Ayna Nöronlar ve Sosyal Öğrenme Kuramları Açısından İmanda Taklidin Mahiyeti

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 49, 79 - 103, 15.06.2024

Seyithan Can

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1435587

Öz

Müslümanların tarihsel süreçte iman konusunda yaşadığı tartışmalardan biri de imanda taklid meselesidir. Çalışmanın temel odak noktası, klasik kelâm literatüründeki taklidî imanla ilgili görüşleri, günümüz bilimsel verileri ve öğrenme kuramları ışığında kritize etmektir. Çalışmanın temel motivasyonlarından biri, inananların büyük bir kısmının iman anlayışının taklide dayalı olmasıdır. Bu bağlamda kelâm âlimlerinin tahkiki iman için temele aldıkları nazar ve istidlâlin Tanrı'nın varlığına dair kesin bir kanıt sağlayamadığını iddia ettik. Dolayısıyla kelâm ekollerinin tahkiki iman konusunda benimsedikleri nazar ve istidlâle dayalı temellendirmenin yeterli olmadığı kanaatine vardık. Bu çerçevede kelâm ekollerinin imanı bilişsel sürece indirgeyen yaklaşımlarının, modern bilimdeki ayna nöronlar ve öğrenme kuramları açısından değerlendirilmesi gerektiğini öne sürdük. İnsan fizyolojisi üzerinde temellendirilen ayna nöronlar teorisiyle taklidin basit bir eylemsel benzerlik olmadığı, aynı zamanda bilişsel bir süreci de beraberinde getirdiği çıkarımını yaptık. Bununla beraber taklidin sosyal öğrenme kuramları ile ilişkisini ele alarak bunun tahkikî iman sürecindeki işlevi üzerinde durduk. Öğrenmenin sadece gözlemlenen davranışları taklid etmekle sınırlı olmadığını, bilişsel süreçlerin de önemli bir rol oynadığına vurgu yaptık.

Anahtar Kelimeler

Kelam, İman, Taklid, Tahkik, Ayna Nöronlar, Sosyal Öğrenme

The Nature of Imitation in Faith in terms of Mirror Neurons and Social Learning Theories

Öz

This study confidently evaluates views on taqlid al-faith in classical theological literature, asserting that they can be assessed in light of neurobiology and modern learning theories. It is evident that a considerable number of believers base their understanding of faith in taqlid (mimicry). However, whether most people meet the criteria for achieving Tahqiq faith (research-based) remains uncertain. The criteria for achieving internalized faith are well-established and can be met with proper guidance and effort. This assertion is based on the perspectives of Muslim theologians on faith, which highlights the differences between taqlid and internalized faith. Taqlid faith is not based on reason. However, critical faith is based on reasoning and logical deductions, leading to the conclusion that Allah is the absolute creator of everything. It is important to note that while arguments based on reasoning and deduction alone may be insufficient to establish the existence of the divine in matters of faith, theological scholars assert that they are still a valuable tool in understanding and interpreting religious beliefs. Theological schools should reconsider their justification of the method of reasoning employed regarding the subject of internalized faith. Faith is not solely a cognitive process but also encompasses behavioral and emotional dimensions. This framework asserts that theological approaches that reduce faith in a cognitive process must be evaluated in the light of modern science's mirror neurons and learning theories. Mirror neurons, discovered by a group of scientists from the University of Parma, Italy, led by Giacomo Rizzolatti, are a crucial biological mechanism that significantly influences the way people relate to each other, empathy, and learning processes. The text clearly and confidently explains how mirror neurons in the brain respond to various experiential factors and how they affect cognitive function. It asserts that the theory of mirror neurons is grounded in human physiology and emphasizes that imitation involves both actional similarities and cognitive processes. The cognitive process in the theory of mirror neurons, whereby individuals believe in observing others, implies the use of reasoning.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Faith, Taqlid, Tahqiq, Mirror Neurons, Social Learning

