Tenzih Bağlamında Hüsün-Kubuh Meselesine Bir Bakış

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 41, 143 - 171, 15.06.2020

Bahtiyar Kadayıf

https://doi.org/10.17335/sakaifd.673149

Öz

Hüsün-kubuh meselesi insanların fiilleri ve Allah’ın şeriatı bağlamında değerlendirilen konulardan biridir. Çalışmada hüsün-kubuh konusunun kökenleri üzerine ve kelâm ekollerinin konu hakkındaki görüşleri tenzih bağlamında değerlendirilmiştir. Hüsün-kubuh meselesinde erken dönem kelâmından müteahhirûn dönem kelamına kadar birçok görüş mevcuttur. Bunlardan Eşʿarî ve Mâtürîdîlik ile Muʿtezile üzerine mukayeseli bir analiz konunun daha sağlıklı anlaşılmasında yararlı olacaktır. Araştırmada itikâdî mezheplerin temel görüş ve dayanaklarına kendi kaynaklarından referans vererek ulaşılmıştır. Hüsün-kubuh konusunda genel olarak kelam ekolleri varlığı Allah’ın bilgisi ile eş değer kılarak okuyan Ehl-i Hadis anlayışı ve Allah’ın insana doğru ile yanlışı ayırt edebilecek kudreti verdiği araç olan akıl ile de bilinebileceğini savunan Ehl-i Rey tarzında yaklaşmışlardır. Ancak aklın iyi ya da kötü konusundaki öncülleri ile vahyin öncülleri arasında bir ayrım yapmanın muhtemel sonuçlarından hareketle Ehl-i Reyin düşüncesinin daha tutarlı olduğu düşünülebilir. 

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hüsün-kubuh, Tenzih, Ehl-i Rey, Ehl-i Hadis

A Look at al-Husn-Qubh in the Context of Incomparability Discussion

Öz

The phenomenon of ‘’Husn-qubh’’ is one of the cases that evaluate the context of people’s actions and God’s laws (sharia law). In this study, the origins of the subject of al-husn-qubh and the views of kalam schools on the subject were evaluated in the context of acquit. From the early terms of Kalam to the ‘’Mutaahhirūn’’ (the late) Kalam, there are a lot of points of view about the case “al-husn-qubh”. In particular, it would be more accurate if this subject is analyzed with comperative analysis of ‘’Māturīdī’’,“Mu’tazilah“, and al-Ashʿarī” school views. In this research, references to the basic views and foundations of the “kalam” schools are used from their own sources. Kalam schools view of the issue of al-husn-qubh, generally, on the one hand take Ahl al-ḥadīth’s understanding that object can be known only by God’s knowledge, on the other hand, Ahl al-Ra’y,’s view that treats reason as a tool which is given by God to distinguish between good and evil. Yet, considering the possible consequences of making a distinction between the premises of reason on the good and evil and the premises of revalation, it can be thought that Ahl al-Ra’y is more consistent. [You may find an extended abstract of this article after the bibliography.] 

