Examination of Tarjama-i Qaṣîda-i Rûḥiyya-i Ibn Sînâ Belonging to Ali Dede al-Bosnawî

Yıl 2022, Cilt: 24 Sayı: 46, 361 - 394, 15.12.2022

Mesut Köksoy

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1166113

Öz

Mankind has tried to answer the questions about the nature of the soul since history. One of the Islamic scholars who dealt with the nature of the soul, which is an important issue in Islamic philosophy, is Ibn Sînâ. His full name is Abû Ali al-Husayin b. Abdullah b. Ali b. Ibn Sînâ and was also known in the Islamic world by the title of as-shayḫu'r-re'îs and in the western world by the name of Avicenna. He has been one of the most prominent scholars in the history of Islamic science in the field of philosophy and medicine. He followed and enriched al-Farabî's school, which was based on the philosophical system of Aristotle and Plato. In addition to his works on various fields, he wrote many works on the soul. Among these works, the most famous work in the world of science is his eulogy al-Qaṣîda al-‘Ayniyya al-rûhiyya fî al-nafs, which is also an essential work in Arabic literature. It is possible that Ibn Sînâ was inspired, in regard to symbols and descriptions of the soul in his eulogy, by the views of ancient philosophers on the soul. Ibn Sînâ begins his eulogy with a simile of the soul to a gray dove descending from the spiritual realm to the human body. In the continuation of the eulogy, Ibn Sînâ mentions what the soul experiences when it comes to the human body. It came to the world against its will from the spiritual realm, where it was happy. However, when it merged with its body, it got used to it. When it got used to the world, it forgot the places where it did not want to leave and the promises which it made to God in its original homeland. As the soul remembers that it could not keep its promises that it would keep its purity when it united with the body, it constantly sheds tears of sadness. The soul also cries for the body, which is aging and will perish. Then Ibn Sînâ mentions the separation of the soul from the body. When death occurs, the soul has left the body, which no one values and will become soil. Then sleepy eyes were opened and it began to see many truths. When the soul becomes aware of these truths, it experiences the joy of reaching the spiritual realm. Finally, Ibn Sînâ questions what the wisdom behind the descending of the soul into the human body is.

Anahtar Kelimeler

Arabic Literature, Ibn Sînâ, al-Qaṣida al-Rûḥiyya, Ali Dede al-Bosnawî, Translation.

Ali Dede el-Bosnevî’ye Ait Terceme-i Ḳaṣîde-i Rûḥiyye-i İbn Sînâ’nın İncelenmesi

Öz

İslâm felsefesinde en önde gelen âlimlerden biri olan İbn Sînâ ruh üzerine çok sayıda eser telif etmiştir. Bu eserler arasında en meşhur olanı Arap edebiyatı açısından da önemli bir yere sahip olan el-Ḳaṣîdetu’l-‘Ayniyyetu’r-rûḥiyye fi’n-nefs adlı kasîdesidir. İbn Sînâ kasîdesine ruhu, yüksek bir konumdan insan bedenine inen bir gri güvercine benzeterek başlamaktadır. Kasîdenin devamında ruhun insan bedeninde yaşadığı tecrübeleri anlattıktan sonra ruhun bedenden ayrılmasına değinmektedir. Kasîdenin sonunda nefs-i nâtıkanın insan bedenine indirilmesindeki hikmetin ne olduğunu sorgulamaktadır. Eser üzerine çok sayıda şerh, tercüme ve tahmîs yapılması eserin ilim dünyasındaki önemine işaret etmektedir. Çalışmada tasavvuf üzerine önemli eserler telif etmiş Ali Dede el-Bosnevî’nin Terceme-i Ḳaṣîde-i Rûḥiyye-i İbn Sînâ adlı tercümesi ele alınmaktadır. Bu tercüme, kasîdenin Türkçeye ilk tercümesidir. Çalışmada ilk olarak el-Ḳaṣîdetu’r-Rûḥiyye’nin içeriği ve üzerine yapılan çalışmalara değinilmiştir. Ardından Ali Dede el-Bosnevî’nin hayatı ile eserleri, Terceme-i Ḳaṣîde-i Rûḥiyye’nin nüshalarının tavsifi ve metin tesisinde takip edilen metot hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra el-Bosnevî’ye ait tercümenin temin edilen dört nüshası karşılaştırılarak transkripsiyonlu metni tesis edilmiş ve Arapça beyitler ile beraber verilmiştir. Ayrıca el-Bosnevî’nin tercümesine ek olarak kasîdenin birebir tercümesi de kasîdenin altına eklenmiştir. Çalışmanın sonunda el-Bosnevî’nin tercümesi birebir, ekleme, çıkarma, eşdeğerlilik, değiştirme, yer değiştirme, uyarlama, ödünç alma ve öykünme stratejileri açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Edebiyatı, İbn Sînâ, el-Ḳaṣîdetu’r-Rûḥiyye, Ali Dede el-Bosnevî, Tercüme.

