Azîz Nesefî ve Kıtâb-ı Keşfü’l-Hakâyık Adlı Farsça Eseri

Yıl 2022, , 1170 - 1185, 08.01.2023

Serpil Koç

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1176657

Öz

XIII. asırda İslâm coğrafyasında çoğu mutasavvıf benimsemiş olduğu vahdet-i vücȗd düşüncesiyle çok sayıda eser vermiştir. İranlı Azîz b. Muhammed en-Nesefî (ö. 700/1300 [?]) de vahdet-i vücûd konusundaki düşünceleriyle bu asrın tanınmış mutasavvıf simalarından biridir. Aynı zamanda tıp ilmiyle de meşgul olan Nesefî’nin hayatı hakkındaki bilgiler oldukça sınırlıdır. Ancak devrin tasavvuf kültürünü yansıtması bakımından adına kayıtlı toplam sekiz eser oldukça mühimdir. Nesefî, tüm bu eserleri Farsça olarak kaleme almıştır. Nesefî’nin tasavvuf, felsefe, kelâm konulu eserleri arasında “Keşfü’l-Hakâyık” adlı ansiklopedik mahiyetteki eseri, fâtihatü’l- kitâb ve hâtimetü’l- kitâb bölümleriyle on bab üzerine müteşekkildir. Müellif bu eserini, hicrî 671 (1273) senesinde Buhara’da yazmaya başlamış olsa da dönemin siyasî olaylarının olumsuz etkisiyle daha ileri bir tarihte tamamlayabilmiştir. Nesefî’nin diğer eserleri gibi günümüze ulaşan bu eserinin muhtelif sayıda Farsça yazma nüshası mevcuttur. Türkiye Kütüphaneleri Veri tabanında tespit edilen bu nüshalardan birkaçının da tanıtılacağı çalışmamızda Süleymaniye Kütüphanesi Ayasofya Bölümü’ndeki 002018 numarayla kayıtlı nüshadan istifade edildi. XIII. asır tasavvuf tarihine ve kültürüne kaynaklık etmesi bakımından bu mühim eserin tanıtılmasının hedeflendiği çalışma, iki bölüm üzerine tertip edilecektir. Birinci bölümde eserin müellifi olan Azîz Nesefî’nin hayatı, eserleri, ilmî ve tasavvufî şahsiyeti üzerinde durulacak; ikinci bölümde ise “Keşfü’l-Hakâyık” adlı Farsça eser dil-üslup ve muhteva özellikleri bakımından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Azîz Nesefî, Keşfü’l-Hakâyık, Mutasavvıf, Tasavvuf, Vahdet-i vücûd.

Kaynakça

• Algar, Hamid. “Kübreviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedis. 32/501. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Aykut, Ayhan. “Ansiklopedi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/217-227. İstanbul: TDV Yayınları,1991.
• Baykara, Hüseyin. Mecâlisü’l-uşşâk, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Kitaplığı, nr. 4238, İstanbul.
• Demirhan Erdemir, Ayşegül. “Ahlât-ı Erbaa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/24. İstanbul: TDV Yayınları,1989.
• Düzen, İbrahim “Azîz Nesefî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/345. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Düzen, İbrahim: Aziz Nesefi’ye Göre Allah-Kâinat-İnsan. İstanbul: Furkan Yayınları, 2000.
• Kahya, Esin. “Teşrîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/573-575. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Kanar, Mehmet. “Nesir: Fars Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/ 8-9. İstanbul: TDV Yayınları,2007.
• Mevlânâ. Külliyyât-ı Şems yâ Dîvân-ı Kebîr. nşr. Bedîüzzaman Fürûzanfer. 8 Cilt. Tahran: Çâphâne-i Sipihr, 1336 hş.
• Mesnevî-i Maʿnevî. çev. Derya Örs - Hicabi Kırlangıç. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Nasr, Seyyid Hüseyin. “Nazarî İrfan, Doktriner Tasavvuf ve Bugünkü Önemi”. İslam Araştırmaları Dergisi 12/1 (2004), 1-25.
• Nesefî, Azîz. Hakîkatlerin Özü (Zübdetü’l- Hakâik). haz. M. Murat Tamar. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Nesefî, Azîz. Keşfü’l-Hakâyık, nşr. Ahmed Mehdevî-i Dâmegânî. Tahran: 1359/1980.
• Nesefî, Azîz. Keşfü’l-Hakâyık. Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Kitaplığı, nr. 002018, İstanbul.
• Nesefî, Azîz. Kitâbü’l-İnsâni’l-kâmil. nşr. Marijan Molé. Tahran: 1403/1983.
• Nesefî, Azîz. Tenzîl: Tasavvufta Varlık Bilgi ve İnsan. haz. Selami Şimşek. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2020.
• Nesefî, Azizüddin. Tasavvufta İnsan Meselesi: İnsan-ı Kâmil. çev. Mehmet Kanar. İstanbul: Dergah Yayınları, 2015.
• Öngören, Reşat. “Sa’deddîn-i Hammûye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/390. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ridgeon, Lloyd V. J. Nothing But The Truth: The Sufi Testament of ‘Azîz Nasafî. İngiltere: Leeds Üniversitesi, Modern Arapça Çalışmaları Bölümü, Doktora Tezi, 1996.
• Safâ, Zebîhullah. Târîh-i Edebiyyât der Îrân. Tahran: İntişârât-ı Firdevsî, 1349.
• Şahin, Şeyda Ülkü. Azîz Nesefî’nin (V.700/1300 [?]) Tasavvuf Anlayışında “Kendini Bilme" Yolları. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Uludağ, Süleyman. “Âlem: Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/360. İstanbul: TDV Yayınları,1989.
• Uludağ, Süleyman. “Avam”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/105-106. İstanbul: TDV Yayınları,1991.
• Yıldırım, Kübra. Azîz Nesefî’ye Ait Maksad-ı Aksâ İsimli Eserin Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.