Fusûsu’l-hikem Şârihlerinin Mukaddime Yazma Gelenekleri ve Yazıcızâde Kardeşlerin el-Müntehâ Mukaddimesi

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 43, 165 - 189, 15.06.2021

Büşra Çakmaktaş

https://doi.org/10.17335/sakaifd.872285

Öz

İbn Arabî’nin Fusûsu’l-hikem’i tasavvuf metafiziğine dair literatürün en önemli örneklerinden birisi olmuş, yazıldığı dönemden itibaren eser üzerine pek çok şerh yazılmıştır. Bu şerhler Fusûsu’l-hikem’in anlaşılması noktasında önemli katkılar sunmuş ve Fusûsu’l-hikem’e şerh yazmak bir telif tarzı haline gelmiştir. Bu şerhlerin en önemli özelliklerinden birisi şârihler tarafından şerhlerin başına yazılan mukaddimelerdir. Muhtelif hacim ve dillerde yazılmış olan bu mukaddimeler Fusûsu’l-hikem’in ana konuları ve İbn Arabî düşüncesinin temel önermelerine dair bilgi veren metinlerdir. İlk örneklerine Müeyyidüddin Cendî ve Abdürrezzâk Kaşânî’nin şerhlerinde rastlanan mukaddimeler, ilerleyen asırlarda yazılan pek çok şerhin başında da bulunmaktadır. Böylelikle Fusûsu’l-hikem şerhine mukaddime yazmak da kesintisiz bir gelenek haline gelmiştir. Fusûsu’l-hikem şerhi mukaddime geleneğinin önemli bir parçasını Yazıcızâde Mehmed ve Ahmed Bîcân’ın kaleme aldıkları el-Müntehâ mukaddimesi oluşturmaktadır. Yazıcızâde kardeşler bu mukaddimede tasavvuf metafiziğinin bazı kavram ve meseleleri, tasavvuf ilminin konusu, meseleleri, ilkeleri, maksadı, vücûd mertebeleri ve insan kavramı hakkında geniş bilgi vermişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Yazıcızâde Mehmed, Ahmed Bîcân, Fusûsu’l-hikem, el-Müntehâ, İbn Arabî, Ekberiyye

Fuṣūṣ al-ḥikam Commentators’ Tradition of Writing Muqaddima and al-Muntahā Muqaddima of Yazicizade Brothers

Öz

Ibn ‘Arabī's Fuṣūṣ al-ḥikam is one of the most important works of the literature on Sūfī metaphysics. Many commentaries have been written on the work since the period it was written. These commentaries made important contributions to understanding Fuṣūṣ al-ḥikam. To write a commentary on Fuṣūṣ al-ḥikam has become a style of writing book. One of the most important characteristics of these commentaries is the muqaddimas written by commentators at the beginning of the commentaries. These muqaddimas have been written in various volumes and languages. These are the texts that give information about the main topics of Fuṣūṣ al-ḥikam and the main theses of Ibn ‘Arabī thought. The first examples of muqaddimas are found in the commentaries of Mu'ayyad al-Dīn al-Jandī and ʿAbd al-Razzāq al-Kāshānī. The muqaddimas are also at the beginning of many commentaries written in the following centuries. Thus, it has become a permanent tradition to write a muqaddima to Fuṣūṣ al-ḥikam commentary. An important part of the Fuṣūṣ commentary muqaddima tradition is the muqaddima of al-Muntahā written by Yazicizade Mehmed and Ahmed Bīcān. In this introduction, Yazicizade brothers gave detailed information about some concepts and issues of Sūfī metaphysics, the subject of tasawwuf, its issues, principles, purpose, marātib al-wujūd and the concept of man.

[You may find an extended abstract of this article after the references.]

