Furûk Eserlerinde Gösterge Türleri

Yıl 2022, , 563 - 576, 31.08.2022

Şeyma Gülsüm Önder

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1126074

Öz

Göstergebilimin kurucusu Charles Sanders Peirce (1839-1914), gösterge türlerini varlık kategorilerine göre sistematik olarak tasnif eder. Peirce, soyut kavramların ancak birer gösterge olarak incelendiğinde açık anlamlarına ulaşacağını savunur. O, gösterge analizi yöntemi ile soyut kavramların diğer kelimelerden farkını ortaya koyan özgün bir anlama metodu önerir. Bu açıdan Peirce’ün gösterge teorisi ile yakın anlamlı kelimelerin anlam farklarını inceleyen furûk ilmi arasında irtibat kurulabilir. Peirce göstergebiliminde, temsil eyleminin fâili olan göstergenin müstakil bir olgu olarak bilimsel anlamda incelenmesi ve tasnifi sistematik bir model sunması açısından önemlidir. Bu bağlamda furûk eserlerinde temsil anlamı taşıyan kavramlar arasındaki anlam farklarından hareketle İslam âlimlerinin gösterge olgusuna bakışı izlenebilir. Dolayısıyla bu çalışmada furûk eserlerinde zikredilen gösterge türlerinin bulunması ve tasnif edilmesi hedeflenmiştir. Buna göre makalenin birinci bölümünde furûk ilmi ile göstergebilim ilişkisine değinilmiş ve Peirce’ün gösterge türleri, bir model teşkil etmesi bakımından açıklanmıştır. İkinci bölümde ise temsil anlamı taşıyan kelimeler arasındaki semantik farklardan hareketle İslam âlimlerinin zikrettiği gösterge türleri tasnif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belagati, göstergebilim, furûk ilmi, delâlet, Peirce.

THE CLASSIFICATION OF SIGNS IN FURÛQ LITERATURE

Öz

Peirce (1839-1914), systematically classifies sign types according to the categories of being. He argues that abstract concepts can reach their clear meanings only when they are examined as signs and proposes a unique understanding method that reveals the difference of abstract concepts from other words. In this respect, a connection can be established between Peirce's semiotics and the science of furûq, which examines the meaning differences of closely related words. In Peirce semiotics, classification of the signs, which is the agent of the act of representation, as an independent phenomenon is important in terms of presenting a systematic model. In this context, the viewpoint of Islamic scholars on sign can be followed, based on the differences in meaning between the concepts that have the meaning of representation in the works of furûq. Therefore, in this study, it is aimed to find and classify the signs mentioned in furûq. Accordingly, in the first part, the relationship between the furûq and semiotics is mentioned and Peirce's sign types are explained in terms of being a model. In the second part, based on the semantic differences between the words that have the meaning of representation, the signs mentioned by Islamic scholars are classified.

Anahtar Kelimeler

Arabic language and literature, semiotics, al-furûk, ad-dalāla, Peirce.

Kaynakça

• Abdullah, Muhammed Ferid. Muʿcemü’l-furûk fi’l-meânî. Beyrut: Dârü’l-Mevâsim.
• Ahmer, Faysal. Muʿcemü’s-simyâiyyât. Beyrut: Darü’l-ʿArabiyye li’l-ʿUlûm, 2010.
• ʿAskerî, Ebû Hilâl. Arab Dilinde ve Kuran’da Farklar Sözlüğü. çev. Veysel Akdoğan. İstanbul: İşaret Yayınları, 2009.
• ʿAskerî, Ebû Hilâl Hasan b. Abdullah b. Sehl. el-Furûku’l-lügâviyye. Kâhire: Dârü’l-ʿİlm ve’s-Sekâfe, 1417/1997.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Furûk-ı hakkı. Dersaâdet: Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, 1307/1890.
• Cengiz, Mehdi. “Molla Lütfi Özelinde Dilbilim-Vazʿ İlişkisi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 21/1 (2021).
• Cürcânî, Muhammed Seyyid Şerif. Mucemü’t-tarifât. thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Kahire: Dârü’l-Fazilet, 2004.
• Dâvûd, Muhammed Muhammed. Muʿcemü’l-furûki’d-delâliyye fi’l-Kur’ani’l-Kerim. Kahire: Dâru Garib, 1428/2008.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Edebü’l-kâtib. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1408/1988.
• İsmet, Müstecâbî-Zâde. Furûk-ı Elfâz. çev. Ömer Zülfe. Ankara: Yayınevi, 2011.
• Kara, Ömer. “el-Furûku’l-Luğaviyye’nin Bir Kur’ân ilmi Olma İmkânı Üzerine”. Tarihten Günümüze Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü. ed. Bilal Gökkır vd. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2009.
• Kefevî, Ebu’l-Bekâ. Külliyyâtü Ebi’l-Bekâ. thk. Muhammed Muhammed Tamir - Enes Şami. Kâhire: Dârü’l-Hadîs, 1435/2014.
• Kılıç, Hulusi. “Furûk”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 13. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Martin, Bronwen - Ringham, Felizitas. Key Terms in Semiotics. New York: Continuum, 2006.
• Müneccid, Muhammed Nureddin. et-Terâdüf fi’l-Kur’âni’l-Kerîm (Beyne’n-nazariyye ve’t-tatbîk). Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Muâsır, 1417/1997.
• Necefî, Ali Ekber b. Mahmûd. et-Tuhfetü’n-nizâmiyye fi’l-furûki’l-ıstilâhiyye. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1339/1921.
• Önder, Şeyma Gülsüm. Peirce’ün Göstergebilim Anlayışı Açısından Kizb (Yalan) Kavramı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Peirce, Charles Sanders. The Collected Papers of Charles Sanders Peirce. ed. John Deely. 8 Cilt. PDF: Cambridge: Harvard University, 1994.
• Rifat, Mehmet. Göstergebilimin ABC’si. İstanbul: Say Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman b. Kanber el-Harisî. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1408/1988.
• Şâzelî, Hasan Ali eş-. “Alâmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 2. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Tehânevî, Muhammed b. ʿAla b. Ali el-Fârûkî el-Hanefî. Keşşâf Istılâhâti’l-Fünûn. thk. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1416/1996.
• Yesûî, el-Eb Henri Lammens. Ferâidü’l-lüga fî’l-furûk. Beyrut: el-Matbaatü’l-Katolikiyye, 1306/1889.