Modern Dilbilime Yönelen Çağdaş Arap Dilcilerinin Dilbilim Etkinlikleri ve Klasik Arap Dili Geleneği Karşısındaki Pozisyonları

Yıl 2022, , 498 - 520, 31.08.2022

Esma Sağ Şencal , Ali Benli

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1123356

Öz

Çağdaş Arap dilcilerinin Arapça üzerine yaptıkları çalışmaları klasik Arap dili (KAD) geleneği ile dilbilime yer verme bakımından farklılaşmaktadır. Bu çalışmaları, KAD geleneği ile dilbilimi felsefî ve metodolojik farklı arka planlara sahip iki ayrı düşünce sistemi olduğu kabulünden hareketle şu üç kategori altında toplayabiliriz: KAD ilimlerini devam ettiren çağdaş çalışmalar, Arapçayı dilbilim yaklaşımları üzerinden inceleyen çalışmalar ve her iki dil yaklaşımını kullanan çalışmalar. Bu makalenin amacı – çalışmanın sınırları sebebiyle bu üç kategori arasından seçtiğimiz – ikinci kategoriyi inceleyerek dilbilim alanında Arapça ne tür etkinlikler yapıldığını; çağdaş Arap dilcilerinin neden dilbilime yöneldiklerini ve KAD geleneği karşısındaki pozisyonlarını tespit etmektir. Bu amacı yerine getirebilmek için birinci bölümde, bu kategori altında tasnif edilen dilbilim etkinlikleri şu alt başlıklar altında tasvir edilmiştir: Dilbilimi Arap dünyasına tanıtan çalışmalar, teorik dilbilim alanındaki çalışmalar, uygulamalı dilbilim, toplumsal dilbilim gibi diğer dilbilim alanlarındaki çalışmalar ve Arapça akademik dilbilim dergileri. İkinci bölümde ise bu dilcilerin KAD geleneği karşısındaki pozisyonları değerlendirilmiş ve bu geleneği tamamen görmezden gel(e)medikleri tespit edilmiştir. Bu durum, KAD geleneğinin zengin bir birikim olması ve Arap dünyasında akademik ve sosyal düzeyde kabul görmesiyle ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, dilbilime yönelmelerinin arkasındaki faktörler tartışılmış ve bu durum bilimsel ilerleyişi kümülatif, sürekli ve lineer olarak kabul etmeleriyle gerekçelendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çağdaş Arap dili çalışmaları, modern dilbilim, Arap dilbimi, Arapça teorik dilbilim, Arapça uygulamalı dilbilim, Arapça toplumsal dilbilim

The Linguistic Activities of Contemporary Arab Language Researchers Showing Interest In Modern Linguistics and Their Positions Towards The Classical Arabic Language Tradition

Öz

Contemporary Arab linguists differ from each other in terms of including the classical Arabic language (CAL) tradition and linguistics in their studies. Assuming that the CAL tradition and linguistics are two different thought systems, we can categorize these studies under the following three categories: Studies that examine Arabic through CAL sciences, studies that examine Arabic through linguistics, and studies examining Arabic using both approaches. This article aims to examine the second category with the objective of exploring the activities carried out in Arabic linguistics, the motivations of contemporary Arab linguists to show interest in linguistics instead of the CAL tradition and the positions Arab linguists hold against the CAL tradition. To fulfill this aim, in the first section, linguistic activities of Arab language researchers are categorized under four titles: Studies introducing linguistics to the Arab world, studies in theoretical linguistics, studies in other linguistic fields such as applied linguistics, sociolinguistics, and Arabic linguistic journals. In the second section, the positions of these linguists towards this tradition are evaluated. Additionally, the factors behind their interest in linguistics are discussed and their motivations are justified by their acceptance of scientific progress as cumulative, continuous, and linear.