Anahtar Kelimeler

Kalâm, Al-Husn-Qubh, Incomparability, Ahl al-Ray, Ahl al-Hadith

Kaynakça

• Abdülcebbâr, el-Ḳâḍî Ebü’l-Hasen el-Hemedânî. el-Muġnî fi ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. nşr. Ḫudr Muḥammed Nebha. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2010.
• Abdülcebbâr, el-Ḳâḍî Ebü’l-Hasen el-Hemedânî. Kitâbü’l-mecmû’il-muḥît bi’t-teklîf. 3 Cilt. thk. Jane Peters. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 1986.
• Abdülcebbâr, el-Ḳâḍî Ebü’l-Hasan el-Hemedânî. Şerḥu’l-Uṣûli’l-Ḫamse – Muʿtezile’nin Beş İlkesi. 2 Cilt. çev. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı. 2013.
• Âmidî, Ebü’l-Ḥasen Seyfüddîn Alî b. Muḥammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. Ebkâru’l-efkâr fî uṣûli’d-dîn. 3 Cilt. thk. Aḥmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Arslan, Hulusi. “Ahlaki Değerlerin Nesnelliği ve Öznelliği Açısından Muʿtezile ve Eşʿarîlik”. Hikmet Yurdu 19/1 (Haziran 2016), 9-19. https://doi.org/10.17540/hikmet.20161715433
• Aslan, İbrahim. Kâdî Abdücebbâr’a Göre Dinin Akli ve Ahlakî Savunusu. Ankara: OTTO Yayınları, 2014.
• Baġdâdî. Ebû Manṣûr Abdülḳâhir b. Ṭâhir b. Muḥammed et-Temîmî. Uṣûli’d-Dîn - Ehli Sünnet Akâidi. çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları 2015.
• Baġdâdî. Ebû Manṣûr Abdülḳâhir b. Ṭâhir b. Muḥammed et-Temîmî. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. E. Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 10. Basım, 2014.
• Bardakoğlu, Ali. “Husn-Kubh Konusunda Aklın Rolü ve İmam Mâtürîdî”. Erciyes Üniversitesi ilahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (1987), 59-76.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsan“. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2001), 23/339-347.
• Barlak, Muzaffer. Hüsün-Kubuh- İyilik ve Kötülüğün Kaynağı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Ceṣṣâṣ, Ebûbekir Aḥmed b. Ali er-Râzî. el-Fuṣu’l fi’l-uṣûl. thk. Muḥammed Muḥammed Tamer. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1431/2010.
• Cürcânî, Ebü’l-Ḥasen Alî b. Muḥammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l Mevâḳıf. çev. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâli Rükneddin b. Muḥammed. Kitâbü’l-İrşâd- İnanç Esasları Kılavuzu. çev. A. Bülent Baloğlu vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Çağlayan, Harun. “Hüsün ve Kubuh Terimleri Bağlamında Kelâm İlminde Maslahata Bir Bakış”. İslâmî İlimlerde Maslahat, 67-104.
• Çelebi, İlyas. İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdülcebbâr. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
• Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelam Problemi: Hüsün-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999), 55-90.
• Çelebi, İlyas “Hüsün ve Kubuh“. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/59-63. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Eşʿarî, Ebû’l Ḥasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İsḥâḳ b. Sâlim. el-İbâne ve Uṣûl-i Ehl-i Sünne. çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları. 2010.
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Aḥmed. el-Muṣtaṣfâ-İslâm Hukukunun Kaynakları. çev. Hacı Yunus Apaydın. (İstanbul: Klasik Yayınları, 2006).
• Gazzâlî, Ebû Ḥâmid Muḥammed b. Aḥmed. İtikadda Orta Yol. çev. Osman Demir. İstanbul: Klasik Yayınları. 3. Basım. 2016.
• Görgün, Tahsin. “Hüsün-Kubuh Meselesi: Kâdî Abdülcebbâr’ın Yaklaşım Şeklinin Tahlilî Bir Tasviri veya Toplumsal Varlığı Sürdürmenin Ma‘kul Yolları Üzerine Bir Araştırma”. İslam Araştırmaları Dergisi 5 (2001), 59-108.
• Guthrie, William Keith Chambers. Yunan Felsefe Tarihi- Sokrates Öncesi İlk Filozoflar ve Pythagorasçılar. çev. Ergün Akça. 2 Cilt. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011.
• Hanefi, Hasan. İslâm Kültüründe İnsan ve Tarih-Eleştirel Bir Yaklaşım. çev. Vecdi Akyüz. İstanbul: Ayışığı Yayınları, 2000.
• Hourani, George. “İslam’ın İlk Dönemlerinde İki Değer Kuramı”. çev. Fethi Kerim Kazanç. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (1996), 271-281.
• Işık, Aydın. “Vahiy ve Mucizenin Gerekliliği Problemi: Ahlaki Açıdan Bir Araştırma”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2006), 61-81.
• İbn-i Manẓûr, Muḥammed b. Mükerrem Ali b. Aḥmed el-Enṣârî er-Rüveyfî. Lisânü’lʿArab. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs. 1424/2003.
• İbnü’n Nedîm, Ebü’l-Ferec Muḥammed b. Ebî Yaʿḳūb İsḥâḳ b. Muḥammed. el-Fihristİlk Dönem İslam Kültür Atlası. çev. Mehmet Yolcu vd. İstanbul: Çıra Yayınları. 2017.
• Kazanç, Fethi Kerim. Gazzâlî Öncesi Ehl-i Sünnet Kelâmında Ahlâk Düşüncesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2007.
• Kazanç, Fethi Kerim. Varlık, Bilgi, Değer ve Siyaset Üzerine Kelâm Yazıları. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• Kur’an Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Muhammed Esed, Türkçeye çev. Cahit Koytak - Ahmet Ertürk. Ankara: İşaret Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mânṣûr Muḥammed b. Maḥmûd. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 7. Basım. 2015.
• Mâtürîdî, Ebû Mânṣûr Muḥammed b. Maḥmûd. Te’vilât-ü Ehli-s-Sünne. thk. Muḥammed Basillum. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. 2005.
• Platon. Euthyphron. Çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım. 2016.
• Râgıb el-İṣfahânî, Ebü'I-Ḳâsım Ḥüseyn b. Muḥammed b. el-Mufaḍḍal. Müfredât-Kur’an Terimleri Sözlüğü. çev. Abdülbaki Güneş- Mehmet Yolcu. İstanbul: Çıra Yayınları, 3. Basım. 2012.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 23. Basım. 2015.
• Şehristânî, Ebü’l-Fetḥ Tâcüddîn Muḥammed b. Abdülkerim eş-Şehristânî Nihâyetü’liḳdâm fi ʿilmi’l-Kelâm. thk. Muḥammed Ḥasen Muḥammed İsmail. B.y.: y.y., 1425/2004.
• Şerîf el-Murtażâ, Ebü’l-Ḳâsım Ali b. el-Ḥüseyin b. Mûsâ b. Muḥammed el-Alevi. ezẔaḫîre fi'l-Kelâm. thk. Seyyid Aḥmed Ḥüseyni. Kum: Müessesetü’l-Neşri’lİslâmî, 1411/1990.
• Şeyḫ Müfîd, Ebû Abdullah Muḥammed en-Nuʿmân el-Hârisî el-Uḳberî. Evâilü’lmaḳâlât fi’l-meẕâhibi’l-muḫtârât. thk. İbrahim el-Enṣârî. Kum: Mihr Matbaası, 1413/1992.
• Topaloğlu, Bekir – Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Tûṣî, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. el-Ḥasen b. Ali Temhîdü’l-uṣûl fî ʿilmi’l-kelâm. nşr. Abdülmuḥsin Dînî. Kum: Merkezü’t-Taḫṣiṣ lî ʿilmi’l-Kelâmi’l-İslâmî, 1394/1974.
• Türker, Ömer. “İlahi Fiillerin Nedenliliği Sorunu: Gazzâlî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı”. İslami Araştırmalar Dergisi 17 (2007), 1-24.
• Yüksel, Emrullah. Mâtürîdîler İle Eşʿarîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları. İstanbul: Düşün Yayınları, 2012.
• Yüksel, Emrullah. “İlahi Fiillerde Hikmet”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1998), 43-76.