Katılım Bankacılığında Sorunlu Krediler, Varlık Yönetim Şirketleri ile İlişkileri ve Seçilmiş Ülke Örnekleri

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 49, 213 - 244, 15.06.2024

Cemil Balkanlı

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1430413

Öz

İslami finans, klasik iktisadi düzenin temel taşı sayılabilecek faizi finansal sistemin dışında bırakarak adil, kapsayıcı ve sömürüden uzak alternatif bir finansal sistem olarak ortaya çıkmıştır. Sistemin temelinde faizsizlik ve işlemlerin İslam hukukuna uygun şekilde gerçekleştirilmesi yatmaktadır. İslami finans bugün dünya çapında bir finansal büyüklüğe ulaşmış olup bu finansal yapının en büyük birimini de katılım bankaları oluşturmaktadır. Ancak tüm ayrışma çabalarına rağmen katılım bankaları, hem konvansiyonel bankalarla aynı hukuki çerçevede hareket etme zorunluluğu hem de aynı piyasada rekabet etme durumu nedeniyle zaman zaman benzeşmeye çokça yaklaşmaktadır. Bu benzeşme noktalarından biri de katılım bankalarının kullandırdıkları kredilerin geri ödeme sorunları ile karşılaştığı alanlarda gerçekleşmektedir. Bugün katılım bankaları sorunlu kredilerinin çözümü noktasında konvansiyonel bankalara çok benzeyen aksiyonlar almaktadır ki bunlardan biri de sorunlu kredi dosyalarının varlık yönetim şirketlerine satılmasıdır. Bu durum sistemin “İslami” oluşunu tehdit etmektedir. Bu çalışmada ülkemizdeki katılım bankalarında sorunlu krediler ve katılım bankalarının varlık yönetim şirketleri ile ilişkileri incelenmiş olup İslami finansın ana akım finansal sistem olarak kullanıldığı bazı ülkeler ile çeşitli sosyoekonomik kıstaslar açısından ülkemizle benzeşen bazı ülkelerde sorunlu kredilerin nasıl çözümlendiği incelenerek ülkemizdeki uygulamalara yönelik öneriler sunmak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslami Finans, Borç Satışı, Katılım Bankacılığı, Sorunlu Krediler, Varlık Yönetim Şirketleri

Non-Performing Loans in Participation Banking, Relations with Asset Management Companies and Selected Country Examples

Öz

The Islamic finance movement, which became common since the 1940s, has found application areas in Malaysia, Pakistan, India and Egypt as a result of the search for an alternative to the classical financial order. This system, known worldwide as Islamic banking, is called participation banking in our country and the private sector or the state has taken various initiatives to operate on an interest-free basis. One of the most important problems of the institutions, which were revived as Special Finance Institutions in the 1980s and officially declared as Participation Banks in 2005, is the delays in the repayment of the financing provided, just like conventional banks. Since they are subject to the same law, the solutions that participation banks can produce for problematic loans cannot be different from those of conventional banks. This point challenges participation banks, which claim to be interest-free, but their paths intersect with Asset Management Companies, which are conventional financial institutions within the framework of their activities. According to the Banking Law No. 5411 and the regulations issued by the Banking Regulation and Supervision Agency, banks are required to determine specialized teams and special approaches for non-performing loans and, despite all efforts, loans that fall into non-performing loans must be removed from the financial records of the bank at the end of 3 years. Asset management companies, which came into play at this point and found an application area in our country with the regulations in 2002, have some privileges in terms of tax and financial records in order to fulfill the task assigned to them properly, and they can securitize the non-performing loans they take over and manage the collaterals attached to the loan as required. Similar problems of delayed repayment or non-payment of loans are also seen in financial institutions around the world. In the case of Iran, where the banking system in the country is entirely composed of Islamic banks and the system is managed by the Central Bank of Iran from a single source, the first measure for non-performing loans is the application of a profit share ceiling.

Anahtar Kelimeler

Islamic Finance, Debt Sale, Participation Banking, Non-Performing Loans, Asset Management Companies