Kaynakça

• Abdurrahman, Taha. Ahlak Sorunsalı. çev. Tahir Uluç. İstanbul: Pınar Yayınları, 2021
• Abdurrahman, Taha. Dini Amel ve Aklın Yenilenmesi. çev. Mehmet Emin Güleçyüz. İstanbul: Pınar Yayınları, 2022.
• Adler, Alfred. İnsanın Doğası. çev. Aycan Özüpek. Eskişehir: Dorlion, 2021.
• Altınbaş, Kürşat vd. “Empatinin Biyolojik Yönleri”. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 2/1 (01 Mart 2010), 15-25.
• Ardoğan, Recep. “Taklîdî İmanın Geçerliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50/2 (2009), 39-70. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000001000
• Arpaguş, Hatice. “İman Bağlamında Kelamda Taklid ve Mukallid (Gazzâlî Örneği)”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 3/1 (24 Ocak 2009), 0-140. https://doi.org/10.18317/kader.91691
• Arsyadi, Sidiq vd. “Mirror Neuron Dalam Pendidikan Islam”. BELAJEA: Jurnal Pendidikan Islam 3/2 (31 Aralık 2018), 147. https://doi.org/10.29240/belajea.v3i2.517
• Bağdâdî, Abdülkāhir. Kitâbu usûli’d-dîn. thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Bâkıllânî, Muhammed b. Ebû Bekr. el-İnsâf. thk. Muhammed Zâhîd el-Kevserî. Kahire: Mektebetu’l-Ezheriyyetu li’t-Turasi, 2000.
• Bakıllâni, Muhammed b. Ebû Bekr. Kitâbu Temhîdi’l-Evâilî ve Talhîsi’d-Delâil. thk. İmâdüddin Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetu Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
• Bandura, Albert. “Social Cognitive Theory: An Agentic Perspective”. Annual Review of Psychology 52/1 (2001), 1-26. https://doi.org/10.1146/annurev.psych.52.1.1
• Baroncelli, L vd. “Nurturing Brain Plasticity: Impact of Environmental Enrichment”. Cell Death & Differentiation 17/7 (Temmuz 2010), 1092-1103. https://doi.org/10.1038/cdd.2009.193
• Bayrakçı, Mustafa. “Sosyal Öğrenme Kuramı ve Eğitimde Uygulanmas”. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 14 (2013), 198-210.
• Bayrakçı, Mustafa. “Türkiyede Eğitim Yönetimi Bilgi Sistemleri”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 51/51 (01 Şubat 2007), 395-420.
• Breuning, Loretta Grazıona. Mutlu Beyin. çev. Ebrar Güldemler. İstanbul: Aganta, 2018.
• Bryck, Richard L. - Fisher, Philip A. “Training the Brain: Practical Applications of Neural Plasticity from the Intersection of Cognitive Neuroscience, Developmental Psychology, and Prevention Science”. American Psychologist 67/2 (2012), 87-100. https://doi.org/10.1037/a0024657
• Caggiano, Vittorio vd. “Mirror Neurons Encode the Subjective Value of an Observed Action”. Proceedings of the National Academy of Sciences 109/29 (17 Temmuz 2012), 11848-11853. https://doi.org/10.1073/pnas.1205553109
• Coşkun, İbrahim. Ateizm ve İslam: Kelami Açıdan Modern Çağ Ateizminin Eleştirisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
• Cüceloğlu, Doğan. İnsan ve Davranışı: Psikolojinin Temel Kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2021.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-Ta’rifât. thk. İbrahim Ebyar. Beyrut: Dâru’l-Edyân li-Türâs, 1982.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî. el-İrşâd ilâ kavâtıi’l-edille fî usûli’li’tikâd. thk. Es’ad Temim. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1992.
• Çetin, İsmail. “İman ve İnkârın Rasyonel Değeri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2002).
• Damasio, Antonio R. Descartes’in Yanılgısı: Duygu, Akıl ve İnsan Beyni. çev. Bahar Atlamaz - Osman Deniztekin. İstanbul: Varlık Yayınları, 2. Basım, 1999.
• Davidson, Richard J. vd. “Emotion, Plasticity, Context, and Regulation: Perspectives from Affective Neuroscience”. Psychological Bulletin 126/6 (Kasım 2000), 890-909. https://doi.org/10.1037/0033-2909.126.6.890
• Demir, Abdullah. “Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile’ye Göre Mukallidin İmanı”. Diyanet İlmi Dergi 44/2 (2008), 27-50. https://doi.org/10.5281/ZENODO.3359837
