Chronology of the Presence of Sultan of Ottomans

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 49, 275 - 302, 15.06.2024

Rıdvan Kara

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1439210

Öz

The Lessons in the Presence of Sultan of Ottomans in the Ottoman Empire were exegesis classes held during Ramadan under the sultan's chairmanship within the framework of a specific plan and program. These lectures were held during the reign of Mustafa III in m. 1759 and continued until the abolition of the caliphate. In the Islamic scholarly tradition, Huzur Lectures are similar to scholarly gatherings such as muhākemāt, muhādarāt and majālīs. Leading scholars of the period took part in these lectures as mukarrir (lecturer) and interlocutor (discussant). The sultans attended these meetings as listeners, discussants and administrators. The main subject of the lectures was the verses of the Qur'an. After the takrir, the discussion committee asked questions to the mukarrir and made evaluations with the question-and-answer method. The Lessons in the Presence of Sultan of Ottomans are a subject of the science of tafsir in terms of interpretation and discussion of Qur'anic verses. However, the Lessons in the Presence of Sultan of Ottomans have been the subject of disciplines other than tafsir such as history, literature and religious education. Research in the literature has been conducted in the context of Mardin's Huzur Dersleri. However, it has been determined that Mardin's work does not indicate the changes made in the takrir committee with information such as the fact that some mukarrirs could not perform their lectures due to health, death and other reasons. For this reason, in addition to Mardin's work, Huzur Lectures should be analyzed more comprehensively by taking into account the Mashihat-ı Islamiye Sicill-i Ahvâl books, State Archives, invitations to lectures, newspapers and magazines of the period and other documents. In this study, by examining these sources, the data on how many verses the muqarrirs recited during which sultan's reign were investigated in a multidimensional way, and the information that seemed to be in dispute was eliminated. The Lessons in the Presence of Sultan of Ottomans, where the verse(s) recited could not be identified, were not taken into consideration. In this study, a chronology of the Lessons in the Presence of Sultan of Ottomans were created by examining how many verses were recited in which sultan's reign and by whom.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Qur‘ān, Verses, Ottomans, The Presence Lessons, Mukarrir (reporter).

Osmanlı'da Huzur Dersleri Kronolojisi

Öz

Osmanlı’da Huzur Dersleri Ramazan ayında, padişahın riyasetinde belirli plan ve program çerçevesinde yapılan tefsir dersleridir. Bu dersler, III. Mustafa zamanında h. 1172/m. 1759 yılında resmiyet kazanmış ve hilafetin ilgasına kadar devam etmiştir. İslam ilim geleneğinde Huzur Dersleri; muhâkemât, muhâdarât ve mecâlîs gibi ilmi toplantılarla benzerlik göstermektedir. Bu dersler, ümera ile ulemanın ilmi meclislerde bir araya gelmesine zemin hazırlamıştır. Dönemin önde gelen ilim adamları, mukarrir (dersi sunan) ve muhatap (müzakereci) olarak bu derslerde görev almıştır. Bu toplantılara padişahlar; dinleyici, müzakereci ve yönetici olarak katılmıştır. Derslerin ana konusunu Kur’an âyetleri oluşturmaktadır. Derslerde takririn ardından müzakere heyeti, mukarrire sorular yönelterek soru-cevap usulüyle değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Huzur Dersleri, Kur’an âyetlerinin yorumlanması ve müzakere edilmesi açısından tefsir ilminin bir konusudur. Bununla beraber Huzur Dersleri, tefsir ilminden başka; tarih, edebiyat ve din eğitimi gibi disiplinlere de konu edilmiştir. Alan yazındaki araştırmalar, Mardin’in Huzur Dersleri eseri bağlamında gerçekleştirilmiştir. Fakat, Mardin’in eserinde bazı mukarrirlerin sağlık, vefat ve sair gerekçelerle derslerini icra edemediği gibi bilgilerle takrir heyetinde yapılan değişikliklere işaret edilmediği belirlenmiştir. Bu sebeple Huzur Dersleri, Mardin’in eserinin yanında; Meşihat-ı İslâmiye Sicill-i Ahvâl defterleri, Devlet Arşivleri, ders davetiyeleri, dönemin gazete-dergileri ve sair evraklar dik-kate alınarak daha kapsamlı bir şekilde ele alınmalıdır. Çalışmada, bu kaynaklar incelenerek mukarrirlerin hangi padişah döneminde kaçıncı âyeti takrir ettiklerine dair veriler çok yönlü soruşturulmuş, ihtilaflı gözüken bilgiler elenmiştir. Takrir edilen âyet(ler)in tespit edilemediği Huzur Dersleri ise dikkate alınmamıştır. Araştırmada, Huzur Dersleri’nde; hangi padişah döneminde, kaçıncı âyetin, kim tarafından takrir edildiği incelenerek Huzur Dersleri kronolojisi oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kuran, Âyetler, Osmanlı, Huzur Dersleri, Mukarrir.