Anahtar Kelimeler

contemporary Arabic studies, Arabic linguistics, modern linguistics, Arabic theoratical linguistics, Arabic applied linguistics, Arabic sociolinguistics

Kaynakça

• Abduh, Davud. Dirâsâtun fi İlmi’l-Lugati’n-Nefsî. Amman, Ürdün: Dâr Cerîr li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2010.
• Abduh, Davud. Dirasetu’s-Savti’l-Lugavî. 2 Cilt. Amman, Ürdün: Dâr Cerîr li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2010.
• Abduh, Davud. Fî’l-Lugati ve’l-Hâsûb. Amman, Ürdün: Dâr Cerîr li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2010.
• Abduh, Davud - Hilv, Selva. Fî Lugati’t-Tıfl: Müfredât ve’l-Cümel. Amman, Ürdün: Dâr Cerîr li’n-Neşr ve’t-Tevzî, Birinci Basım., 2010.
• Abdulmaksûd, Abdulmaksûd Muhammed. Dirâsetu’l-Binyeti’s-Sarfiyyeti fî Dav’i’l-Lisâniyyâti’l-Vasfiyye. Beyrut, Lübnan: Ed-Dâru’l-Arabiyye li’l-Mevsûât, 2006.
• Ali, Muhammed Muhammed Yunus. Medhal ile’l-Lisâniyyât. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Muttehadi, 2004.
• Ayoub, Georgine - Cornelis H. M. Versteegh (ed.). Foundations of Arabic Linguistics III: The Development of a Tradition: Continuity and Change. Leiden Boston: Brill, 2018.
• Baalbakî, Ramzi Munir. Dictionary of Linguistic Terms: English-Arabic with Sixteen Arabic Glossaries. Beirut, Lebanon: Dâru’l-Ilm li’’l-Melâyîn, Birinci Basım., 1990.
• Bakalla, Muhammad H. vd. A Dictionary of Modern Linguistic Terms: English-Arabic & Arabic-English. Beirut, Lebanon: Librairie du Liban, 1983.
• Bateman, John A. “The Place of Systemic Functional Linguistics as a Linguistic Theory in the Twenty-First Century”. The Routledge Handbook of Systemic Functional Linguistics. ed. Tom Bartlett - Gerard O’Grady. Routledge Handbooks in Linguistics. London and New York: Routledge, 2017.
• Bel’îd, Sâlih. Durûs fi’l-Lisâniyyâti’t-Tatbîkiyyeti. Bouzareah; Cezâyir: Dâru Hûma, 2000.
• Bişr, Kemal. İlmu’l-Esvât. Kahire, Mısır: Dâru’l-Garîb, 2000.
• Bişr, Kemal. İlmu’l-Lugati’l-İctimâiyyeti: Medhal. Kahire, Mısır: Dâru’l-Garîb li’t-Tıbâati ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1995.
• Bohas, Georges. Et-Turâs el-Lugavî el-Arabî. Kahire, Mısır: Dâru’s-Selâm li’t-tıbae ve’n-neşr ve’t-tevzi ve’t-terceme, 2008.
• Bohas, Georges vd. The Arabic Linguistic Tradition. Oxon and New York: Routledge, 2018.
• Bûkara, Numân Abdulhamîd. Meâlimu Bahsiyyetun fi’l-Lisâniyyâti’t-Tatbîkıyyeti ve Tatbîkâti’l-Lisâniyyâti’l-Mûseati. Amman, Ürdün: Merkezu’l-Kitâbi’l-Akâdîmî, 2021.
• Butt, David G. “Firth and the origins of systemic functional linguistics: process, pragma, and polysystem”. The Cambridge Handbook of Systemic Functional Linguistics. ed. Geoff Thompson vd. 11-34. Handbooks on Language and Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press, 2019.