Kaynakça

• AA, Anadolu Ajansı. “İran’daki Protestolarda Kredi ve Finans Kurumları Mağdurlarının Etkisi”. Erişim 5 Kasım 2023. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/-irandaki-protestolarda-kredi-ve-finans-kurumlari-magdurlarinin-etkisi/1021395
• ABA, Asian Bankers Association. “ABA Position Papers on Experience on Iran in Islamic Banking”. Erişim 03 Kasım 2023. https://www.aba.org.tw/advocacy_1/aba-posi-tion-papers-on-experience-of-iran-in-islamic-banking/
• ABM, The Association of Banks in Malaysia, “History of the Banking Industry in Malaysia”. Erişim 15 Ocak 2024. https://www.abm.org.my/archives/history-of-the-banking-industry-in-malaysia/
• Ahmad, Ashfaq vd. “Banking Developments in Pakistan: A Journey from Conventional to Islamic Banking”, European Journal of Social Sciences 17/1 (Ekim 2010), 12-17. https://www.researchgate.net/publication/264167383_Banking_Developments_in_Pakistan_A_Journey_from_Conventional_Banking_to_Islamic_Banking
• Akartepe, Batuhan Buğra. Alacak Satımı Uygulamaları ve Analizi: Varlık Yönetim Şirketi Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Alrifai, Tariq. İslami Finans ve Yeni Finansal Sistem. İstanbul: Buzdağı Yayınevi, 2017.
• Azdiken, Emine Merve. Varlık Yönetim Şirketlerinin Dünya Ülkelerindeki Uygulamalarından Örnekler ve Türkiye’deki Varlık Yönetim Şirketlerinin Gelişimine Yönelik Politika Önerileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. “Kuruluş Listesi”. Erişim 12 Ekim 2023. https://www.bddk.org.tr/Kurulus/Liste/82
• BDDK, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu. “Varlık Yönetim Şirketleri Verileri”. Erişim 12 Ekim 2023. https://www.bddk.org.tr/BultenAylikBdmk/tr/Gosterim/VYS
• BI, Bank Indonesia. “Banking Overview”. Erişim 11 Ocak 2024. https://ojk.go.id/en/kanal/perbankan/ikhtisar-perbankan/Pages/Lembaga-Perbankan.aspx
• BI, Bank Indonesia. “History of Bank Indonesia”. Erişim 11 Ocak 2024. https://www.bi.go.id/en/tentang-bi/sejarah-bi/Default.aspx
• BI, Bank Indonesia, Indonesia Financial System Statistic Period March 2023. Endonezya: Otoritas Jasa Keuangan, 2023. https://www.bi.go.id/en/statistik/ekonomi-keuan-gan/sski/Pages/SSKI_Maret_2023.aspx
• BNM, Bank Negara Malaysia, “FSP Directory”. Erişim 15 Ocak 2024. https://www.bnm.gov.my/regulations/fsp-directory
• BNM, Bank Negara Malaysia, “Introduction”. Erişim 15 Ocak 2024. https://www.bnm.gov.my/introduction
• BNM, Bank Negara Malaysia. Monthly Highlights & Statistics in December 2022 (31 Ocak 2023). https://www.bnm.gov.my/documents/20124/9622731/i_en.pdf
• BNM, Bank Negara Malaysia, “Sharia Advisory Council”. Erişim 15 Ocak 2024. https://www.bnm.gov.my/shariah-advisory-council
• Botshekan, Mohammad Hashem vd. “Global Economic Policy Uncertainity and Non-Performing Loans in Iranian Banks: Dynamic Correlation Using the DCC-GARCH Approach”. Journal of Money and Economy 16/2 (Haziran 2021), 200.
• CBE, Central Bank of Egypt. “About CBE”. Erişim 08 Ocak 2024. https://www.cbe.org.eg/en/about-cbe
• CBE, Central Bank of Egypt. Economic Review Volume 63 No:2 2022/2023. Mısır: Central Bank of Egypt, 2023. https://www.cbe.org.eg/-/media/project/cbe/listing/rese-arch/volumes/2022-2023/volume-63-no,-d-,-2-en.pdf
• CBE, Central Bank of Egypt. “Financial Stability, Licensing”. Erişim 08 Ocak 2024. https://www.cbe.org.eg/en/financial-stability/licensing
• CBE, Central Bank of Egypt. “Financial Stability, Licensing, Banks List”. Erişim 08 Ocak 2024. https://www.cbe.org.eg/-/media/project/cbe/page-content/rich-text/financial-stability/english/eheadoffices-eng.pdf
• CBI, Central Bank of Iran. “About Bank: General Information”. Erişim 04 Kasım 2023. https://www.cbi.ir/page/GeneralInformation.aspx