Anahtar Kelimeler

Yazicizade Mehmed, Ahmed Bīcān, Fuṣūṣ al-ḥikam, al-Muntahā, Ibn ‘Arabī, Akhbariyya

Kaynakça

• Acer, Abdurrahman. İbnü’l-Arabî Takipçisi Olarak Abdurrahman Câmî ve Şerhu’l-Fusûsi’l-Hikem’i: Tahkik ve İnceleme. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Aclûnî, Muhammed. Keşfü’l-Hafâ. Beyrut: Darü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1988.
• Afifi, Ebü’l-Alâ. Fusûsü’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar: et-Ta’likat ala Fusûsi’l-hikem: Fusûsü’l-hikem ve’t-ta’likatu aleyh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Akar, Ayşe Mine. Müeyyed Cendî’ye Göre Varlık ve Bilgi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Alkan, Ercan. “Âşık, Ârif ve Şâir: Fahreddin-i Iraki”. Lemaât: Aşka ve Âşıklara Dair. mlf. Fahreddin Iraki. 11-18. İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2011.
• Alkan, Ercan. “İbn Sevdekîn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, EK1/599-600. İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Alkan, Ercan. “Lübb-i Fusûs: Lemaât”. Lemaât: Aşka ve Âşıklara Dair. mlf. Fahreddin Iraki. 19-24. İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2011.
• Alkan, Ercan. “Osmanlı Dönemi Fusûsü’l-Hikem Şerh Literatürü”. Türkiye Araştırma-ları Literatür Dergisi 15/30 (2017), 211-240.
• Alkış, Abdurrahim. Abdurrezzak Kaşani ve “Şerhu Fusûsi’l-Hikem” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Arabi, Muhyiddin İbn. Fütuhat-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• Arberry, A. J. Classical Persian Literature. London: George Allen & Unwin Ltd, 1967.
• Aştiyânî, Celâleddin. “Pîşgüftâr”. Nakdu’n-nusûs fî şerh-i nakşi’l-fusûs. mlf. Abdurrah-man Cami. 25-60. Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1992.
• Babarükna, Rükneddin Mes’ud b Abdullah Şirazi. Nusûsü’l-mahsûs fi tercümeti’l-fusûs: şerhu Fusûsi’l-hikem. Tahran: Danişgah-ı Tahran, 1980.
• Baş, Derya. “Abdullah Bosnevî’nin Fusûs Mukaddimesi”. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi 39-40 (2017), 27-60.
• Bayrakdar, Mehmet. “Dâvûd-i Kayserî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/32-35. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Beyazıt, Ayşe. “Ahmed Bîcân’ın Müntehâsı”. Ahmed Bîcan el-Müntehâ Fusûsu’l-hikem üzerine bir çalışma. 51-96. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Bîcân, Ahmed. el-Müntehâ Fusûsu’l-hikem üzerine bir çalışma. nşr. Ayşe Beyazıt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Bîcân, Ahmed. Kitâbü’l-müntehâ ale’l-Fusûs. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 630, 1a-116b.
• Bilgin, Orhan. “Fahreddin-i Irâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/84-86. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Bosnevî, Abdullah. Tecelliyyatu ῾araisi’n-nusus fi manassat-ı hikemi’l-Fusûs. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1873.
• Bursevi, İsmail Hakkı. Kitabü’l-hitab. İstanbul : Matbaa-i Kürsiyü’l-Hakaniye, 1256.
• Câmî, Abdurrahman. Evliya Menkıbeleri: Nefahatü’l-üns. çev. Lâmi‘î Çelebi. nşr. Süleyman Uludağ - Mustafa Kara. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Câmi, Ebü’l-Berekat Nureddin Abdurrahman b Ahmed b Muhammed. Nakdü’n-nusus fî şerhi Nakşi’l-fusûs. Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1992.
• Cendi, Müeyyidüddin. Şerhu fusûsi’l-hikem. Meşhed: Danişgah-ı Meşhed, 1982.
• Chittick, William. “Nakdu’n-nusûs fî şerh-i nakşi’l-fusûs ve ehemmiyet-i ân der irfân-ı İran”. Nakdu’n-nusûs fî şerh-i nakşi’l-fusûs. mlf. Abdurrahman Cami. 1-94. Tahran: Müessese-i Mütalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi, 1992.