• Câsim, Zeydân Ali. Dirâsetun fî İlmi’l-Lugati’l-İctimâî: Bahsun Savtiyyun fi’l-Lehecâti’ş-Şâmiyyeti’s-Sûriyyeti. Kuala Lumpur, Malezya: Pustaka Antara, 1993.
• Durmuş, İsmail. “İbrâhim Enîs Ahmed”. TDV İslâm Ansiklopedisi (2. Basım). Ek-1/623-625. İstanbul: TDV Yayınları, 2016. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibrahim-enis-ahmed El-Bâkır, Murtezâ. “Mefhûmu’l-Binyeti’l-Amîka beyne Chomsky ve’d-Dersi’n-Nahviyyi’l-Arabî”. El-Lisanu’l-Arab 34 (1990), 5-36.
• El-Bâkır, Murtezâ. Mukaddimetun fî Nazariyyati’l-Kavâidi’t-Tevlîdiyye. Amman, Ürdün: Dâru’ş-Şurûk, 2002.
• El-Fihrî, Abdulkâdir el-Fâsî. El-Lisâniyyât ve’l-Luğati’l-Arabiyyeti: Nemâzic Terkîbiyye ve Dilâliyye. Birinci cilt Cilt. Kazablanka, Fas: Dâr Toubkal, Üçüncü Basım., 1993.
• El-Kâdî, Muhammed Mahmûd. Kemâl Bişr: Mesîratun ve Târîhun. Kahire, Mısır: Dâru’l-Garîb, 2006.
• El-Meseddî, Abdusselâm. El-Lisâniyyât ve Ususuha’l-Marifiyyet. Tunus: Dâru’t-Tunûsiyye li’n-Neşr, 1986.
• El-Usaylî, Abdulazîz. İlmu’l-Lugati’n-Nefsî. Riyad, Suudi Arabistan: Camiatu’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslamiyye, Birinci Basım., 2006.
• El-Va’r, Mâzin. “Cumletu’ş-Şart fî Davi’n-Nahvi’l-Âlemî: Chomsky Unmûzecen”. El-Lisanu’l-Arab 52 (Aralık 2001), 9-35.
• El-Va’r, Mâzin. “El-Beyân ve’t-Tebyîn fî Davi’l-Lisâniyyâti’l-Hadîse”. El-Marife 331 (Nisan 1991), 102-116.
• El-Va’r, Mâzin. Nahve Nazariyyetin Lisâniyyetin Arabiyyetin Hadîsetin li Tahlîli’t-Terâkîbi’l-Esâsiyyeti fi’l-Lugati’l-Arabiyye. Şam, Suriye: Dâr Talâs, Birinci Basım., 1987.
• El-Va’r, Mâzin. Toward a Modern and Realistic Sentential Theory of Basic Structures in Standard Arabic. Washington, DC: Georgetown University, Doktora Tezi, 1983.
• Enîs, İbrahim. El-Esvâtu’l-Arabiyye. Kahire, Mısır: Mektebetu’l-Anglo el-Mısriyye, 5. Basım., 1975.
• En-Nûrî, Muhammed Cevâd. İlmu’l-Esvâti’l-Arabiyye. Amman, Ürdün: Menşûrât Câmiati’l-Kudüsi’l-Meftûha, 2007.
• En-Nûrî, Muhammed Cevâd. Min Lisâniyyâti’l-Lugati’l-Arabiyyeti: İlmu’l-Esvât. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2019.
• Es-Sa’rân, Mahmud. İlmu’l-Luga: Mukaddimetun li’l-Kârii’l-Arabî. Beyrut, Lübnan: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, ts.
• Eyyûb, Abdurrahmân. Esvâtu’l-Luga. Dâru’l-Keylânî, İkinci Basım., 1968.
• Fehri, Abdelkader Fassi. Issues in the Structure of Arabic Clauses and Words. thk. Joan Maling vd. Dordrecht: Springer Netherlands, 1993. https://doi.org/10.1007/978-94-017-1986-5
• Fetîh, Muhammed. Fî İlmi’l-Lugati’t-Tatbîkî. Medînetu Nasr: Mısır: Dâru’l-Fikri’l-Arabî li’t-Tıbâati ve’n-Neşri, 1989.
• Fihrî, Abdulkâdir. El-Lisâniyyât ve’l-Luğati’l-Arabiyyeti: Nemâzic Terkîbiyye ve Dilâliyye. Birinci cilt Cilt. Kazablanka, Fas: Dâr Toubkal, Üçüncü Basım., 1993.
• Fihrî, Abdulkâdir el-Fâsî. El-Binâ el-Muvâzî: Nazariyyetun fî Binâi’l-Kelime ve Binâi’l-Cümle. Kazablanka, Fas: Dâr Toubkal, Birinci Basım., 1990.
