COĞRAFİ BİR BAKIŞ AÇISIYLA 2009-2019 DÖNEMİNDE TÜRKİYE’DEKİ BEBEK VE BEŞ YAŞ ALTI ÇOCUK ÖLÜMLERİ

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 14, 16.01.2024

Hüseyin Şahbaz

https://doi.org/10.55050/sarad.1263919

Öz

Bu çalışmanın amacı, 2009-2019 döneminde Türkiye popülasyonundaki bebek ve beş yaş altı ölümlülük durumunu coğrafi açıdan incelemektir. Çalışmadan elde edilen bulgular şunlardır: Yıldan yıla azalsa da bebeklerin ve beş yaşın altındaki çocukların ölümleri, Türkiye’de devam etmektedir. Nitekim 2009-2019 döneminde ülkede sözü edilen kategorilerde ölenlerin sayısı, 200.591’dir. Bunların %79,95'ini bebekken ölenler oluşturmaktadır. Bebek ölümlerininse %64,62’si neonatal dönemde meydana gelmiştir. Ülkedeki kaba bebek ölüm hızının en yüksek olduğu il, nüfusuna oranla en fazla Suriyeli sığınmacıya ev sahipliği yapan, Kilis’tir. Beş yaş altı çocuk ölümlerinin yüksek olduğu illere bakıldığında Hakkâri’nin ‰21,85’le ilk sırada yer aldığı görülmektedir. Genel olarak bebek ve gerekse beş yaş altı çocuk ölüm hızının en yüksek olduğu iller, Türkiye’de toplam doğurganlık hızı ortalamasının en yüksek ve 15 yaş ve üzerindeki toplam nüfus içinde okuryazar oranının ülkede en düşük olduğu yerlerdir. Ülkede kaba bebek ölüm hızının ve de beş yaş altı çocuk ölüm hızının en düşük olduğu il ise Kırklareli’dir. Genel olarak ülkede bebek ve gerekse beş yaş altı çocuk ölüm hızının en düşük olduğu iller, toplam doğurganlık hızı ortalamasının en düşük ve 15 yaş ve üzerindeki toplam nüfus içinde okuma yazma bilenlerin oranının en yüksek olduğu yerlerdir.

Anahtar Kelimeler

Bebek, Beş Yaş Altı Çocuk, Ölümler, Nüfus Özellikleri, Türkiye

FROM A GEOGRAPHICAL PERSPECTIVE, THE DEATH OF BABIES AND CHILDREN AGES UNDER FIVE IN TURKEY IN THE PERIOD 2009-2019

Öz

The aim of this study is to examine the infant and under-five mortality situation in the Turkish population in the period of 2009-2019 geographically. The findings from the study are: Although it decreases from year to year, neonatal, infant and child deaths under the age of five continue in Turkey. As a matter of fact, the number of people who lost their lives in the aforementioned categories in the country during the period of 2009-2019 is 200,591. 79.95% of them are those who lost their lives in infancy. 64.62% of infant deaths occurred in the neonatal period. The province with the highest crude infant mortality rate in the country is Kilis, which hosts the highest number of Syrian refugees relative to its population. When we look at the provinces with the highest mortality rate of children under the age of five, it is seen that Hakkâri ranks first. In general, the provinces with the highest infant and under-five mortality rates are the places with the highest average fertility rate in Turkey and the lowest literacy rate among the total population aged 15 and over. The province with the lowest crude infant mortality rate and the lowest infant mortality rate in the country is Kırklareli. In general, the provinces with the lowest infant and under-five mortality rates are the places with the lowest average fertility rates and the highest literacy rate among the population aged 15 and over.

