JÎYANA MÎR ÎMADEDÎNÊ HEKARÎ YA SÎYASÎ Û EDEBÎ Û BELGEYEKE NÛ DERBARÊ AQIBETA WÎ

Yıl 2022, , 127 - 143, 30.04.2022

Yaşar Kaplan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1068377

Cited By: 1

Öz

Edebîyata Klasîk ya Kurmancî di navbera sedsalên 16 û 18an da geş bûye û di vê serdemê da gelek edîbên jîr derkeftine û herwesa gelek berhem hatine nivîsîn. Edebîyata klasik di bin patronajî û xwedîlêderketina mîrên kurdan werarek baş girtîye. Mîrên kurdan bi avakirina medreseyan, terxankirina weqfan jibo van medreseyan û piştevanîkirina mela û seydayan ve îmkanên pêşvebirina zanist û edebîyatê çêkirine. Evê çendê rewac daye nivîsîna berhemên kurdî. Ji ber vê yekê di pêşveçûna Edebiyata Klasîk ya Kurmancî da roleke berçav ya mîrên kurdan heye. Lê belê mîrên kurdan tenê bi piştevanîya karên edebî ve nemane herwesa ew bi xwe jî bi awayekî aktîf beşdarî jîyana edebî bûne. Di nava mîrên kurdan da gelek kesan berhemên edebî dane û bi zimanên cuda cuda hinek dîwanên helbestan nivîsîne. Yek ji mîrên kurdan yê ku di warê edebî da hespê xwe bezandî Mîr Îmadedînê Hekarî ye. Di vê xebatê da dê li ser jîyana Mîr Îmadedîn ya sîyasî û edebî bê rewestan. Herwesa li dû belgeyeke nû hatîye peydakirin dê behsa aqibeta wî bête kirin.

Anahtar Kelimeler

Mîr Îmadedîn, Sebûrî, Hekarê, Mîrgeh, Helbest

MİR İMADEDDİN HAKKÂRİ’NİN SİYASİ VE EDEBİ YAŞAMI VE AKIBETİ HAKKINDA YENİ BİR BELGE

Öz

Klasik Kürt (Kurmanci) Edebiyatı 16 ve 18 yüzyıllar arasında gelişim göstermiş, bu dönemde birçok kabiliyetli edebiyatçı yetişmiş ve aynı şekilde birçok eser yazılmıştır. Klasik edebiyat, Kürt beylerinin patronajı ve sahiplenmesi sayesinde önemli bir ilerleme kaydetmiştir. Kürt beyleri; medreseler inşa etmeleri, bu medreseler için vakıf tahsis etmeleri ve molla ile müderrisleri desteklemeleriyle ilim ve edebiyatın gelişmesine imkân sunmuşlardır. Bu durum Kürtçe eserlerin yazılmasına rağbeti artırmıştır. Bundan dolayı Klasik Kürt (Kurmanci) Edebiyatı’nın gelişiminde Kürt beylerinin gözle görülür bir rolü bulunmaktadır. Ancak Kürt beyleri sadece edebi çalışmaları desteklemekle kalmamış aynı şekilde kendileri de edebi yaşama aktif bir şekilde katılmıştır. Kürt beyleri arasında birçok kişi edebi ürünler vermiş ve değişik dillerde bazı şiir divanları kaleme almıştır. Kürt beylerinden olup edebiyat meydanında at oynatan beylerden biri de Mir İmadeddin Hakkâri’dir. Bu çalışmada Mir İmadeddin’in siyasi ve edebi yaşamı üzerinde durulacaktır. Aynı şekilde yeni ortaya çıkarılan bir belge üzerinden onun akıbeti hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mir İmadeddin, Sabûrî, Hakkari, Beylik, Şiir

Kaynakça

• COA. A.{DVNS.MHM.d.86/16, 341. H. 16. 02. 1046, 13 02.1047 (20 Temmuz 1636, 7 Temmuz 1637).
• COA. A.{DVNS.MHM.d.89/124. H.29.09.1054 (29 Kasım 1644).
• COA. A.{DVNSMHM.ZYLd. 9/194. H.03.04.1044 (26 Eylül 1634).
• COA. TS. MA. E. 799/12, H.18. 07. 1058 (08 Ağustos 1648).
• COA. TS. MA. E. 730/56, H.29. 12. 1049 (21 Nisan 1640).
• Badger, George Percy. The Nestorians and Their Rituals. 2 vols. London: Joseph Masters, 1852.
• Cizîrî, Mela Ahmedê. Dîwan. Çev. Osman Tunç. İstanbul: Nubihar Yayınları, 2008.
• Doskî, Tehsîn Îbrahîm. Baxê Îrem. Dihok: Weşanxana Spîrêz, 2019.
• Ergün, Zülküf. Bajar Edebîyat û Cizîra Botan. İstanbul: Nûbihar, 2014.
• Ergün, Zülküf. “Peywendîya Mîr û Mela Di Çarçoveya Patronaja Edebî de”. Mukaddime 8/3/ (2017), 153-170.
• Gulî, Nizar Eyûb. Îmaret Hekarî fî’l-Ahdî’l-Osmanî. Dihok: Weşanxana Spîrêz, 2017.
• Kaplan, Yaşar. Kaniya Stranan. İstanbul: Nubihar Yayınları, 2015.
• Kılıç, Dündar Ali. Abbasi Devletinden Hakkâri Beyliği’ne İrisan Beyleri. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2015.
• Muzûrî, Ebdurrehman. “Sebûrî û Mîr ‘Îmadeddînê Hekarî”. Peyv 60, (2012), 6-14.
• Naima, Mustafa. Ravzatü’l-Hüseyn fî Hulâsati Ahbâri’l-Hâfikayn. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1281.
• Sadînî, Xalid. “Hakkâri Mîrleri/Beylerinin Mîrnamesi”. Kürt Tarihi Dergisi 29, (2017, Temmuz-Ağustos-Eylül).
• Tan, Hasan. Hakkâri Beyleri’nin Tarihi, Muhtasar Ahval’ûl-Umera: Van Vîlayeti Dâhilinde Ve Hakkâri Merkez Ve Kazalarındaki Beylerin Tarihi-Metin Ve Tahlili. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Tek, Ayhan. Hamisiz Şair Babasız Metin, Mem û Zîn ve Osmanlıca Çevirileri Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Nûbihar, 2018.
• Tek, Ayhan. “Li Dor Behsa Patronajê Mem û Zîna Ehmedê Xanî”. Mukaddime 3/3 (2010), 42-60.
• Yazicî, Mîrza Mihemed. Muxtesar Ehwal Ûmera. Wergêran ji Farisî: Nizar Eyûb Gulî. Dihok: Weşanxana Spîrêz, 2012.
• Zeyrek, Yunus. IV. Sultan Murad’ın Revan ve Tebriz Seferi Rûznamesi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, (1999).