• Fihrî, Abdulkâdir el-Fâsî. Zerrâtu’l-Lugati’l-Arabiyyeti ve Hendesetuhâ: Dirâsetun İstikşâfiyyetun Edneviyyetun. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Muttehadi, Birinci Baskı., 2010.
• François, Jacques. “The Stance of Systemic Functional Linguistics Amongst Functional(Ist) Theories of Language and Its ‘Systemic’ Purpose”. Perspectives from Systemic Functional Linguistics. ed. Akila Sellami-Baklouti - Lise Fontaine. 6-25. London: Routledge, 2018.
• Gilfân, Mustafa. el-Lisâniyyât fi’s-Sekâfeti’l-Arabiyyeti’l-Hadîsetii. 2 Cilt. Kazablanka, Fas: Şeriketu’l-Medâris li’n-Neşri ve’t-Tevzî, Birinci Basım., 2006.
• Giolfo, Manuela E.B - Versteegh, Kees. “The Evolution of Theory in the Arabic Linguistic Tradition”. The Foundations of Arabic Linguistics IV, IV,. ed. Manuela E.B Giolfo - Kees Versteegh. 97/1-9. Studies in Semitic Languages and Linguistics. Leiden: Brill, 2019.
• Giolfo, Manuela E.B - Kees Versteegh (ed.). The Foundations of Arabic Linguistics IV, IV,. Leiden: Brill, 2019.
• Güler, İsmail (ed.). İslâm medeniyetinde dil ilimleri: tarih ve problemler. İstanbul: İSAM Yayınları, Birinci basım., 2015.
• Haegeman, Liliane M. V. “2.5 X-Bar Theory”. Introduction to Government and Binding Theory. 103-106. Blackwell Textbooks in Linguistics 1. Oxford, UK; Cambridge, Mass., USA: B. Blackwell, 2nd ed., 1998.
• Hâfız İsmâîlî Alevî. Lisâniyyât fi’s-Sekâfeti’l-Arabiyyeti’l-Muâsarati. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Muttehadi, 2009.
• Halîl, Hilmî. Dirâsâtun fi’l-Lisâniyyâti’t-Tatbîkıyyeti. İskenderiye, Mısır: Dâru’l-Marifeti’l-Câmiiyye, 2000.
• Halîl, Hilmî. El-Arabiyye ve ’İlmu’l-Lugati’l-Binyevî: Dirâsâtun fî’l-Fikri’l-Lugaviyyi’l-Arabiyyi’l-Hadîs. İskenderiye, Mısır: Dâru’l-Marifeti’l-Câmiiyye, 1988.
• Halîl, Hilmî. “Mukaddimât (Önsöz)”. İlmu’l-Luga: Mukaddimetun li’l-Kârii’l-Arabî. kitap editörü Mahmûd Sa’rân, 5-14. Kahire, Mısır: Dâru’l-Fikr el-Arabî, İkinci Basım., 1997.
• Halîl, Hilmî. “Mukaddimât (Önsöz)”. İlmu’l-Luga: Mukaddimetun li’l-Kârii’l-Arabî. kitap editörü Mahmûd Sa’rân, 5-14. Kahire, Mısır: Dâru’l-Fikr el-Arabî, İkinci Basım., 1997.
• Hanna, Sami A. vd. Dictionary of Modern Linguistics: English-Arabic. Beirut, Lebanon: Librairie du Liban, Birinci Basım., 1997.
• Hassanî, Ahmed. Dirâsâtun fi’l-Lisâniyyâti’t-Tatbîkıyyeti - Haklu Ta’lîmiyyeti’l-Lugât. Ben Aknoun; Cezayir: Dîvânu’l-Matbûâti’l-Câmiiyyeti, 2. Basım., 2009.
• Hicâzî, Mahmûd Fehmî. “Arap Dil İlimlerinin Sınıflandırılması”. Classification of Arabic Language Sciences. 17/33 (Ocak 2018), 283-296. https://search.ebscohost.com/login.aspx?direct=true&db=asn&AN=134093347&lang=tr&site=eds-live&scope=site&authtype=ip,uid
• Hicâzî, Mahmûd Fehmî. Ususu İlmi’l-Lugati’l-Arabiyye. Kahire, Mısır: Dâru’s-Sekâfe li’t-tıbae ve’n-neşr, 2003.
