EPIC AS AN INCLUSIVE TERM IN FOLK NARRATIVES FROM MYTHOLOGY TO HISTORY, FROM HEROES TO LOVE

Yıl 2024, , 104 - 116, 30.06.2024

Kenan Subaşı

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1425264

Öz

The branch of science that identifies, compiles, classifies and analyzes the material and spiritual culture of a nation is called folklore. Folklorists use folklore studies to recognize a nation itself or to introduce itself to other nations of the world. Folklorists who carry out these studies need to recognize and classify their field of science as in other branches of science. Because this field, which we call folk life, does not maintain its continuity as a whole and is divided into different branches and sub-branches over time. Undoubtedly, one of the important branches of folklore is folk literature. However, folk literature is also divided into many sub-branches within itself. In this study, we have studied folk narratives, which is one of the sub-branches of folk literature, and the epic/dastan genre within it. Our aim in this study is to show and use the term “epic/dastan” as an inclusive term for all other Kurdish epic narratives. Because in Kurdish folklore studies there is a clear confusion of literature and a problem of polysemy. In this study, we have created a new classification of epic narratives by analyzing Kurdish epic narratives in terms of event chain structure. In addition to the classification and suggestions we put forward in this study, we have also shared the studies and discussions on this subject in the field before us.

Anahtar Kelimeler

Folklore, Epic/Dastan, Hero, Love, Mythology, History

JI MÎTOLOJÎYÊ BER BI TARÎXÊ Û JI LEHENGÎYÊ BER BI EVÎNÊ DESTAN WEKU ÇEMKEKE SÎWAN DI VEGÊRANA GELÎ DA

Öz

Zanista Gel (folklor) qadeke zanistê ye ku çanda madî û manewî ya milletekî tesbît dike, berhev dike, disenifîne, dinirxîne û paşê ji bo xwenasîna wî milletî yan milletên din yên cîhanê van agahiyan pêşkêş dike. Mîna hemû zanistên modern dema zanyarên folklorê vî karî dikin hewcedarî bi dabeşkarî û nasîna cureyan dibînin. Çimkî bi demê ra jîyana gel yan jî folklor weku yekûneke yekpare namîne û gelek şax û binşaxan vedide. Bêguman yek ji van şaxên sereke yên folklorê jî edebiyata gelî ye. Herwiha di nav edebîyata gelî da jî gelek binşax hene. Di vê xebatê da me jî di nav van binşaxên edebîyata gelî da vegêrana gelî û pê ra jî peywendîdar cureyê destanê hilbijart û li ser xebitîn. Amanca vê xebata me destnîşankirina çemka “destan”ê weku çemkeke sîwan e ji bo vegêranên epîk ên Kurdî. Çimkî weku lîteratur tevlihevîyeke eyan heye di nav xebatên kurdî da û herwiha pirnavîyeke berbelav. Di vê xebatê da me vegêranên epîk ên Kurdî ji hêla binyata rêzerûdanê ve nirxandin û li ser wê esasê senifandineke destanên Kurdî pêşkêş kir. Dema me ev xebat kir, digel pêşnîyazên xwe, me berê xwe da nîqaş û bikaranînên vê çemkê û gelek çemkên din yên ji bo vî cureyî di nav xebatên folklorê yên Kurdî da.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Destan, Leheng, Evîn, Mîtolojî, Tarîx

