An Architectural Structure from the Early Ottoman Period that No Longer Exists: Bolu Ak Masjid (Leylekler Mosque)

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 44, 481 - 499, 15.12.2021

Hüseyin Can

https://doi.org/10.17335/sakaifd.977170

Öz

After becoming an Ottoman land by Orhan Ghazi’s conquest between 1324 and 1326, Bolu has been reconstructed rapidly during the reign of Yildirim Bayezid. In addition to the public works, it has also started to revive economically, socially, and culturally. In this period, several architectural structures were built according to the needs of the city. Ak Masjid, which was built during the reign of Yildirim Bayezid is one of them. For the expenses of the masjid, foundation revenues were given at various times. After a while, the name of the mosque was given to the neighborhood where it was built. The masjid has suffered two major disasters, namely fire and earthquake. It was rebuilt after the fire but unfortunately was not possible to rebuild after the earthquake. Thus, the building has not survived to the present day. There is no detailed study that has been done on the structure previously. In this study, the changes and transformations of the building will be presented chronologically with the old photographs of the building, especially the Ottoman and Turkish Republic period documents in the Presidential Archives. The importance of the work in Turkish-Islamic architecture will be emphasized.
[You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Art, Turkish Islamic Architecture, Masjid, Bolu, Ak Masjid

Günümüze Ulaşamayan Erken Osmanlı Dönemine Ait Bir Yapı: Bolu Ak Mescid (Leylekler Camii)

Öz

Bolu, Orhan Gazi döneminde 1324 – 1326 tarihleri arasında Osmanlı topraklarına katılmasının ardından Yıldırım Bayezid döneminde gerçekleşen imar faaliyetleri sonucunda hızla gelişmiştir. Bayındırlık faaliyetlerine paralel olarak ekonomik, sosyal ve kültürel açıdan da canlanmaya başlamıştır. Bu dönemde şehirdeki ihtiyaçlar göz önüne alınarak farklı yapı türlerinde eserler inşa edilmiştir. Bu yapılardan bir tanesi de Yıldırım Bayezid döneminde inşa edilen Ak Mescid’dir. Mescidin devamını sağlamak için esere farklı tarihlerde vakıf gelirleri bağlanmıştır. Kurulduğu mahalleye zaman içerisinde ismini vermiştir. Mescid ilk inşasından itibaren yangın ve deprem olmak üzere iki önemli afet geçirmiştir. Yangından sonra tekrar inşa edilen yapının, ne yazık ki depremden sonra inşası mümkün olmamıştır. Böylelikle yapı günümüze ulaşamamıştır. Daha önce yapı hakkında detaylı bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmada başta Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivlerinde bulunan Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi belgeleri olmak üzere, yapıya ait eski fotoğraflar vasıtasıyla yapının kronolojik olarak geçirmiş olduğu evreler ele alınacak, ayrıca tarihi süreçteki değişim ve dönüşümleri incelenecektir. Yapının Türk İslam mimarisindeki yeri belirlenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Sanatı, Türk İslam Mimarisi, Mescid, Bolu, Ak Mescid

Kaynakça

• Aşıkpaşaoğlu. Aşıkpaşaoğlu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı. Osmanlı Mimarisinin İlk Devri. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti İstanbul Enstitüsü, 1966.
• BCA, Cumhuriyet Arşivi. 0301000/12084916, 08 Şubat 1944.
• BCA, Cumhuriyet Arşivi. 137-77-16.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 386, Gömlek No. 19555.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Evkaf [C.EV]. No. 373, Gömlek No. 18911.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Ali Emiri Mustafa II [AE.SMST.II]. No. 106 Gömlek No. 11517.
• Cumhuriyet. “21 Vilayetimizi Sarsan Zelzele”. (2 Şubat 1944), 1.
• Eyice, Semavi. Tarihde Bolu. İstanbul: Yenilik Basımevi, 1975.
• Kaya, Didem Sevtap vd. “XVI. Yüzyıldan Günümüze Bolu Şehri Mahallelerinin Tarihi Gelişimi”. Tarihin Peşinde, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/21 (2019), 161-177.
• Konukçu, Enver. “Bolu ve Fatihleri”. Bolu’da Halk Kültürü ve Köroğlu Uluslararası Sem-pozyumu Bildirileri. 1/1-6. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Yayınları, 1998.
• Konrapa, M. Zekai. Bolu Tarihi, Bolu: Bolu Vilayet Matbaası, 1964.
• Ötüken, Yıldız vd. Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler. C.II. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 1983.
• Özçelik, Fatih. “1944 Bolu-Gerede Depremi ve Sonuçları”. Akademik İncelemeler Dergisi 12/2 (2017), 91-113
• Özdemir, Tuncay. Bolu Şehri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
• Sebilci Bolu Kültür Dergisi. haz. Semih Dimicioğlu. Bolu: 2016.
• Semih Dimicioğlu Fotoğraf Arşivi.
• Soydemir, Selman. Bir Şehrin Aynası Bolu. Ankara: Bolu Belediyesi Bolu Araştırmaları Merkezi, 2016.
• Togan, Zeki Velidî. Umumî Türk Tarihine Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981.
• Uçar, Fuat. Osmanlı Döneminde Bolu’da Paşa Vakıfları. Bolu: Abant İzzet Baysal Üniver-sitesi Yayınları, 2009.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi. V.D.580. Sıra, 35. 62.
• Yüksel, İ. Aydın. Bolu Yıldırım Bayezid Külliyesi Hamamlar ve İmaret Camii. İstanbul: Kül-tür Bakanlığı Yayınları, 1993.