• Hilâl, Abdulgaffâr Hâmid. Es-Savtiyyâtu’l-Lugaviyye: Dirâsetun Tatbîkıyyetun alâ Esvâti’l-Lugati’l-Arabiyyeti. Kahire, Mısır: Dâru’l-Kitâbi’l-Hadîs, 2009.
• Honeybone, Patrick. “J. R. Firth”. Key Thinkers in Linguistics and the Philosophy of Language. ed. Siobhan Chapman - Christopher Routledge. 80-86. Oxford / New York: Oxford University Press, 2005.
• Hudson, Richard A. Sociolinguistics. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press, 2nd Edition., 1996.
• Kaya, Mustafa. “Modern Arap Dilbilim Çalışmaları”. EKEV Akademi Dergisi XII/36 (2008), 335-350.
• Kezâr, Hasan. El-Lisâniyyâti’l-İctimâiyyeti fi’d-Dirâsâti’l-Arabiyyeti’l-Hadîseti: el-Telakkî ve’t-Temessülât. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Rafîdeyn li’t-Tibâati ve’n-Neşri ve’t-Tevzîi, Birinci Basım., 2018.
• Khuli, Muhammad Ali. A Dictionary of Theoretical Linguistics: English-Arabic with an Arabic-English Glossary. Beirut, Lebanon: Librairie du Liban, The third edition., 2009.
• Kornai, András - Pullum, Geoffrey K. “The X-Bar Theory of Phrase Structure”. Language 66/1 (Mart 1990), 24. https://doi.org/10.2307/415278
• Langendoen, D Terence vd. The London School of linguistics: A study of the linguistic theories. MIT Press, 1968.
• Martin, J. R. “Meaning matters: a short history of systemic functional linguistics”. WORD 62/1 (02 Ocak 2016), 35-58. https://doi.org/10.1080/00437956.2016.1141939
• McCarthy, J. J. “Nonconcatenative Morphology”. The Encyclopedia of Language & Linguistics. 5/2598-2599. Oxford, New York, Seoul, Tokyo: Pergamon, 1994. https://scholarworks.umass.edu/linguist_faculty_pubs/48
• Mehîrî, Abdulkâdir. En-Nazarât fî’t-Turâsi el-Luğavî el-Arabî. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Birinci Basım., 1993.
• Misiddî, Abdusselâm el-. El-Huviyyetu’l-Arabiyye ve’l-Emnu’l-Lugavî. Beyrut, Lübnan: Merkezu’l-Arabî li’l-Ebhâs ve Dirâseru’s-Siyâsât, Birinci Basım., 2014.
• Michel Zekeriyyâ. Mebâhis fi’n-Nazariyyeti’l- Elsuniyye fî Ta‘lîmi’l-Luğa. Beyrut, Lübnan: el-Müessesetü’l- Câmi‘ıyye li’d- Dirâsât ve’n- Neşr, 1985.
• Mustafa Gilfân. Fi’l-Lisâniyyâti’l-Âmmeti: Târîhuhâ Tabîatuhâ, Mevdûuhâ, Mefhûmuhâ. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kitâbi’l-Cedîdi’l-Muttehadi, 2010.
• Nehr, Hâdî. İlmu’l-Lugati’l-İctimâî inde’l-Arab. Bağdat, Irak: El-Câmiatu’l-Mustensariyyetu, Birinci Basım., 1988.
• Newmeyer, Frederick J. “Rules and Principles in the Historical Development of Generative Syntax”. Generative Linguistics: An Historical Perspective. 39-65. Routledge History of Linguistic Thought Series. London: Routledge, 1997.
• Ömer, Ahmed Muhtâr. Dirasetu’s-Savti’l-Lugavî. Kahire, Mısır: Âlemu’l-Kutub, 1997.
• Özdemir, Hilal. Abdulkâdir el-Fâsî el-Fihrî ve Arap dilbilimine katkısı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2017. https://acikerisim.uludag.edu.tr/bitstream/11452/4297/1/481470.pdf