• CBI, Central Bank of Iran. Annual Review for 1398 (2019/20). Tehran: Central Bank of The Islamic Republic of Iran, 2022. https://cbi.ir/simplelist/AnnualReview_en.aspx
• CBI, Central Bank of Iran. “Bank Supervision: Banks and Credit Institutions”. Erişim 04 Kasım 2023. https://www.cbi.ir/simplelist/1462.aspx
• CBI, Central Bank of Iran. “Monetary Policy: Banking Profit Rates”. Erişim 04 Kasım 2023. https://www.cbi.ir/simplelist/1493.aspx
• CIRCO, The Corporate and Industrial Restructuring Corporation Ordinance Pakistan: Pakistan Ministry of Law and Justice, (2000). Erişim 17 Aralık 2023. https://pakistancode.gov.pk/pdffiles/administratorbdccd7d3e7e218ad92ac90d69dee703a.pdf
• Dağlı, Ümit. Türkiye’deki Varlık Yönetim Şirketlerinin İşleyişi ve Dünyadaki Örnekleri ile Karşılaştırılması. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Demir, Ferdi. Varlık Yönetim Şirketlerinin Kâr Yönetimi Uygulamalarına İlişkin Bir Analiz. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Dreyer, Mallory. “Malaysia: Pengurusan Danaharta Nasional Berhad”. The Journal of Financial Crises 3/2 (Haziran 2021), 454-458. https://deliverypdf.ssrn.com/deli-very.php?ID=379066111124123013021016094119095070033020028081008086064084113091098064030093112093126032033060045039030116116086031097065016111006059059074126027092077069025097093000035015103096005116074076103093066006023122078097111107018120064021000116108070067082&EXT=pdf&IN-DEX=TRUE
• El-Gamal, Mahmoud A. Islamic Finance, Law, Economics and Practice. New York: Cambridge University Press, 2010. https://www.iefpedia.com/english/wp-content/up-loads/2009/12/Islamin-Finance-Low-Economics-practice.pdf
• El-Shazly, Alaa. “Incentive-Based Regulations and Bank Restructuring in Egypt”. Topics in Middle Eastern and African Economies 3 (September 2001). https://meea.si-tes.luc.edu/volume3/elsahzly.pdf
• Eren Sümer, “Sukukun Aslına Uygun Gelişimi ve Proje Finansmanında Kullanılması için Öneriler”. Katılım Bankacılığında Yeni Yaklaşımlar 71. İstanbul: TKBB Yayınları, 2018. https://tkbb.org.tr/Documents/tkbb-yayinlari-97/Katilim-Finansmaninda-Yeni-Yaklasimlar.pdf
• GACCI, Guideline for Asset Classification of Credit Institutions. Central Bank of Iran, 2006. Erişim 15 Aralık 2023. https://www.cbi.ir/simplelist/1463.aspx
• GDPNPL, Guidelines on the Disposal/Purchase of Non-Performing Loans by Banking Institutions. Malezya: Bank Negara Malaysia, 2005. Erişim 17 Ocak 2024. https://www.bnm.gov.my/documents/20124/830659/cp05.pdf
• Görmüş, Şakir (ed.). Yeni Başlayanlar İçin İslami Finans. İstanbul: Pesa Yayınları, Şubat 2018. https://www.pesa.org.tr/single-post/2018/03/04/yeni-b%C5%9Flayanlar-i%CC%87%C3%A7in-i%CC%87slami-finans
• GTANACRC, Guidelines - Transfer and Assignment of Non-Performing Assets to the Corporate Restructing Companies. State Bank of Pakistan, 2020. Erişim 17 Aralık 2023. https://www.sbp.org.pk/bprd/2020/C3-Annex-A.pdf
• Hegazy, Walid S. - Azmy, Hussein M. “Egypt – The Islamic Finance Industry’s Growth, Challenges and Framework”. The Islamic Finance Handbook: A Practitioner’s Guide to the Global Markets. ed. Sasika Thiagaraja vd. 121-128. Singapur: Wiley, 2014.
• IFSA, Islamic Financial Services Act 2013 Act 759. Malezya: Bank Negara Malaysia, 2013. Erişim 15 Ocak 2024. https://www.bnm.gov.my/documents/20124///8102422b-e6dd-d149-8db0-e3637e89ed5c
• IFSB, Islamic Financial Services Board. Guiding Principles on Conduct of Bussiness for Institutions Offering Islamic Financial Services. Malezya: Islamic Financial Services Board, Aralık 2009, IFSB-9. https://www.ifsb.org/published.php
