Somut Kültürel Miras Örneği Olarak Kemaliye Su Değirmeni

Yıl 2023, Sayı: 42, 58 - 65, 28.09.2023

Funda Naldan

https://doi.org/10.5152/AI.2023.23102

Öz

Somut kültür mirası örnekleri içerisinde önemli yapılardan biri kırsal mimari yapılarından su değirmenleridir.
Su değirmenleri, temel besin kaynaklarından olan buğdayın, mısırın una dönüştürüldüğü
veya öğütme işinin yapıldığı önemli bir üretim yeridir. Değirmenler, tahılların öğütüldüğü
yer olmanın yanı sıra, insanların sohbet ettikleri, çeşitli alışverişlerin yapıldığı, toplumsal birikimin
nesilden nesile aktarıldığı mekânlar olarak da dikkat çekmektedir. Bu mekânlarda ve çevresinde
türküler, maniler, çeşitli halk inanışları ve anlatılar da günümüze kadar ulaşmıştır. İnsan, varoluşundan
itibaren doğanın sunduğu imkânları değerlendirerek ihtiyaçlarını karşılamaya çalışmıştır.
Üretim amacı ile araç-gereçler, makineler icat etmiş; tesisler kurmuştur. Değirmenler, hem
konumları ve hem de inşa malzemesi bakımından bulundukları yörelerin iklimi ile yakın ilişki içindedir.
Arazi şartları veya diğer coğrafi nedenlerden dolayı su değirmenlerinin Anadolu’da nadir de
olsa işlevini sürdürdüğü yöreler vardır. Erzincan’a bağlı Kemaliye ilçesindeki değirmen bunlardan
biridir. Değirmen binası, büyük ölçüde özgünlüğünü koruyarak günümüze kadar gelebilmiştir.
İlçede ve hatta ilde işleyen son değirmen olmasından ötürü de ayrı önem taşımaktadır. Bu çalışmada,
kırsal kültürel mirasımızın en önemli halk mimarisi örneklerinden olan su değirmenlerinin
Kemaliye örneği üzerinde coğrafi özelliklerine de değinilerek mimari bakımdan değerlendirilmesi
yapılacaktır. Değirmenin korunması, yaşatılması konusunda ne gibi düzenlemeler yapılabileceği
üzerinde durulacaktır. Bu değirmen, işlevini sürdürmekte olduğundan büyük önem taşımaktadır.
Kırsal mimari yapısı olan değirmen etrafına çevre düzenlemesi de yapılarak yöre turizmine katkı
sağlayacağı ileri sürülmüş, kullanılabilirliği açısından değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Somut kültürel miras, Kemaliye, su değirmeni, turizm, mimari

Kemaliye Water Mill as an Example of Tangible Cultural Heritage

Öz

One of the important structures among the examples of tangible cultural heritage is water mills,
which are rural architectural structures. Water mills are important production sites where wheat
and corn, which are basic food sources, are turned into flour or grinded. In addition to being places
where grains are ground, mills also attract attention as places where people chat, various purchases
are made, and social accumulation is transferred from generation to generation. Folk
songs, poems, various folk beliefs and narratives have survived to this day in and around these
places. Since his existence, man has tried to meet his needs by taking advantage of the opportunities
offered by nature. He invented tools and machines for production purposes; established
facilities. Mills are in close relationship with the climate of the regions in which they are located,
both in terms of their location and construction materials. There are regions in Anatolia where
water mills continue to function, albeit rarely, due to land conditions or other geographical reasons.
The mill in Kemaliye district of Erzincan is one of them. The mill building has survived to the
present day, largely preserving its originality. It is of particular importance because it is the last
mill operating in the district and even the province. In this study, water mills, which are one of the
most important examples of folk architecture of our rural cultural heritage, will be evaluated in
terms of architecture, on the example of Kemaliye, with reference to their geographical features.
It will be focused on what arrangements can be made to protect and keep the mill alive. This mill
is of great importance as it continues to function. It has been suggested that landscaping around
the mill, which is a rural architectural structure, will contribute to local tourism, and it has been
evaluated in terms of its usability.