Anahtar Kelimeler

Infant, Child Under Five, Mortality, Population Characteristics, Turkey

Kaynakça

• Aksu, L . (2011). Dünya’da ve Türkiye’de Nüfus Analizleri. Istanbul Journal of Sociological Studies, 0(25), 219-311.
• Aydın, O., Aslantaş-Bostan, P. & Özgür, E. M. (2018). Mekânsal veri analizi teknikleriyle Türkiye’de toplam doğurganlık hızının dağılımı ve modellenmesi. Coğrafya Dergisi, 37, 27-45. doi: 10.26650/JGEOG434650.
• Başar, E. (2010). Demografiye Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Bernat, J. L. (2010). How the Distinction between ‘Irreversible’ and ‘Permanent’ Illuminates Circulatory-Respiratory Death Determination. Journal of Medicine and Philosophy, 35(3), 242-55. doi: 10.1093/jmp/jhq018.
• Bozkurt, N. (2007). Nüfus. İslâm Ansiklopedisi. 33, 293-294, İstanbul: TDV İSAM.
• Çatak, B. & Öner, C. (2018). Bebek ölümlerinin temel nedenleri açısından gelişmiş ülkelere mi benziyoruz? 13. Aile Hekimliği Araştırma Günleri Bildiri Özetleri içinde (39. ss.). Zonguldak.
• Ergin, I. & Hassoy, H. (2011). Bebek ölümlülüğünde eşitsizlikler: Dünya ve Türkiye’deki duruma dair bir değerlendirme. İzmir Dr. Behçet Uz Çocuk Hastanesi Dergisi, 1(3), 98-104.
• Göç İdaresi Başkanlığı. (2021). İkamet İzinleri, Geçici Koruma. https://www.goc.gov.tr/ikamet-izinleri adresinden ulaşılmıştır.
• Harunoğulları, M. & Agcadağ-Çelik, İ. (2019). Kilis yerel halkının algısında Suriyeli sığınmacılar ve toplumsal etkileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(67), 581-600.
• Karakaya, E., Margırıt Coşkun, A., Özerdoğan, N. & Yakıt, E. (2017). Suriyeli mülteci kadınların doğurganlık özellikleri ve etkileyen faktörler: Kalitatif bir çalışma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(48), 417-428.
• Kaya-Tataroğlu, N. (1994). Hastaneye Yatan 0-4 Yaş Grubu Çocuklarda Mortaliteyi Etkileyen Faktörler ve Ölüm Nedenleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• OECD Data. Infant mortality rates. https://data.oecd.org/healthstat/infant-mortality-rates.htm adresinden ulaşılmıştır.
• Özvarış, Ş.B., Keskin, C. & Şanver T.M. (2016). Güvenli Annelik. http://www.halksagligi.hacettepe.edu.tr/diger/toplumayonelik/guvenliannelik.pdf adresinden ulaşılmıştır.
• Şahbaz, H. (2022). Coğrafi bir bakış açısıyla 2001-2020 döneminde Türkiye’deki boşanmalar. ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 21-58. doi: 10.29157/etusbed.956891
• Şamkar, H. & Güner, D. (2018). OECD ülkelerindeki beş yaş altı çocuk ölüm sayılarının yanlı tahmin teknikleriyle modellenmesi. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 21, 273-284. doi: 10.18092/ulikidince.398068 The World Bank. Mortality rate, under-5 (per 1,000 live births) – Turkiye. https://data.worldbank.org/indicator/SH.DYN.MORT?contextual=similar&end=2021&locations=TR&start=1960&view=chart adresinden ulaşılmıştır.
• TÜİK. (2021). Doğum İstatistikleri, 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Dogum-Istatistikleri-2020-37229#:~:text=Toplam%20do%C4%9Furganl%C4%B1k%20h%C4%B1z%C4%B1%201%2C76,1%2C76%20%C3%A7ocuk%20olarak%20ger%C3%A7ekle%C5%9Fti adresinden ulaşılmıştır.
• TÜİK (2019). Ölüm İstatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden ulaşılmıştır.
• Türk Gıda Kodeksi Bebek ve Küçük Çocuklara Yönelik Gıdalar ile Vücut Ağırlığı Kontrolü İçin Diyetin Yerini Alan Gıdalar Yönetmeliği. (2019, 2 Temmuz). TC Resmî Gazete (30819).
• Ukşal, Ü. (2011). Yenidoğan dermatozları. Türkderm-Deri Hastalıkları ve Frengi Arşivi Dergisi, 45 (2), 68-72. doi: 10.4274/turkderm.45.s12.
• UN IGME. (2023). Levels & Trends in Child Mortality: Report 2022, Estimates developed by the United Nations Inter-agency Group for Child Mortality Estimation. New York: United Nations Children’s Fund.
• Yavuz-Emik, K. & Önal, A. E. (2019). 2009-2016 yıllarında Türkiye’deki ölümlerin epidemiyolojik yönden incelenmesi ve ölüm bildirim sisteminin önemi. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 82(3): 149-55. doi: 10.26650/IUITFD.364558
• Yüceşahin, M. M. (2009). Türkiye’nin demografik geçiş sürecine coğrafi bir yaklaşım. Coğrafi Bilimler Dergisi, 7(1), 1-25. doi: 10.1501/Cogbil_0000000096
• Üçeçam Karagel, D. (2009). Doğu Anadolu Bölgesi Kırsalında Kadın Nüfusun Okuryazarlığı (2000). Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları, 8(1), 14-23.