• IFSB, Islamic Financial Services Board. Islamic Financial Services Industry Stability Report 2023. Malezya: Islamic Financial Services Board, 2023. https://www.ifsb.org/wp-content/uploads/2023/10/Islamic-Financial-Services-Industry-Stability-Report-2023_En.pdf
• İRAM, İran Araştırmaları Merkezi. “İran’da Paramızı İstiyoruz Protestoları”. Erişim 04 Kasım 2023. https://iramcenter.org/iranda-paramizi-isteriz-protestolari-926
• Kartal, Mustafa Tevfik – Demir, Cüneyt Hakan. “Türkiye’de Katılım Bankacılığında Sorunlu Kredilerin Varlık Yönetim Şirketlerine Satışı Üzerine Bir İnceleme ve Yöntem Önerileri”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi 3/1 (Temmuz 2017), 89-115. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/328596
• Katılım Bankacılığı, Nedir? Nasıl Çalışır?. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği Yayınları, 2017. https://tkbb.org.tr/Documents/Yonetmelikler/TKBB-Katilim-Bankaciligi-Nedir-Brosur.pdf
• Kaya, Çınar. Bankacılık Sektöründe Varlık Yönetim Şirketleri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kutluata, Münir. “Sakarya’da Bankacılık ve Türk Ticaret Bankası”. İstanbul Sosyoloji Konferansları Dergisi 11 (Eylül 2011), 55-106.
• Lewis, Mervyn K. – Algaoud, Latifa M. Islamic Banking. İngiltere: Edward Elgar Publishing, 2001. https://www.elgaronline.com/monochap/185898808X.00008.xml
• MCSPBS, Monetary, Credit and Supervisory Policies of the Banking System. Central Bank of Iran, 2011. Erişim 15 Aralık 2023. https://www.cbi.ir/simplelist/1467.aspx
• Nili, Farhad. “Iran – Islamic Banking and Finance”. The Islamic Finance Handbook: A Practitioner’s Guide to the Global Markets. ed. Sasika Thiagaraja vd. 175-211. Singapur: Wiley, 2014. https://www.researchgate.net/publication/265794582_The_Islamic_Finance_Handbook_A_Practitioner%27s_Guide_to_the_Global_Markets
• NPLWoF, Circular Dated 14 December 2021 Regarding NPLs Write-off Framework. Mısır: Central Bank of Egypt, 14 Aralık 2021. Erişim 09 Ocak 2024. https://www.cbe.org.eg/-/media/project/cbe/listing/circulars/dec/14-de-cembe_9_en.pdf
• OJK, Otoritas Jasa Keuangan, “About Sharia”. Erişim 11 Ocak 2024. https://ojk.go.id/en/kanal/syariah/tentang-syariah/Pages/Perbankan-Syariah.aspx
• OJK, Otoritas Jasa Keuangan. Indonesia Banking Statistic Januari 2023. Endonezya: Otoritas Jasa Keuangan, 2023. https://ojk.go.id/en/kanal/perbankan/data-dan-statis-tik/statistik-perbankan-indonesia/Documents/Pages/Indonesia-Banking-Statistic---January-2023/INDONESIA%20BANKING%20STATISTIC%20-%20JANU-ARY%202023.pdf
• OJK, Otoritas Jasa Keuangan. Sharia Banking Statistic Januari 2023. Endonezya: Otoritas Jasa Keuangan, 2023. https://www.ojk.go.id/id/kanal/syariah/data-dan-statis-tik/statistik-perbankan-syariah/Documents/Pages/Statistik-Perbankan-Syariah---Januari-2023/STATISTIK%20PERBANKAN%20SYARIAH%20-%20JANU-ARI%202023.pdf
• Oy, Osman – Tengiz, Hasan. Varlık Yönetim Şirketleri. İstanbul: Beta Yayıncılık, 2018.
• Özsoy, M. Şerafettin. Sağlam Bankacılık Modeli ile Katılım Bankacılığına Giriş. İstanbul: Kuveyt Türk Yayınları, 2012.
• PCRCL, Pakistan Corporate Restructuring Company Limited. “Home”. Erişim 22 Kasım 2023. https://pcrcl.com.pk/
• PPA, PT Perusahaan Pengelola Asset, “Banking Non-Performing Loan (NPL) Management”. Erişim 11 Ocak 2024. https://www.ptppa.com/banking-non-performing-loan-npl-management/
• PPA, PT Perusahaan Pengelola Asset, “Milestone”. Erişim 11 Ocak 2024. https://www.ptppa.com/milestone/
• PPA, PT Perusahaan Pengelola Asset, “Public Information Available at Any Time”. Erişim 11 Ocak 2024. https://www.ptppa.com/information-on-the-companys-estab-lishment-and-capital/
• PPA, PT Perusahaan Pengelola Asset, “Three Pillars of PPA”. Erişim 11 Ocak 2024. https://www.ptppa.com/three-pillars-of-ppa/
