Hz. Peygamber Dönemi Cerrahi ve Girişimsel Uygulamalar

Yıl 2024, Sayı: 9, 78 - 91, 01.01.2024

Zehra Gençel Efe

https://doi.org/10.47169/samer.1364996

Öz

Cerrahi, insan bedenindeki hastalıklar ve yaraları, bu hastalıkların türlerini ifade eden, hastalıklı organları ilâç tedavisi veya kesip çıkarmak suretiyle iyileştiren, bu yolda her türlü ilâç, alet ve edevatla ilgili bilgiyi içeren ilimdir. Cerrahi hastalıkların başlangıcı çok eskilere dayanmaktadır. İnsanlar yaralarını tedavi etmek ve kanamaları durdurmak için müdahalede bulunmuştur. Mezopotamyalılara ve Mısırlılara ait belgelerde bu işlemlere dair çokça kayıt bulunmaktadır. Bu kayıtlar cerrahi tarihinin çok eskiye dayandığını göstermektedir. Hz. Peygamber döneminde öne çıkan cerrahi girişimler: hacamat, dağlama, yara tedavileri, diş tedavileri, bazı küçük urların çıkarılması, kadın ve erkek sünneti gibi konuları içermektedir. Kaynaklarda bu girişimlerin adından sıkça söz edilmekle beraber yapılış şekilleri ve kullanılan aletlerle ilgili ayrıntılar fazla bulunmamaktadır. Bu müdahaleleri yapan uzman kişilerin bulunduğu ve toplumda bu işlemlerin yaygın olduğu görülmektedir. Hacamat yöntemiyle tedavi, Resulullah döneminde sık sık uygulanmış, onun bizzat kendisinin hacamat yaptırması ve ashabına tavsiye etmesiyle çok itibar edilen bir tedavi olmuştur. Resûlullah her hastalandığında kan aldırmaktaydı. Bir defasında Mekke’ye gitmiş ve ihrama girmiş iken hastalanmış ve hemen hacamat yaptırmıştır. Genellikle boynuz ve tıraş bıçağı kullanılarak yapılan hacamatın, boyundan şah damarının yakınından, iki kürek kemiği arasından, başın ortası ve arkası ve omuzdan uygulandığı görülmektedir. Dağlama baş ağrısı, ağız ve diş şikayetleri, burun, kulak ve göz hastalıkları, sara ve felç gibi birçok hastalıkta başvurulan cerrahi işlem olmuştur. Kızgın demir, en sık kullanılan dağlama aletidir. İslam’ın başlangıç döneminde savaşlardan dolayı en çok karşılaşılan sağlık sorunu yaralanmalardır. Kadınlar savaşa iştirak ediyor, bu sırada meydana gelen yaraların bakımını ve tedavisini üstleniyorlardı. Dolayısıyla yara tedavi ve bakımlarında ağırlıklı olarak kadınlar rol almaktaydılar. Bir başka önemli girişimsel işlem, sünnet ameliyesidir. Erkek ve kız çocuklarına yapılan sünnet, ağrılı ve kanamalı işlem olmasından dolayı uzmanlık gerektirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Siyer, İslam Tıbbı, Cerrahi Girişimler, Hacamat, Dağlama

Surgical and Interventional Applications in The Time of The Prophet

Öz

Surgery is the science that expresses the diseases and wounds in the human body, the types of these diseases, heals the diseased organs by drug treatment or excision, and includes information about all kinds of medicines, tools and equipment in this way. The beginning of surgical diseases dates back to ancient times. People intervened to treat wounds and stop bleeding. There are many records of these transactions in documents belonging to the Mesopotamians and Egyptians. These records show that the history of surgery dates back to very old times. The surgical interventions that came to the fore during the Prophet’s period were cupping, cauterization, wound treatments, dental treatments, removal of some small tumors, and male and female circumcision. Although the names of these attempts are frequently mentioned in the sources, there are not many details about the way they were made and the tools used. It is seen that there are people who perform these interventions and are experts in their field, and these procedures are common in society. Treatment with the cupping method was frequently applied during the time of the Prophet Muhammad, and it became a highly respected treatment because he personally had cupping done and recommended it to his companions. The Messenger of Allah used to have his blood drawn whenever he was ill. On one occasion, he went to Mecca and fell ill while he was in ihram and immediately had a bloodletting. Usually performed with a horn and a razor blade, it was performed in the neck, near the jugular vein, between the two shoulder blades, in the middle and back of the head, and on the shoulder. Cauterization was a surgical procedure used in many diseases such as headaches, oral and dental complaints, nose, ear and eye diseases, epilepsy and paralysis. Hot iron is the most commonly used cauterizing tool. In the early period of Islam, the most common health problem due to wars was injuries. Women participated in the war and took care and treatment of the wounds that occurred during it. Therefore, women were predominantly involved in wound treatment and care. Another important invasive procedure is circumcision. Circumcision performed on boys and girls requires expertise as it is a painful and bleeding procedure.

Anahtar Kelimeler

Islamic Medicine, Surgical Interventions, Hajamat, Cauterization, Sirah

Kaynakça

• Atıcı, Teoman - Atıcı, Elif - Şahin, Namık. “Geçmişten Günümüze Cerrahi Dikiş İpliklerinin Tarihsel Gelişimi”. Turkish Journal of Surgery, 26/4 (2010), 233-242.
• Azizova, Elnura. “İlk Dönem İslam Toplumu Sağlık Sektöründe Hacamatçılık”. Bakı Dövlet Universiteti İlahiyyat Fakültesinin Elmi Mecmuası, 15 (Nisan 2011), 151-160.
• Benli, Zakir. “Hacamat Tedavisi”. USBD Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 1/6 (2017), 46-53.
• Çetingüç, Muzaffer – Alan, Mustafa. “Savaş Yorgunluğu”. Kriz Dergisi 2/1 (1994), 250-254.
• Çiftçi, Halil vd. “Şanlıurfa Yöresinde Uygulandığı Şekli ile Dağlama”. Türkiye Klinikleri J Med Ethics 13 (2005), 110-114.
• Doğruyol, Hasan. “Cerrahlık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/421. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Doğtekin, Abdullah. “Bıçakçılık”, Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi. 1/105-117. Ankara: T.C. Ticaret Bakanlığı, 2021.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş’as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnavût – Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risaleti’l-ʿAlemiyye, 1430/2009.
• Gürkan, Salime Leyla. “Sünnet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/155-157. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. İshâk. Kitâbu’s-Siyer ve’l-megāzî. tkk. Süheyl Zekkâr. Dımaşk: Daru’l-fikr, 1978..
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-ʿArabiyye, 1336/1918.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa’d. Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1421/2001.
• Kadıoğlu, Hakan Hadi vd. “Dinî ve Tıbbî Açıdan Sünnet”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 25 (2006), 1-16.
• Sabuncuoğlu, Şerefeddin. Cerrâhiyyetü’l- Hâniyye. ed. İlter Uzel. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2020.
• Savaş, Rıza. İslam’ın İlk Asrında Kadın. İstanbul: Siyer Yayınları, 2019.
• Şeker, Necmettin. “Hz. Peygamber’in Hadislerinde Koruyucu Hekimlik: Hacamat Örneği”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2013), 156-188.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiül Kebîr. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.