Telkîbî Müsennânın Arapça Genel Sözlüklerdeki Varlığı: el-Muʽcemu’l-Vasît Örneği

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 50, 651 - 674, 15.12.2024

Nazife Nihal İnce , Zeynep Sevde Akdoğan Anou

https://doi.org/10.17335/sakaifd.1529051

Öz

Bu makale, müfredi ile müsennâsı farklı olan kelimelerden olan telkîbî müsennânın alfabetik-genel sözlüklerde bir madde olma problemini el-Mu’cemu’l-vasît örneği üzerinden incelemektedir. Lugavî müsennâ olarak adlandırılan müfredi ile müsennâsı farklı olan isimler, müstakil eserler yoluyla derlenmiş ve tasnife tabi tutulmuştur. Telkîbî Müsennâ bu sınıflardan biri olup müfredi dışındaki iki ayrı ismi birlikte ifade eden isimlere karşılık gelmektedir. Bu tür müsennâların manalarına müfretlerinden ulaşılamayacağı için birer sözlük maddesi olması doğal bir beklentidir. Bu araştırmada söz konusu beklentinin genel sözlüklerde karşılanıp karşılanmadığı el-Muʽcemu’l-vasît örneğinde araştırılmaktadır. Araştırma, gramatik-lugavî müsennâ ayrımı, telkîbî müsennânın literatürdeki yeri ve telkîbî müsennânın belirleyici özelliklerinden oluşan teorik çerçevenin ardından el-Muʽcemu’l-vasît’teki verilerin nicel olarak değerlendirilmesi şeklinde uygulanmıştır. İki adımdan oluşan veri toplama işleminin ilk adımında derlemelerdeki kelimeler bir araya getirilerek bir dağarcık oluşturulmuş ve kelimeler anlam ilgisi bakımından sınıflandırılarak listelenmiştir. İkinci adımda ise oluşturulan dağarcıktaki kelimelerin el-Muʽcemu’l-vasît maddelerindeki varlığı araştırılmıştır. Araştırma sonunda telkîbî müsennâların el-Muʽcemu’l-vasît maddelerindeki varlığının oldukça düşük olduğu ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagati, Sözlük Maddesi, Müsennâ, Telkîbî Müsennâ, el-Muʽcemu’l-vasît.

The Presence of al-Muthannā al-Talqībī in General Arabic Dictionaries: The Case of al-Mu'jam al-wasīt

Öz

This article investigates the issue of duals, which differ from their singulars called al-muthannā al-talqībī, in the context of their inclusion as lexical items in general Arabic dictionaries. The study is limited to a modern dictionary: al-Mu'jam al-wasīt. The research is based on two interconnected assumptions: al-muthannā al-talqībīs are lexical items, and lexical items should be included in the dictionary entries. The research corpus comprises al-muthannā al-lughawī compilations with their bibliographies and al-Mu'jam al-wasīt entries. Although al-Mu'jam al-wasīt is one of the Arabic dictionaries written in recent history and is a modern dictionary in terms of form, it is known for following the classical sources in terms of content. In Arabic morphology, Muthannā is formed by adding a suffix to the end of the word to indicate that the entity it denotes is two in number. In other words, the structure of the noun+duality suffix signifies noun+noun, where each noun is identical to the other. Apart from the mentioned grammatical meaning, the muthannā form has been used to express ungrammatical meanings where each singular of the word is different from the other. These non-grammatical uses of muthannā called al-muthannā al-lughawī. The knowledge of non-grammatical muthannā is derived from the works of philologists. The philologists of the classical period wrote works compiling and classifying al-muthannā al-lughawī and its subcategories. al-Muthannā al-talqībī is one of these subcategories, describing a dual form in which two separate nouns are expressed via entirely different nouns. Since the meanings of such duals cannot be accessed from their singulars, it is logical for these words to appear in dictionary entries. Another reason why these words are expected to be included as entries in dictionaries is that they are very likely to be used in both classical and modern literature. Accordingly, there is a need for al-muthannā al-lughawī in general and al-muthannā al-talqībī in particular to be included as entries in general dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetorics, Dictionary Entry, Muthannā, al-Muthannā al-Talqībī, al-Mu