• Dowling, John E. Beyni Anlamak. çev. Filiz Bolat. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2022.
• Eagleman, David. Incognito: Beynin Gizli Hayatı. çev. Zeynep Arık Tozar. İstanbul: Domingo Yayınevi, 2023.
• Eroğlu, Musa. “Çocukluk Döneminde Bilişsel Gelişim: Piaget ve Vygotsky’nin Bilişsel Gelişim Kuramlarının İncelenmesi ve Karşılaştırılması”. Eğitim ve Yeni Yaklaşımlar Dergisi 6/1 (30 Haziran 2023), 69-77. https://doi.org/10.52974/jena.1258278
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan. Kitabu’l-Luma’ fi’r-reddi alâ ehli’z-zeygi ve’l-bida’. thk. Ğurâbe Hammûde. Kahire: Matbatu Mısır Şirketü Musâheme Mısriyye, 1955.
• Fabiańska, Marta vd. “The Role of Mirror Neurons in Cognitive and Social Functioning”. Pomeranian Journal of Life Sciences 66/4 (01 Aralık 2020), 30-40. https://doi.org/10.21164/pomjlifesci.726
• Farina, Elisabetta vd. “Mirror Neurons and Their Relationship with Neurodegenerative Disorders”. Journal of Neuroscience Research 98/6 (Haziran 2020), 1070-1094. https://doi.org/10.1002/jnr.24579
• Fîruzâbâdî, Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Müessestu’r-Risâle, 2005.
• Franks, David D. - Davis, Jeff. “Critique and Refinement of the Neurosociology of Mirror Neurons”. Advances in Group Processes. ed. Will Kalkhoff vd. 29/77-117. Emerald Group Publishing Limited, 2012. https://doi.org/10.1108/S0882-6145(2012)0000029006
• Gallagher, Shaun. “Neural Simulation and Social Cognition”. Mirror Neuron Systems. ed. Jaime A. Pineda. Totowa, NJ: Humana Press, 2009. https://doi.org/10.1007/978-1-59745-479-7
• Gallese, Vittorio vd. “Action Recognition in the Premotor Cortex”. Brain 119/2 (1996), 593-609. https://doi.org/10.1093/brain/119.2.593
• Gallese, Vittorio. “Mirror Neurons and The Neural Exploitation Hypothesis: From Embodied Simulation to Social Cognition”. Mirror Neuron Systems. ed. Jaime A. Pineda. Totowa, NJ: Humana Press, 2009. https://doi.org/10.1007/978-1-59745-479-7
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed. İlcâmü’l-'avâm 'an 'ilmi’l-kelâm. İstanbul: Siraç Yayınevi, 2017.
• Goldman, Alvin I. “Mirroring, Mindreading, and Simulation”. Mirror Neuron Systems. ed. Jaime A. Pineda. Totowa, NJ: Humana Press, 2009. https://doi.org/10.1007/978-1-59745-479-7
• Gómez Chova, Luis vd. Inted 2013. Valencia: Iated, 2013.
• Güneş, Kamil. “Eş’arî’de Mukallidin İmanı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 2 (2007), 7-35.
• Gürel, Ramazan. “Sosyal Pekiştireçlerin ve Model Davranışlarının, Çocukların Ahlaki Yargılarının Şekillenmesindeki Etkisi (Bandura Örneği)”. Değerler Eğitimi Dergisi 12/28 (01 Aralık 2014), 101-119.
• Hari, Emre vd. “Ayna Nöron Sistemi ve Fonksiyonlarına Klinik Yaklaşım”. Journal of Istanbul Faculty of Medicine 84/3 (31 Temmuz 2021), 430-438. https://doi.org/10.26650/IUITFD.2021.814218
• Iacoboni, Marco vd. “Grasping the Intentions of Others with One’s Own Mirror Neuron System”. PLoS Biology 3/3 (22 Şubat 2005), e79. https://doi.org/10.1371/jour-nal.pbio.0030079
• İbn Fûrek, Muhammed b. Hasan. Mücerredü makālati’ş-Şeyh Ebi’l Hasan el-Eş’arî. thk. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1987.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l Maarif, ts.
• İnan, Mert. “Beyin Nedir?”den “Yaşam Nedir”e: Bir Hayat Serüveni Türker Kılıç. İstanbul: Epsilon, 2021.
• İsfahânî, Râğıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Ḳurʾân. Mektebetu Nizar Mustafa el-Baz, ts.
• İsfahânî, Râğıb. Mufradetû elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan Davudî. Beyrut: Dâru’s-Semiye, 2009.
• Kâdî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl. thk. Tavil Tevfik - Zeyd Siad. Kahire: el-Müessesetü’l-Mısriyyetü’l-Amme, ts.