Kaynakça

• Abdi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7295, 1a-10a. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07295.pdf
• Abdülkadir Râşid Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7318, 1b-12a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07318.pdf
• Ahmed el-Girîdî. Huzur Dersi Risalesi. İstanbul: Topkapı Saray Müzesi, Türkçe Yazmalar Haziresi [TSMTEH], 888.
• Ahmed Âsım Efendi, Gümülcineli. Ramazan Dersleri. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İsmail Hakkı, 1493, 3a-304a.
• Atmaca, Arzu. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kadar Huzur Dersleri (1909-1922). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Beydilli, Kemal. “Mustafa IV”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/283-285. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• BOA, Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Topkapı Saray Müzesi Arşivi [TSMA]. No. 7013/32.
• Ceride-i İlmiye. 2/14, (Şaban 1333), 86-88.
• Çelik, Ersin. “Huzur Dersleri Mukarrirlerinden Tosyalı İsmail Zühtü Efendi’nin Tefsir Metninin İncelenmesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (30 Haziran 2017), 301-314.
• Demirpolat, Enver. “Huzur Dersleri’ne Katılan Harputlu Alimler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2012), 213-237.
• Emin b. Esad. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7297, 1a-13a. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07297.pdf
• Güldöşüren, Arzu. “Vildan Fâik Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 43/108-109. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Güler, Mustafa Taha. “Tikveşli Yusuf Ziyâeddin Efendi’nin Huzur Dersi Takrirleri”. Osmanlı'da Tefsir Gelenekleri (Saray-Tekke-Medrese). ed. Kolektif. 251-282. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Gür, Süleyman. “Giritli Ahmed Efendi ve Huzur Dersi Risâlesi’nin Tahlili Neşri”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/2 (30 Ekim 2020), 604-630.
• Gür, Süleyman. “Huzur Derslerine Katılan Kırım Uleması ve Muhammed Emin Efendi’nin Tefsir Metninin Neşri”. Amasya İlahiyat Dergisi 15 (30 Aralık 2020), 321-361.
• Hasan Hilmi Efendi, Gümülcineli. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7332, 1b-14a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07332.pdf
• İlyas Priştineli. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7317, 2a-10a. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07317.pdf
• İkdam. nr. 9048, (26 Ramazan 1340), 2.
• İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• İsmail Zühdü Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7321, 1b-6a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07321.pdf
• İstanbul Müftülüğü Meşihat-ı İslâmiye Sicill-i Ahvâl Arşivi (İMŞSA). Huzûr-ı Hümâyûn Müderrisleri Defteri [HHM.d], No. 1045.
• Kara, Ömer. “İslâm Geleneğinde Ümera Huzurundaki Bilimsel Toplantıların Osmanlıcası: Huzur Dersleri”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları 2 (2013), 299-309.
• Kara, Rıdvan. “Mukarrir Gümülcineli Ahmed Âsım Efendi’nin Huzur Dersi Takrirleri”. Osmanlı'da Tefsir Gelenekleri (Saray-Tekke-Medrese). ed. Kolektif. 173-198. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2018.
• Kara, Rıdvan. Osmanlı'da Huzur Dersleri: Gümülcineli Ahmed Asım Efendi Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Küçük, Cevdet. “Murad V”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 31/183-185. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Mardin, Ebül`l-ulâ. Huzur Dersleri. 1. Cilt. (İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1956).
• Mardin, Ebül`l-ulâ. Huzur Dersleri. haz. İsmet Sungurbey. 2-3 Cilt. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1966.
• Muhammed Adil Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7324, 1b-9b. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07324.pdf
• Muhammed Aynî Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7325, 1b-12b. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07325.pdf
• Muhammed Aynî Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7326, 2a-7b. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07326.pdf
• Muhammed Esad Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7316, 3a-11a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07316.pdf
• Muhammed Eşref Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7311, 1b-9b. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07311.pdf
• Muhammed Hulûsî Efendi, Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7312, 1b-16b. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07312.pdf
• Nazif Ahmed Sinobî. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 4167, 1a-9a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty04167.pdf
• Ömer Hulusi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7329, 4a-17a. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07329.pdf
• Ömer Lütfi Efendi. “1293 Ramazan’ı Huzur-ı Şâhâne’de Takrîr Edilen Tefsir Dersi”, nşr. Ebu’r-Rızâ zâde Rızâ, Mekârim-i Ahlâk Dergisi 5 (İstanbul, 1906) 35.
• Ömer Lütfi Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7330, 1a-6a, 7a-15a, 16a-26b, 27a-45a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07330.pdf
• Ömer Lütfi Efendi. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7320, 2a-14a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07320.pdf
• Özel, Mustafa. “Debreli Vildan Fâik ve el-Multekât fî Usûli’t-Tefsîr”. İslâmiyat (Osmanlı). 2/4 (1999), 223-226. Tanin. nr. 327, (Ramazan 1327), 2-3.
• Temizer, Aydın. “Osmanlı'da Huzur Dersi Örnekleri Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri I”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (15 Aralık 2013), 65-92.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1965.
• Ünver, Mustafa. "Sarayda Abdülhamid Han Huzurunda Bir Tefsir Dersi ve Neşri". Dinsel ve Kültürel Farklılıkların Birarada Yaşaması: İstanbul Tecrübesi. ed. Mehmet Fatih Arslan - Muhammed Veysel Bilici. 333-353 İstanbul: Pelikan Basım, 2010.
• Vakit. nr:1949, (29 Ramazan 1341), 2.
• Vildan Faik, Debreli. el-Mevâizu’l-Hisân fi mâ Kurrire Beyne Yedeyi’s-Sultân. Dersaadet: Matbaa-i Hayriye, 1330/1911.
• Yusuf Ziyâeddin Efendi, Tikveşli. Huzur-u Hümayun Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7333, 2a-10a. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07333.pdf
• Yusuf Ziyâeddin Efendi, Tikveşli. Huzur Dersi Takriri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar, 7328, 3a-15b. http://nek.istan-bul.edu.tr:4444/ekos/TY/nekty07328.pdf