Kaynakça

• ʽAnhûrî, Selîm. “el-Müsennayâtü’l-letî lâ tüfred”. Mecelletü’l-Mecmeʽi’l-ʽİlmî’l-ʽArabî 4 (1924-1925), 24-26.
• Enbârî, Ebü’l-Berekât. Esrâru’l-ʽArabiyye. thk. Muhammed Râdî Muhammed Medkûr -Vâil Mahmûd Saʽd Abdulbârî. Kuveyt: el-Vaʽyu’l-İslâmî, 2015.
• Emîn, Şerîf Yahyâ. Muʽcemu’l-elfâzi’l-müsennâh. Beyrut: Dâru’l-ʽİlmi li’l-melâyîn, 1982.
• Enîs, İbrâhîm vd. el-Muʽcemu'l-vasît. Kahire: Mektebetu'ş-Şurûki'l-ʽArabiyye, 1461/2004.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yâkûb. el-Kâmûsu’l-muhîṭ. thk. Mektebetu Tahkîki’t-Türâs. ed. Muhammed Naʽîm el-ʽArkasûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 8. Basım, 1462/2005.
• İbnü’l-Hâcib, Cemâluddîn Osman b. Ömer. el-Kâfiye fî ʽilmi’n- nahv ve’ş-Şâfiye fî ʽilmeyi’t-tasrîf ve’l-hat. thk. Sâlih ʽAbdulʽazîm eş-Şâʽir. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu'l-ʽArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Yaʽîş, Yaʽîş b. Ali. Şerhu’l-Mufassal. nşr. Emile Bedîʽ Yaʽkûb. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbnü’s-Sikkît, Yaʽkûb b. İshâk. Islâhu’l-mantık. thk. Ahmed Muhammed Şâkir -Abdusselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Maʽarif, ts.
• Kurgun, Levent. “Özel Adlar Türkçe Sözlük’te Yer Almalı Mıdır?”. Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi 9/1 (Haziran 2022), 44-69. https://doi.org/10.16985/mtad.989913.
• Kurgun, Levent. “Özel Adlar ve Sözlük Birimleri Üzerine”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi 11/2 (2011), 293-307.
• Kuşcî, Alâeddîn Alî. ʽUnkûdu’z-zevâhir fi’s-sarf. thk. Ahmed ʽAfîfî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1421/2001.
• Lugavî, Ebü’t-Tayyib ʽAbdulvâhid b. Ali. Kitâbu’l-Müsennâ. thk. İzzeddîn et-Tenûhî. Dımaşk: Matbûʽâtu’l-Mecmeʽi’l-ʽİlmî, 1960.
• Marconi, Diego. “Dictionaries and Proper Names”. History of Philosophy Quarterly 7/1 (1990), 77-92.
• Muhibbî, Muhammed Emîn b. Fadlullah b. Muhibbullah. Cene’l-cenneteyni fî temyîzi nev’ayi’l-müsenneyeyn. thk. İhyâ’u Türâsi’l-Arabî Komisyonu. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• Özdoğan, M. Akif. Arap Gramerinde Mecâz. İstanbul: Ensar yayınları, 2019.
• Sâʽidî, Abdurrezzâk el-Ferac. “el-Müsenna’t-tağlîbîyyu ve türâsu’l-ʽArabiyyeti fîhi”. Mecelletü’d-Dirâsâti’l-Lugaviyye 2/6 (Kasım-Aralık 2000), 13-101.
• Selmân, ʽAdnân. “Zâhiratü’t-tesniye fî’lüğati’l-ʽArabiyye”. Mecelletü’l-Mecmeʽi’l-ʽİlmî’l-ʽIrâkî 32/1-2 (1981), 363-401.
• Sîbeveyhi, Amr b. Osman. Kitâbu Sîbeveyhi. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 5 Cilt. Kahire: Mektebetu’l- Ḫâncî, 3. Basım, 1408/1988.
• Süyûtî, Celâleddîn. el-Müzhiru fî ‘ulûmi’l-lüğa ve envâʽıhâ. şrh. Muhammed Muhammed Ahmed Câd el-Mevlâ Bek vd. 2 Cilt. Beyrut: Menşûrâtu’l-Mektebeti’l-ʽAsriyye, 1986.
• Teymûr, Ahmed. “el-Müsennayât”. Mecelletü’l-Mecmeʽi’l-ʽİlmî’l-ʽArabî 4 (1924-1925), 147-151.
• Tirmizî, Ebû ʽİsâ Muhammed b. İsa. Sünenü’t-Tirmizî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.