Bağımsızlık Sonrası Dönemde Tacikistan’da Dinî Durum ve Din Eğitimi

Yıl 2021, Cilt: 23 Sayı: 44, 421 - 447, 15.12.2021

Alim Emin Yusufoğlu

https://doi.org/10.17335/sakaifd.977197

Öz

Tacikistan Cumhuriyeti’nin 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasının üzerinden 30 yıl geçmesine rağmen, bağımsızlığın ilk yıllarında halka beş yıl süren bir iç savaş yaşatmış olan komünist Cumhurbaşkanı İmamali Rahmon iktidarı, günümüzde İslâm karşıtı bir siyaset izlemektedir. Rejim, inançlarını yaşamaya çalışan Müslümanlara karşı baskı uygulamaya, onların din eğitimi almalarını engelleyip yasaklamaya devam etmekte ve din eğitimi müesseselerini kapatmaktadır. 2009 yılından beri kademeli olarak din ve din eğitimi alanında engellemelere gidilmiş, devlet ve eğitim kurumlarında başörtüsü yasaklanmış, tüm medreseler kapatılarak yurt dışında din eğitimi gören öğrenciler geri çağrılmış ve ülkede resmî din eğitimi kurumu olarak sadece İslâm Enstitüsü kalmış durumdadır. Bu çalışmanın amacı, Tacikistan’da bağımsızlık sonrası dönemde din-devlet ilişkileri ve din eğitimi uygulamalarını ortaya koymaktır. Makalede, Tacikistan’da din-devlet ilişkilerini düzenleyen mevzuat değerlendirilmekte, din hizmetlerini yürüten kurumlar ele alınmakta ve devletin İslam’a karşı uyguladığı siyaset üzerinde durularak, Müslümaların mevcut durumundan genel hatlarıyla bahsedilmektedir. Çalışmanın devamında, ülkedeki din eğitimi alanının durumu incelenerek, örgün ve yaygın din eğitimi uygulamaları ve sorunları hakkında bilgi verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Tacikistan, İslâm, Din-Devlet İlişkileri

Religious Situation and Religious Education in Tajikistan in the Post-Independence Period

Öz

Despite the fact that 30 years have passed since Tajikistan gained its independence in 1991, the government of communist President Imamali Rahmon, which led to a civil war that lasted for five years, continues to implement anti-Islamic politics to pressure Muslims who try to live their faith, to prevent and ban them from receiving religious education and closing religious educational institutions. Since 2009, there has been a gradual tightening in the field of religion and religious education; headscarves is banned in state and educational institutions, all madrasahs have been closed, students studying abroad have been recalled, and only the Islamic Institute remains as the official religious education institution in the country. In this context, the general aim of the study is to reveal the state of religion-state relations and the field of religious education in Tajikistan in the post-independence period. In the article, the legislation regulating religion-state relations in Tajikistan is evaluated, institutions that carry out religious services are discussed, and the current situation of Muslims is mentioned in general with an emphasis on the state's policy against Islam. Subsequently, the situation in the field of religious education in the country is mentioned and information is given about the practices and issues of formal and non-formal religious education.
[You may find an extended abstract of this article after the bibliography.]

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Tajikistan, Islam, Religion-State Relations