• Prokhas, “Links”. Erişim 17 Ocak 2024. https://www.prokhas.com.my/index.php/links
• Prokhas, “Prokhas: An Overview”. Erişim 17 Ocak 2024. https://www.prokhas.com.my/index.php/corporate/about-prokhas
• QRACBCBBSP, The Quality Rating of Assets of Commercial Banks Conducting Business Based on Sharia Principles. Endonezya: Bank Indonesia, 2006. Erişim 11 Ocak 2024. https://ojk.go.id/en/kanal/perbankan/regulasi/regulasi-perbankan-sya-riah/Documents/pbi082106_eng_1392826383.pdf
• SAÇR, Sorunlu Alacak Çözümleme Rehberi. Türkiye: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu, 2021. Erişim 12 Ekim 2023. https://www.bddk.org.tr/Mevzuat/Do-kumanGetir/1040
• SBC, Sharia Banking Committee. Endonezya: Bank Indonesia, 2008. Erişim 11 Ocak 2024. https://www.ojk.go.id/Files/201402/pbi103208_eng_1392227707.pdf
• SBP, State Bank of Pakistan. Islamic Banking Bulletin October-December 2021. Pakistan: State Bank of Pakistan, 2022. https://www.sbp.org.pk/ibd/Bulletin/2021/Dec.pdf
• SBP, State Bank of Pakistan, Islamic Banking Bulletin September 2019. Pakistan: State Bank of Pakistan, 2019. https://www.sbp.org.pk/ibd/bulletin/2019/Sep.pdf
• SBP, State Bank of Pakistan. Islamic Banking Bulletin. Pakistan: State Bank of Pakistan, 2022. https://www.sbp.org.pk/ibd/bulletin/2022/Dec.pdf
• SBP, State Bank of Pakistan. Strategic Plan for Islamic Banking Industry 2021-2025. Pakis-tan: State Bank of Pakistan, 2021. https://www.sbp.org.pk/departments/pdf/Stra-tegicPlanPDF/Strategic-Plan-2021-25.pdf
• Selimler, Hüseyin. Türk Bankacılık Sektöründe Sorunlu Kredilerin Varlık Yönetim Şirketlerince Tasfiyesi, Seçilmiş Ülkeler ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Statista, “Financial Institutions”. Erişim 08 Ocak 2024. https://www.statista.com/statis-tics/1375306/number-registered-banks-south-africa/#:~:text=As%20of%20De-cember%202022%2C%20Egypt,banks%20operating%20within%20its%20border.
• Şakar, Birgül. Banka Yapılandırma Sürecinde Varlık Yönetim Şirketleri Seçilmiş Ülkeler ve Türkiye Uygulaması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• TBTM, T.C. Tahran Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği, İran Bankacılık Sistemi, INSTEX ve NIMA Raporu. 2019. https://tica-ret.gov.tr/data/5ee20f8213b876e308cc14f3/iran%20instex%20nima%20ban-kac%C4%B1l%C4%B1k%20raporu%20(02122019).pdf
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. “Tarihçe”. Erişim 12 Ekim 2023. https://tkbb.org.tr/sayfa/detay/hakkimizda/tarihce-856934
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. “Veri Peteği”. Erişim 12 Ekim 2023. https://ve-ripetegi.tkbb.org.tr/?tr
• TKBB, Türkiye Katılım Bankaları Birliği. Katılım Bankaları 2022. İstanbul: Türkiye Katılım Bankaları Birliği, 2023. https://yonetim.tkbb.org.tr/up-load/Kat%C4%B1l%C4%B1m%20Bankalar%C4%B1%202022.pdf
• WBG, World Bank Group. Diagnostik Assessment Report: Non-Performing Loan Market Assessment in Pakistan. Washington: İnternational Finance Corporation, 2022. https://documents1.worldbank.org/cura-ted/en/099926308092291374/pdf/IDU0e8902d2b08e72043dd0a87b0060326ec4081.pdf
• Yanpar, Atila. İslami Finans, İlkeler, Araçlar ve Kurumlar. İstanbul: Scala Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Yeşin, Mert. Dünyada ve Türkiye’de Varlık Yönetim Şirketleri. İstanbul: İstanbul Ticaret Üniversitesi, Finans Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Zafar, Muhammad Bilal – Sulaiman, Ahmad Azam. “Islamic Banking in Pakistan: Emergence, Growth and Prospects”. Growth and Emerging Prospects of International Islamic Banking. ed. Abdul Rafay. 61-77. Amerika: IGI Global, Haziran 2020. https://www.researchgate.net/publication/339243495_Islamic_Banking_in_Pa-kistan_Emergence_Growth_and_Prospects