. Mısır: el-Mektebetu’l-Tevfîkıyye, ty.
• Şemerî, Abdulhamîd. "Hakîkatü ra’yi’l-Ferrâ fî terkîbi edâti’l-istisnâ". Mecelletü Câmiati Bâbil 22/1 (2014): 21-37.
• Şerîf, Mahmud Hüseyin. Mu‘cemu hurûfi’l-Me‘ânî fi’l-Kur’ani’l-Kerîm. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1993.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr Ebû Ca‘fer. Câmiu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’an. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Uşmûnî, Ali b. Muhammed b. İ‘sa. Şerhu’l-Uşmûnî li elfiyeti İbn Mâlik. Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1998.
• Yazıcı, Hüseyin. Arapçada Edatlar ve Kullanımları. İstanbul: Kitabevi, 1996.
• Yüksel, Ahmed. "Dilbilim Açısından Kur’an’da Zâid Harfler". İslâmî Araştırmaları Degisi 17/3 (2004): 171-183.
• Zeccâc, İbrahim b. Sehl Ebû Ishâk. Me‘âni’l-Kur’an ve i‘râbuhû. thk. Abdulcelîl Abde. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
• Zeccâcî, Ebu'l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk. el-Lâmât. thk. Mâzin el-Mubârek. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.
• Zeccâcî, Ebu'l-Kâsım Abdurrahman b. İshâk. Hurûfu’l-me‘ânî. thk. Ali Tevfîk el-Hamd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ty.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Amr Cârullah. Keşşâf ‘an hakâikı gavâmızı’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 1988.
• Zerkânî, Muhammed b. Azîm. Menâhilu’l-İrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: Matbaatu Isâ, ty.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedruddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1957.