• Demirli, Ekrem. “Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Fusûsu’l-Hikem: İbnü’l-Arabî’nin Fusûsu’l-Hikem’i ve Ekberî Geleneğin Teşekkülündeki Rolü”. İslam ve Klasik. ed. Sami Erdem. İstanbul: Klasik Yayınları, 2008.
• Demirli, Ekrem. “Davud el-Kayserî’nin Fusûsu’l-Hikem Şerhi : Matla-ı Husûs-ı Kelim fî Maânî Fusûsu’l-Hikem”. İbn Arabî Geleneği ve Davud el-Kayserî. ed. Turan Koç. 85-97. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Demirli, Ekrem. “İbnü’l-Arabî ve Takipçilerinin Tanrı Anlayışı: Tenzih ve Teşbih Hü-kümlerinin Birleştirilmesi”. İslam Araştırmaları Dergisi 19 (2008), 25-44.
• Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2008.
• Demirli, Ekrem. “Sadreddin Konevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/420-425. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Demirli, Ekrem. Tasavvufun Altın Çağı: Konevi ve Takipçileri. İstanbul: Sufi Kitap, 2015.
• Fergânî, Saidüddin. Müntehâ’l-medârik. thk. İbrahim Asım Keyyâlî. Lübnan: Darü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2007.
• Hacevî, Muhammed. “Mukaddime”. Lemaat. mlf. Fahreddin Iraki. 9-26. Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1363.
• Hemedânî, Seyyid Ali. Hallu’l-Fusûs. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2794, 508-684.
• Kara, Mustafa. “Yâkub Han Kâşgarî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/284-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Kartal, Abdullah. “Türkçe İlk Fususu’l-Hikem Şerhi: Tecelliyâtü Arâisi’n-Nusûs fi Ma-nassâti Hikemi’l-Fusûs”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Ocak 1999), 305-315.
• Kâşgarî, Yakub Han. Tavzîhu’l-beyân. Dehli: Matbaa-i İftihâr, 1892.
• Kayseri, Dâvûd. Mukaddemât -Fusûsu’l-hikem’e giriş-. çev. Turan Koç - Mehmet Çetinkaya. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Fusûsü’l-Hikem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/230-237. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Konevi, Sadreddin. Fusûsü’l-hikem’in Sırları: el-Fükûk fî esrâri müstenidâti hikemi’l-Fusûs. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
• Konevi, Sadreddin. Vahdet-i Vücud ve Esasları: en-Nusus fi tahkiki tavri’l-mahsus. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
• Konevi, Sadreddin. Tasavvuf Metafiziği: Miftah-ı gaybi’l-cem ve’l-vücud. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayıncılık, 2014.
• Konuk, Ahmet Avni. Fusûsü’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. thk. Mustafa Tahralı - Selçuk Eraydın. İstanbul: Dergah Yayınları, 1987.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş – Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Okumuş, Ömer. “Câmî, Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/94-99. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Özdemir, Sema. Dâvûd Kayserî’de Varlık Bilgi ve İnsan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2014.
• Parsa, Muhammed. Şerh-i Fusûsi’l-hikem. Tahran: İntişarat-ı Danişgah, 1987.
• Sevdekin, İbn. İdris Fassı: Şeyh-i Ekber İbnü’l-Arabi’nin Füsusu’ndan İdris Fassı’na Şerh. çev. Veysel Akkaya. İstanbul: İlk Harf Yayınları, 2013.
• Sevdekin, İbn. Şerh-i Fusûs. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5322, 1a-152b.
• Tahralı, Mustafa. “Davud el-Kayserî’nin Fusûs Şerhi Mukaddimesi”. İbn Arabî Geleneği ve Davud el-Kayserî. 99-108. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Uğur, Abdullah. Yazıcıoğlu Ahmed Bîcân Efendi ve Envârü'l-Âşıkîn Adlı Eseri (İnceleme-Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Uludağ, Süleyman. “Cendî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/361-363. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Uludağ, Süleyman. “Kâşânî, Abdürrezzâk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/5-6. Ankara: TDV Yayınları, 2002.