Katılım Bankacılığında Kullanılan Yatırım Vekaleti Hesaplarının Fıkhi ve İktisadi Tahlili

Yıl 2020, Cilt: 22 Sayı: 42, 343 - 372, 15.12.2020

Mücahit Özdemir , Nazan Kapıcı

https://doi.org/10.17335/sakaifd.769835

Öz

Katılım bankaları Türkiye’de tasarrufların kâr zarar paylaşımına göre değerlendirilmesini sağlayan en önemli kurumların başında gelmektedir. Ancak 2018 yılındaki düzenleme ile bu kurumlar kâr zarar paylaşımının yanında vekalete dayalı olarak da fon toplamaya başlamış ve bu durum eleştirileri beraberinde getirmiştir. Yatırım vekaleti hesaplarında fıkhi açılardan çeşitli sakıncalar bulunmakta ve katılım bankacılığının özgün tarafı olan kâr zarar paylaşımı esasından uzaklaşılmasına kapı aralayacağı endişesi doğmaktadır. Bu çalışmanın temel amacını, katılım bankalarındaki yatırım vekaleti hesaplarının işleyişini fıkhi yönlerinin yanında piyasa dinamikleri açısından da ele almak ve böylece konuyu farklı boyutlardan tartışarak anlaşılmasını sağlamak oluşturmaktadır. Çalışmada katılım bankalarının halka açık güncel verileri ve dokümanlarından istifade edilmiştir. Yapılan araştırma sonucunda yatırım vekaleti hesaplarının klasik fıkıhtan ayrılan, başta tahmini kâr olmak üzere çeşitli sorunlu kısımlarının olduğu ortaya konulmuştur. Diğer yandan kâr zarar katılma hesaplarıyla birlikte katılım bankacılığına yatırım vekaleti hesaplarının dahil edilmesinin gerekçesini oluşturan, getiri hassasiyeti yüksek müşterilerin katılım bankasında tutulabilmesi anlayışının arizi bir durumdan kaynaklandığı ve bu gerekçenin böylesine yapısal bir değişikliğe neden olmasının sektörün özgünlüğünden tavizler vermesine yol açabileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Katılım Bankacılığı, İslami Finans, Vekalet, Yatırım Vekaleti Hesapları, Katılma Hesapları, Tahmini Kâr

Islamic Jurisprudence and Economic Analysis of the Wakāla Investment Accounts in Participation Banking

Öz

Participation banks that evaluate the savings according to the profit-loss sharing (PLS) principle are one of the essential institutions in Turkey. However, with the regulation in 2018, these institutions started to collect funds based on wakāla (agency) accounts, in addition to PLS, and this brought criticisms. There are various drawbacks in terms of the Islamic jurisdiction (fiqh) in wakāla investment accounts, and there is a concern that it might open the door to diverge from the PLS principle, which is the authentic side of participation banking. The main purpose of this study is to address the functioning of wakāla investment accounts in participation banks in terms of market dynamics as well as their fiqh aspects and thus to understand the issue from different dimensions. In the study, disclosed data and documents of participation banks are used. As a result of the research, it has been revealed that the wakāla investment accounts have various problematic parts that differ from classical fiqh, especially the expected profit ratio. On the other hand, it was concluded that the rationalisation for the introduction of wakāla investment accounts together along with the PLS accounts motivation is to keep high return, sensitive customers within the participation bank, which was raised by a temporary situation. So, that reason may cause divergence from the authenticity of the participation sector.

[You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Anahtar Kelimeler

Participation Banking, Islamic Finance, Wakāla, Wakāla Investment Accounts, Participation Accounts, Expected Profit