• Kâdî Abdülcebbâr. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Kaya, Eyüp Said. “Taklid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/461-465. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ. el-Külliyât. thk. Adnan Derviş. Beyrut: Müessestu’r-Risâle, 1998.
• Keysers, Christian - Gazzola, Valeria. “Unifying Social Cognition”. Mirror Neuron Systems. ed. Jaime A. Pineda. Totowa, NJ: Humana Press, 2009. https://doi.org/10.1007/978-1-59745-479-7
• Kolb, Bryan vd. “Brain Plasticity and Behavior”. Current Directions in Psychological Science 12/1 (2003).
• Kraskov, A. vd. “Corticospinal Mirror Neurons”. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences 369/1644 (2014). https://doi.org/10.1098/rstb.2013.0174
• Kurt, Hasan. “Taklidi İmanın Tahkiki İmana Dönüşmesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2012), 1-15.
• Lameira, Allan Pablo vd. “Neurônios Espelho”. Psicologia USP 17/4 (2006), 123-133. https://doi.org/10.1590/S0103-65642006000400007
• Mara, Daniel. “The Function of Mirror Neurons in the Learning Process”. MATEC Web of Conferences 121 (2017), 12012. https://doi.org/10.1051/matec-conf/201712112012
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 6. Basım, 2014.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tabsiratü’l edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1993.
• Oberman, Lindsay M. vd. “The Human Mirror Neuron System: A Link Between Action Observation and Social Skills”. Social Cognitive and Affective Neuroscience 2/1 (Mart 2007), 62-66. https://doi.org/10.1093/scan/nsl022
• Ramnerö, Jonas - Törneke, Niklas. İnsan Davranışlarının ABC’si. çev. K. Fatih Yavuz - Hasan T. Karatepe. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2. Basım, 2021.
• Rizzolatti, G. - Fabbri-Destro, M. “Mirror Neuron Mechanism”. Encyclopedia of Behavioral Neuroscience. 240-249. Elsevier, 2010. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-045396-5.00212-8
• Rizzolatti, Giacomo vd. “Mirror Neurons and Their Clinical Relevance”. Nature Clinical Practice Neurology 5/1 (Ocak 2009), 24-34. https://doi.org/10.1038/ncpne-uro0990
• Rizzolatti, Giacomo - Craighero, Laila. “The Mirror-Neuron System”. Annual Review of Neuroscience 27/1 (21 Temmuz 2004), 169-192. https://doi.org/10.1146/annu-rev.neuro.27.070203.144230
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûreddin. Kitâbu’l-Bidâye mine’l-kifâye fi’l-hidâye fî usûli’d-dîn. thk. Fethullah Huleyf. Mısır: Dâru’l-Maarif, 1969.
• Senemoğlu, Nuray. Gelişim Öğrenme ve Öğretim: Kuramdan Uygulamaya. Ankara: Pegem Akademi, 21. Basım, 2012.
• Sımler, Kevin - Hanson, Robin. Beyindeki Fil. çev. Feride Nagehan Öztürk. İstanbul: Nova Kitap, 2021.
• Taftazânî, Sa’duddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer. Şerhu’l-Akâid. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Taftâzânî, Sa’duddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer. Şerhu ’Akâidi’n-Nesefiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabi, 2014.
• Tatlıoğlu, Sevra Su. “Öğrenmeye Sosyal-Bilişsel Bir Bakış: Albert Bandura”. Sosyoloji Notları 5/1 (30 Haziran 2021), 15-30.
• Ünverdi, Mustafa. İmanda Taklid ve Tahkik. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Yavuzer, Süleyman. “Tahkiki ve Taklidi İman Perspektifinde Mü’min Kişilik”. Van İlahiyat Dergisi 10/16 (15 Haziran 2022), 48-70. https://doi.org/10.54893/va-nid.1103529
• Yıldız, Mustafa. “Fahreddin er-Râzî’ye Göre Metafizik Bilgiye Ulaşmanın Yolu Olarak Nazar ve İstidlal”. Kader 21/1 (30 Haziran 2023), 141-164. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.1283757
• Yıldız, Zafer. “Sosyal Bilişsel Öğrenme Kuramı ve Din Öğretimi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33 (2014), 147-161.
• Yücedoğru, Tevfik. Din, İmân ve İslâm’a Dair. Bursa: Emin Yayınları, 2014.
• Yücedoğru, Tevfik. “Mukallidin İmanı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1 (2005), 19-40.