Anahtar Kelimeler

Tangible cultural heritage, Kemaliye, water mill, tourism, architecture

Kaynakça

• Aksın, A. (2003). XIX. yüzyılda Eğin (idari, fiziki, sosyal ve iktisadi yapı) (Vol. 1). Kemaliye (Eğin) Kültür Turizm ve Folklor Derneği Kültür Yayını.
• Arıkan, Z. (2001). Eğin Kasabası’nın tarihsel gelişimi. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 12(12), 1–64.
• Belli. (1995). 2800 yıldır çalışan sulama kanalı. Tarih ve Medeniyet, 13, 53–57.
• Bir, A., Acar, M. S., & Kaçar, M. (2012). Anadolu’nun değirmenleri. Yem Yayınları.
• Ceylan, S. (2014). Kaybolmakta olan bir kırsal maddi kültür örneği: Su değirmenleri (Ağlasun örneği). Doğu Coğrafya Dergisi, 31, 65–82.
• Danışman, G. (1977). A survey of turbine-type water-mills in the Bolu region of the central Anatolian Platau. ODTÜ Mimarlık Dergisi, 3, 27–37.
• Demir, N. (1997). Ordu ve yöresinde su değirmenleri. Türkiye İş Bankası Kültür ve Sanat, 33, 45–49.
• Demir, N. (2003). Su değirmenlerinin müzelenmesi. Türkiye’de Halkbilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyumu Bildirileri (ss. 148–163). Gazi Üniversitesi Thbmer Yayını.
• Deniz, T., & Aydın, K. (2020). Somut kültürel miras örneği: Ovacık (Karabük) Kışla köyü su değirmeni. Doğu Coğrafya Dergisi, 43, 111–122.
• Devlet Osmanlı Arşivleri. (t.y.). İrade Meclis-i Vâlâ, nr. 8347.
• Faroqhi, S. (1984). Towns and townsmen of Ottoman Anatolia. Trade, crafts and food production in an urban setting (pp. 1520–1650).
• Von Moltke, F. H. (1969). Türkiye mektupları (H. Örs, Çev.). Remzi Kitabevi.
• Gül, A., & Başıbüyük, A. (2011). Bir tarihi coğrafya incelemesi: Erzincan kazası. Salkımsöğüt Yayınevi.
• Hamzaoğlu, Y. (2020). XIX. yüzyılda Canik Sancağı’nda değirmenler. Near east historical review (NEHR), 10(2), 235–260.
• Karahan, R. (1996). Van bölgesinde bulunan su değirmenlerinin etnografik açıdan incelenmesi. Van Gölü Çevresi Kültür Varlıkları Sempozyumu Bildirileri (22-25 Mayıs 1995), 160–176.
• Kemali, A. (1932). Erzincan: Tarihî, coğrafî, ictimaî, etnoğrafî, idarî, ihsaî tetkikat tecrübesi. İstanbul: Resimli Ay Matbaası T.L. Şirketi.
• Landles, J. G. (1996). Eski Yunan ve Roma’da mühendislik (B. Bıçakçı, Çev.). Tübitak Yayınları.
• Lewis, M. J. T. (2000). Theoretical hydraulics, automata and water clocks. In Wikander (ed.), Handbook of ancient water technology (Technology and change in history 2) (pp. 343–370).
• Mamuret’ul-aziz Vilayeti Salnamesi (1881).
• Mirzaoğlu, G. F. (2012). Türk halk türkülerinde değirmen motifi ve değirmenci türküleri. Bilig Dergisi, 62, 159–182.
• Moritz, L. A. (1958). Grain-mills and flour in classical antiquityOxford. Ögel, B. (1991). İslamiyet öncesi Türk kültür tarihi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Salman, F. (2002). Özvatan’da eski su değirmenleri. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 8, 75–88.
• Şara, S. (2004). 8 numaralı Eğin Şer’iyye sicili (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi.
• Sözlük, T. (2011). Değirmen (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Strabon (2012). Antik Anadolu coğrafyası (Geographica: kitap XII-XIII-XIV) (A. Pekman, Çev.). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü. (t.y.). [Elektronik Kaynak]. https://parselsorgu. tkgm.gov.tr/.
• Taş, Y. (2020). Erzincan vakfiyeleri üzerine bir değerlendirme. Sosyal, beşeri ve idari bilimler içinde (vol. 3, ss. 297–314). Gece Kitaplığı.
• Vital Cuinet (1892). La Turquie dasie geographie administrative statistique descriptive et raısonnee de chaque province de l’Asie –Mineure. Paris.
• Vitruvius (2000). Mimarlık üzerine on kitap (S. Güven, Çev.). Şevket Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Wikander, Ö. (2000). The water-mill. In Wikander (ed.), Handbook of ancient water technology (technology and change in History 2) (pp. 371–400).
• Yediyıldız, B. (1985). Institution du Vaqf au XVIIIé Siecle en Turquie –étude sociahistorique. Publié avec le concours Centre National de la Recherche Scientifique et de la Société d’ Histoire Turque.