Kaynakça

• AAOIFI, Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions. Faizsiz Finans Standartları. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, Yayın No: 10, 2018.
• Albaraka Türk. Albaraka Türk 2011 Yılsonu Bağımsız Denetim Raporu (2011).
• Albaraka Türk. Albaraka Türk 2013 Yılsonu Bağımsız Denetim Raporu (2013).
• Albaraka Türk. Albaraka Türk 2019 Yılsonu Bağımsız Denetim Raporu (2019).
• Albaraka Türk. “Yatırım Vekaleti Sözleşmesi”. Erişim 1 Nisan 2020. https://www.al-baraka.com.tr/assets/tr/pdf/sozlesme-formlar/Yatirim-Vekaleti-Sozlesmesi.pdf
• Albaraka Türk. “Yatırım Vekaleti Sözleşmesine Dayalı Katılma Hesabı”. Erişim 12 Ka-sım 2020. https://www.albaraka.com.tr/assets/tr/pdf/yatirim-vekaleti-sozles-mesine-dayali-katilma-hesabi.pdf
• Arsebük, Ali Haydar. Düreru’l-hukkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. Beyrut: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Aybakan, Bilal. İslam Hukukunda Vekalet Sözleşmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1990.
• Aybakan, Bilal. “Vekalet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/1–6. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Aysan, Ahmet F. vd. “Religiosity versus Rationality: Depositor Behavior in Islamic and Conventional Banks”. Journal of Comparative Economics 46/1 (2018), 1–19. https://doi.org/10.1016/j.jce.2017.03.001
• BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. BDDK Aylık Bülteni (Aralık 2019). https://www.bddk.org.tr/BultenAylik
• Çakır, Mustafa. “Yatırım Vekâleti Uygulamalarında Kârın Tazmini Problemi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/1 (2019), 23–44.
• Dede, Kenan. Katılım Bankalarında Hazine Ürünleri ve Sermaye Piyasası Uygulama-ları. İstanbul: TKBB Yayınları, 2017.
• Emirates NBD. “Wakala Deposits”. Erişim 6 Nisan 2020. https://www.emira-tesnbd.com/en/personal-banking/accounts/savings-and-deposit-acco-unts/wakala-deposits/
• Halitoğlu, İsmail. “Yatırım Araçlarının Fıkhi Niteliği”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/8 (2018), 139-163.
• Hattâb, Ebû Abdullâh Şemsüddîn. Mevâhibu’l-celil li şerhi Muhtasarı Halîl. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• Heyet. Mecelletü’l-ahkâmi’l-adliyye. Arambağ: Nur Muhammed Kârhane Ticaret Kütüb, t.y.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn. Fethu'l-kadîr. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.
• İKTİSAT, İslam İktisadı Araştırmaları Vakfı. “Katılım Bankacılığının Ruhuna el-Fatiha mı?”. Erişim 18 Nisan 2020. https://www.iktisad.org.tr/katilim-bankaciliginin-ruhuna-el-fatiha-mi/
• İSEDAK, İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi. Diversi-fication of Islamic Financial Instruments. Ankara, Türkiye: İSEDAK Koordinasyon Ofisi, 2017.
• İslam İktisadı. “Katılım Bankaları ve Yatırım Vekaleti Hesapları”. Erişim 15 Nisan 2020. http://islamiktisadi.net/index.php/2018/11/30/katilim-bankalari-ve-yati-rim-vekaleti-hesaplari/
• Ismail, Abdul Ghafar vd. “Tawarruq Time Deposit with Wakalah Principle: An Option That Triggers New Issues.” International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management 9/3 (2016), 388-396.
• Jaiz Bank Plc. “Jaiz Wakala Investment”. Erişim 6 Nisan 2020. https://jaiz-bankplc.com/jaiz-product-and-services/private-banking/jaiz-wakala-invest-ment/
• Karaman, Hayrettin. “Teverruk”. Yeni Şafak (2 Kasım 2018). https://www.yenisa-fak.com/yazarlar/hayrettinkaraman/teverruk-2047946
• Kâsânî, Alâuddin. Bedâi‘u’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• KFH Bahrain. “’Wakala’ Investment Account”. Erişim 6 Nisan 2020. https://www.kfh.bh/bahrain/en/personal/investment/wakala-investment-acco-unt.html
• Kuveyt Türk. Kuveyt Türk 2019 Faaliyet Raporu (2019).
• Kuveyt Türk. “Katılma Hesabı: TL Katılma Hesapları”. Erişim 12 Kasım 2020. https://www.kuveytturk.com.tr/bireysel/hesaplar/katilma-hesaplari/katilma-hesabi
• Kuwait Finance House. “Wakalah Account”. Erişim 12 Kasım 2020. https://www.kfh.com/en/home/Corporate-Banking/Accounts/Wakalah-Acco-unt.html#termsandconditions
• Merğınânî, Burhâneddin. el-Hidâye fî şerhi Bidayetü’l-mübtedî. Pakistan: İdâretü’l-Kur’an ve’l-‘Ulûmü’l-İslâmiyye, 1996.
• Öztürk, Muhammet Kürşat. Vekalet Yönteminin İslami Finanstaki Yeri ve Türkiye İçin Bir Model Önerisi. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Mevduat ve Katılım Fonunun Kabulüne, Çekilmesine ve Zamanaşımına Uğrayan Mevduat, Katılım Fonu, Emanet ve Alacaklara İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik (5411. 60, 61, 62, 93). Resmî Gazete 30569 (18 Ekim 2018). Eri-şim 4 Nisan 2020. http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?Mevzuat Kod=7.5.10735&MevzuatIliski=0&sourceXmlSearch=mevduat ve katılım
• Reuters UK. “Islamic Banks Launch Standard Wakala Agreement, Eye Uniformity - Reuters”. 2009. Erişim 6 Nisan 2020. https://uk.reuters.com/article/islamic-fi-nancial-wakala/islamic-banks-launch-standard-wakala-agreement-eye-unifor-mity-idUKKLR51488220091124
• Semerkandî, Alâuddin. Tuhfetü’l-Fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Şîrâzî, Ebû İshak. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfi‘î. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği Danışma Kurulu. “Karar No 2: Yatırım Veka-leti”. Erişim 6 Nisan 2020. https://tkbbdanismakurulu.org.tr/karar-no-2-yati-rim-vekaleti/
• Türkiye Finans. “Yatırım Vekaletine Dayalı Katılma Hesabı Sözleşmesi”. Erişim 6 Ni-san 2020. https://www.turkiyefinans.com.tr/tr-tr/kobi/sozlesmeler-ve-form-lar/SozlesmelerVeFormlarYururlukte/yatirim-vekaletine-dayali-katilma-he-sabi-sozlesmesi.pdf
• Türkiye Finans. “Dert Çözen Finansman”. Erişim 13 Kasım 2020. https://www.turki-yefinans.com.tr/tr-tr/bireysel/ihtiyac-finansmani/sayfalar/dert-cozen-finans-man-destegi.aspx
• Ziraat Katılım. Ziraat Katılım 2019 Yılsonu Bağımsız Denetim Raporu (2019).