Kaynakça

• Alper, Ö. Mahir. “İbn Sînâ/1”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/319-322. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Alper, Ö. Mahir. “İbn Sînâ/5”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 20/337-345. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1999.
• Altıntop, Selim. “İbni Sina’nın Ruh Kasidesi’nin Maraşlı Mustafa Kamil Şerhi”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 11/2 (2013), 465-477.
• Atâî, Nev’îzâde. Ḥadâ’iḳu’l-ḥaḳâ’iḳ fî tekmileti’ş-şeḳâ’iḳ. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Aydın, Fatih. İbn Sina’nın Ruh ile İlgili Kasidesi ve Yorumları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Bisṭâmî, Musannifek el-. Şerḥu’l-Ḳaṣîdetu’r-Rûḥiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 780, 1b-21b.
• Bursalı, M. Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1333.
• Cecile, Bonmariage. “Commentaries on Ibn Sīnā’s Qaṣīdat al-nafs : an inventory”. Melanges 67 (2018 2017), 21-125.
• Ceyhan, Adem. “Harîmî’nin Hz. Ali’den Kırk Vecize Tercümesi”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/2 (2003), 45-58.
• Ceyhan, Adem - Kurt, Hilal. “Harîmî’nin Kırk Arapça Bilgece Sözün Tercümesinden İbaret Bir Eseri: Çihil (Kelimât-ı) Hikmet”. ESTAD 4/1 (2021), 222-251.
• Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerif el-. Şerḥu’l-Ḳaṣîdetu’r-Rûḥiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 799, 306a-308b.
• Çelebî, Katip. Keşfu’ẓ-ẓunûn. thk. Şerafettin Yaltkaya - R. Bilge Kilisli. 2 Cilt. İstanbul: Maarif Matbaası, 1941.
• Çiftçi, M. Faruk. “Seyyid Şerîf Cürcânî’nin er-Risâletü’l-ḳudsiyye fi şerḥi’l-ḳaṣîdeti’l-mensûbe ilâ Ebî ʽAlî b. Sînâ Adlı Eseri”. Hikmet Yurdu 8/15 (2015), 171-199.
• Demîrî, Kemaleddin. Ḥayâtu’l-ḥayâvâni’l-kubrâ. thk. İbrahim Salih. 4 Cilt. Şam: Dâru’l-Beşâ’ir, 2005.
• Dobrača, Kasim. Katalog Arapskih, Turskih, Perzijskih i Bosanskih Rukopisa / Gazi Husrev-Begova Biblioteka (II). Sarajevo: Rijaset Islamske Zajednice Yayınları, 2002.
• Girîdî, Sırrı. “Rûh”. Marife 1 (2010), 247-266.
• Ḥamevî, Yâḳût el-. Mu‘cemu’l-‘udebâ. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1993.
• Handžić, Mehmed. el-Cevheru’l-esnâ fî terâcimi ‘ulemâ’i ve şu‘erâ’i Bosna. thk. Abdulfet-tah M. el-Hilu. Kahire: Dâru Hicr li’t-Tibâ῾a ve’n-Neşr, 1992.
• İbn Ebî Uṣeybi‘a, Muvaffakuddin Ebî Abbas Ahmed. ‘Uyûnu’l-enbâ’i. thk. Nizâr Rıḍâ. Beyrut: Dâru’l-Mektebeti’l-Hayat, ts.
• İbn Ḫallikân, Ebû Abbâs Şemseddin Ahmed. Vefeyâtu’l-‘a‘yân. thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1978.
• Kadrič, Adnan. Mostarski Bulbuli. Mostar: Fondacija “Baština Duhovnosti” Yayınları, 2012.
• Kasumović, Ismet. “Ali-Dedeovo Učenje O Čovjeku”. Znakovi Vremena 7/24 (2004), 14-39.
• Kasumović, Ismet. “Rukopisni Djela Ali-Dede Harimije Bošnjaka na Arapskom Jeziku”. Prilozi za Orijentalnu Filologiju 38 (1988), 153-175.
• Kaya, Mahmut. İslami Edebiyatta Şaheserler. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları, 2018.
• Kaya, Mustafa. “Platon’un Ruh Kuramı”. Sosyal Bilimler Dergisi 15/1 (2013), 171-182.
• Köksoy, Mesut. Osmanlı Döneminde Arap Diline Dair Eser Vermiş Bosnalı Alimler ve Eserleri. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2021.
• Kütâhî, Abdulvacid b. Muhammed. Şerḥu’l-Ḳaṣîdetu’r-Rûḥiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 799, 302a-305b.
• Münâvî, Muhammed Abdurrauf. Şerḥu’l-Ḳaṣîdetu’r-Rûḥiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 1234, 1a-70a.
• Öztürk, Şeyda. “Rûh-ı Nâtıka Üzerine Yazılmış Bir Tasavvufî Manzume ve Ali Dede Bosnevî’ye Âidiyeti Mes’elesi”. Türk Akademik Araştırmalar Dergisi 4/4 (2019), 475-503.
• Safî, Ahmed. “İbni Sina ve Kasidei ruhiyesi Tercemesi”. Türk Tıb Tarihi Arkivi 5/18 (1940), 61-66.
• Süer, F. Ramazan. “Mısır Milli Kütüphanesinde (Dâru’l-Kütübi’l-Kavmiyye) Bulunan Edebiyat ile İlgili Türkçe El Yazmaları”. TİDSAD 13 (2017), 590-698.
• Tayşi, M. Serhan. “Ali Dede Bosnevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/386. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1989.
• Türkmen, Nihal Ç. Ali Dede Bosnevî, Hayatı, Eserleri ve Fezâilü’l-Cihâd’ı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Ẕehebî, Şemseddin Ebû Abdullah. Târîḫu’l-İslâm. thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.