Kaynakça

• Abdullaeva, Gülruhsor Nizomeddinova. “İstoriko-Pravovıye Osobennosti Razvitiya Prava na Svobodu Sovesti i Veroispovedaniya v Tadcikistane”. Cyberleninka. Erişim 13 Mayıs 2021. https://cyberleninka.ru/article/n/istoriko-pravovye-oso-bennosti-razvitiya-prava-na-svobodu-sovesti-i-veroispovedaniya-v-tadzhikis-tane/pdf
• Akpınar, İsa. Tacikistan Ülke Profili. Ankara: İran Araştırmaları Merkezi, 2019.
• Andreev, A. “Vzlet i Padeneiye Partii İslamskogo Vozrajdeniya v Tadcikistane”. Vesn-tik SPbGU 10/2 (2017), 98-113.
• Din Alanında Devlet Politikası Konsepti, Kontseptsiya Gosudarstvennoy Politiki Respubliki Tadcikistan v Sfere Religii. Tacikistan: Duşanbe, 2018. Erişim 16 Mayıs 2021. http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?rgn=131219
• Dodhudoyeva, Lola. “Tadcikistan: Sotsiokulturnıy Kod Epohi i Publiçnıy İslam”. Vlast (2014), 162-167.
• Eker, Süer. “Orta Asya`nın İrani Halkı Tacikler ve Bağımsızlığının 20. Yılında Tacikis-tan”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15 (2011), 349-398.
• Haydarov, Rustam. “Vzaimodeystviye Religii i Gosudastva v Tadcikistane: Problemı i Perspektivı”. İslam v SNG 2/7 (2012), 28-35.
• Karael, Mahmut. “Tacikistan’daki İslâmî Hareketler”. SDAM. Erişim 29 Nisan 2021. http://sdam.org.tr/image/foto/2018/03/06/Tacikistandaki-Islami-Hareket-ler_1520340579.pdf
• KDR, Komitet po delam religiyi pri Pravitelstve Respubliki Tadcikistan. “Tacikistan Din İşleri Komitesi”. Erişim 3 Haziran 2021. http://vdushanbe.ru/catalog/soci-ety/komitet-po-delam-religii-pri-pravitelstve-respubliki-tadzhikistan/
• Kurlıkin, A. “Çastnoye Religioznoye Obrazovaniye v Tadcikistane”. Religio. Erişim 18 Mayıs 2021. http://religio.rhga.ru/upload/iblock/385/22)%20А.%20Курлыкин.pdf
• Kurt, Halil. “Tacikistan (Fizikî ve Beşerî Coğrafya)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/345-346. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Mirboboev, Akmal Abdullodjonoviç. “Mesto İslamskogo İnstituta -Vakufnoye Pravo- v Svetskoy Pravovoy Sisteme Respubliki Tadcikistan”. Cyberleninka. Erişim 13 Mayıs 2021. https://cyberleninka.ru/article/n/mesto-islamskogo-instituta-va-kufnoe-pravo-v-svetskoy-pravovoy-sisteme-respubliki-tadzhikistan-1/pdf
• Murtazin, Murat. “Tadcikistan: pobeda nad İslamizmom?”. Rossiya i Novıye Gosudarstva Evrazii 2/39 (2018), 109-129.
• Nabotov, Zayniddin. “Sistema Ofitsialnogo Religioznogo Obrazovaniya v Tadcikis-tane: Stranitsı İstorii İslamskogo İnstituta Tadcikistana İmeni Velikogo İmama Ebu Hanifı (İmama Azama)”. Tsentralnaya Aziya i Kavkaz 17/2 (2014), 126-134.
• Ovsannikov, Dmitriy - Popov, Dmitriy. “Sunnitskiy İslam i Gosudarstvennaya Vlast v Tadcikistane: Voprosı Vzaimodeystviya i İdentifikatsiyii”. Musulmanskiy Mir 2 (2017), 6-25.
• PSŞA, Posolstvo Soedinennıh Ştatov Ameriki. Doklad o Svobode Veroispovedaniya v Stra-nah Mira: Tadcikistan. Duşanbe: PSŞA, 2009.
• Raboçaya Programma İstoriya Mirovıh Religiy. “Dinler Tarihi Ders Programı”. Erişim 5 Haziran 2021. http://rtsu.tj/ru/faculties/fakultet-istorii-i-mezhdunarodnykh-otnosheniy/kafedry/kafedra-filosofiya-i-politologiya/uchebno-metodicheskie-materialy.php
• Radio Azattık. “V Tadcikistane Zakrıtı Samıye Posledniye Medrese” (7 Ağustos 2016), 1. https://rus.azattyq.org/a/tadzhikistan-zakrytie-medrese/27904971.html
• Rahnamo, Abdullo Hakim. “Çastnoye Religioznoye Obrazovaniye v Tadcikistane: Sovremennoye Polojeniye, Problemı i Vıvodı”. İslama v SNG 4/5 (2010), 100-107.
• Rahnamo, Abdullo Hakim. “İslam v Vısşıh Uçebnıh Zavedeniyah Uzbekistana, Tadci-kistana i Kırgızstana”. İzuçeniye prepodovaniya İslama v Evrazii (2010), 236-251.
• SADBARG, Tadcikskiy Yuridiçeskiy Spravoçnik. Religioznoye Obrazovaniye (2020). https://www.sadbarg.org/family/religioznoe-obrazovanie.html
• Salimov, Farruh vd. Konsolidirovannıy Otçet. Search For Common Ground, 2019. https://www.sfcg.org/wp-content/uploads/2021/01Analysis_of_the_legal_fra-mework_for_freedom_of_religion_and_belief_in_Kazakhstan_Uzbekis-tan_and_Tajikistan-RU.pdf
• Sputnik. “Tadcikskih Devuşek ne Primut v İslamskiy İnstitutpriçinı” (10 Şubat 2021), 1. https://tj.sputniknews.ru/20210210/islamskiy-institut-tajikistan-priem-de-vushek-1032795183.html
• Stephan, Mania. “Obrazovaniye, Molodej i İslam: Rastuşaya Popularnost Çastnıh Urokov Religii v Duşanbe, Tadcikistan”. çev. N. Şuvalova. Oxford 29/4 (2010), 469-483.
• ŞU, Şuroi Ulamo. “Ulemâ Konseyi”. Erişim 1 Haziran 2021. http://shuroiulamo.tj/ru
• Tacikistan Anayasası, Konstitutsiya Respubliki Tadcikistan. Tacikistan: Duşanbe, 2016. Erişim 16 Mayıs 2021. https://mfa.tj/ru/main/tadzhikistan/konstitutsiya
• Türk, Fahri. Güneşin Ayaklarındaki Ülke Tacikistan. Ankara: Astana Yayınları, 2017.
• Vicdan Özgürlüğü ve Dinî Kurumlar Kanunu, Zakon O Svobode Sovesti i Religioznıh Obyedeneniyah. Tacikistan: Duşanbe, 2009. Erişim 16 Mayıs 2021. https://www.legislationline.org/download/id/4630/file/Ta-jik%20Law%20on%20freeodm%20of%20belief%202011_Ru.pdf
• Yablokov, İgor Nikolayeviç (ed.). İslam: Novıye Religii. 2. Cilt. Moskva: İzdatelstvo Yurayt, 4. Basım, 2020.