• Palmer, F.R. “Firth and the London School of Linguistics”. Concise History of the Language Sciences. 268-272. Oxford and New York: Elsevier, 1995. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-042580-1.50047-7
• Râcihî, Abduh. Et-Tatbîk en-Nahvî. İskenderiye, Mısır: Dâru’l-Marifeti’l-Câmiiyye, İkinci Basım., 2000.
• Râcihî, Abduh. İlmu’l-Lugati’t-Tatbîkî ve Talîmu’l-Arabiyye. İskenderiye, Mısır: Dâru’l-Marifeti’l-Câmiiyye, 1995.
• Robins, R. H. “John Rupert Firth”. Language 37/2 (1961), 191-200.
• Ryding, Karin C. A Reference Grammar of Modern Standard Arabic. Cambridge University Press, 2005.
• Ryding, Karin C. Arabic: a linguistic introduction. Cambridge, United Kingdom ; New York: Cambridge University Press, 2014.
• Saîd, Halâ. Nazratun Muteammikatun fî İlmi’l-Esvât. Kahire, Mısır: Mektebetu’l-Anglo el-Mısriyye, 2015.
• Semîh Ebû Muğlî. “Dirâsetu’s-Sarfi’l-Arabî fî Dav’i İlmi’l-Lugati’l-Hadîs”. Al-Balqa Journal for Research and Studies 7/1 (2000), 1-41.
• Stuurman, Frits. “Chapter II: The History of X-Bar Theory: Expansion and Retrenchment”. Phrase Structure Theory in Generative Grammar. 16-66. Berlin, Boston: De Gruyter, 1985. https://doi.org/10.1515/9783111729558-003
• Suleiman, Yasir. “Arabic linguistic tradition”. Concise History of the Language Sciences. 28-38. Elsevier, 1995.
• Suleiman, Yasir. “Autonomy versus non-autonomy in the Arabic grammatical tradition”. Arabic grammar and linguistics. ed. Yasir Suleiman. London and New York: Routledge Taylor & Francis Group, The 2nd edition., 2003.
• Şâkir, Abdulkâdir. İlmu’l-Esvâti’l-Arabiyye: İlmu’l-Fûnûlûcyâ. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2012.
• Turaykî, Mubârak. Fusûl fi’l-Lisâniyyâti’l-İctimâiyyeti. Amman, Ürdün: Merkezu’l-Kitâbi’l-Akâdîmî, 1. Basım., 2020.
• Usaylî, Abdulazîz el-. “en-Nazariyyâtu’l-Lugaviyye ve’n-Nefsiyye ve Talîmu’l-Lugati’l-Arabiyye”. Mecelletu Câmiati’l-İmâm 22 (1998), 313-413.
• Vardar, Berke. Dilbilimin Temel Kavram ve İlkeleri. İstanbul: Multilingual, 2001.
• Versteegh, Kees. The Arabic Linguistic Tradition. London: Taylor & Francis, 1997. https://doi.org/10.4324/9780203444153
• Zeğlûl, Muhammed Râcî. Dirâsâtun fi’l-Lisâniyyâti’l-Arabiyyeti’l-İctimâiyyeti. İrbid, Ürdün: Müessetu Hamâde li’d-Dirâsâti’l-Câmiiyyeti ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, 2005.
• Zekeriyâ, Michel. el-Elsuniyyetu’t-Tevlîdiyye ve’t-Tehvîliyye fî Kavâidi’l-Lugati’l-Arabiyyeti. Beyrut, Lübnan: El-Müessetu’l-Câmiiyyetu li’d-Dirâsât ve’n-Neşr ve’t-Tevzî, İkinci Basım., 1986.
• Zekeriyâ, Michel. Kadâyâ Elsuniyye Tatbîkıyye: Dirâsâtun Lugaviyyetun İctimâiyyetun Nefsiyyetun mea Mukâranetin Turâsiyye. Beyrut, Lübnan: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1993.
• Zekeriyyâ, Michel. Buhûs Elsuniyye Arabiyye. Beyrut, Lübnan: el-Müessesetü’l- Câmi‘ıyye li’d- Dirâsât ve’n- Neşr, ve’t- Tevzî‘, 1992.