MİTOLOJİDEN TARİHE, KAHRAMANLARDAN AŞKA DOĞRU HALK ANLATILARINDA KAPSAYICI BİR TERİM OLARAK DESTAN

Öz

Bir milletin maddi ve manevi kültürünü tespit eden, derleyen, sınıflandıran ve analiz eden bilim dalına folklor ya da halk bilimi denilmektedir. Halk bilimciler bir milletin kendisini tanımada ya da kendisini diğer dünya milletlerine tanıtmada bahsettiğimiz folklor çalışmalarını kullanırlar. Bu çalışmaları yapan halk bilimciler diğer bilim dallarında olduğu gibi kendi bilim alanlarını tanımak ve sınıflandırmak ihtiyacını duyarlar. Çünkü halk yaşamı dediğimiz bu alan bir bütün olarak sürekliliğini sağlamıyor ve zamanla farklı dal ve alt dallara ayrılıyor. Kuşkusuz halk biliminin önemli dallarından biri de halk edebiyatıdır. Bununla beraber halk edebiyatı da kendi içinde birçok alt dallara ayrılmaktadır. Biz de bu çalışmada halk edebiyatının alt dallarından biri olan halk anlatılarını ve onun da içinde yer alan destan türünü çalıştık. Bu çalışmadaki amacımız “destan” terimini diğer tüm Kürtçe epik anlatılar için kapsayıcı bir terim olarak göstermek ve kullanmaktır. Çünkü Kürtçe folklor çalışmalarında apaçık bir literatür karmaşası ve çokisimlilik sorunu mevcuttur. Biz bu çalışmada Kürtçe epik anlatılarını olay zinciri yapısı bakımından inceleyerek destan türündeki anlatıların yeni bir sınıflandırmasını oluşturduk. Bu çalışmayı yaparken ileri sürdüğümüz sınıflandırma ve önerilerin yanısıra sahada bu konu hakkında bizden önce yapılan çalışmaları ve tartışmaları da paylaştık.

Anahtar Kelimeler

Folklor, Destan, Kahraman, Aşk, Mitoloji, Tarih

Kaynakça

• Başgöz, İlhan. Türkülü Aşk Hikâyeleri: Bir Gösterim Olarak. İstanbul: Pan Yayıncılık, 2012.
• Boratav, Pertev Naili. Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı, 2011.
• Bozarslan, M. Emin. “Haydarîyên Giştî di Heqê Kovara ‘Jîn’ da”. Jîn: Kovara Kurdî-Tirkî/Kürtçe-Türkçe Dergi 1918-1919. amd. M. Emîn Bozarslan. 1/7-89. Uppsala: Weşanxana Deng, 1985.
• Celîl, Casimê - Celalî, Emerê. Kela Dimdimê û Xanê Lepzêrîn. İstanbul: Nûbihar, 2011.
• Celîl, Ordîxanê - Celîl, Celîlê. Zargotina Kurdî I. Moskova: Naûka, 1978a.
• Celîl, Ordîxanê - Celîl, Celîlê. Zargotina Kurdî II. Moskova: Naûka, 1978b.
• Chyet, Michael L. “And a Thornbush Sprang up Between Them”: Studies on Mem û Zîn a Kurdish Romance. Berkeley: University of California, 1991.
• Cindî, Heciyê. Şaxêd Êposa Rostemê Zalê Kurdî. Yêrêvan: Neşireta Akadêmiya Komara Sovêtiyêye Sosiyalîstiyêye Ermenîstanêye Ulma, 1977.
• Cindî, Heciyê - Evdal, Emînê. Folklora Kurmanca. Stenbol: Avesta, 2008.
• Demir, Ahmet. Qewlê Newala Sîsebanê. İstanbul: Nûbihar, 2012.
• During, Jean. “Dastān”. Encyclopædia Iranica. VII/1/102, 1994a. Erişim 10.01.2024. http://www.iranicaonline.org/articles/dastan-1
• During, Jean. “Dasātīn”. Encyclopædia Iranica. VI/1/84-85, 1994b. Erişim 10.01.2024. https://www.iranicaonline.org/articles/dasatin
• Filiz, M. Şirin. “Di Navbera Folklor û Edebiyata Klasîk de Çîroka Zembîlfiroş”. ed. Oktay Bozan vd. Sultanlar Şehri Silvan Eğitim-Kültür-Medeniyet. 415-424. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Hassanpour, Amir. “Bayt”. Encyclopedia Iranica. IV/1/11-12, 1989. Erişim 20.01.2023. https://www.iranicaonline.org/articles/bayt-folk-art
• Hîkmet, Bedran. Danberheva Memê Alan û Mem û Zînê: Vekolîneke Folklorî. Diyarbakır: Lîs, 2023.
• Jahany, Parviz. Berawirdkirina Beyta Mem û Zînê ya Kurmancî (Varyanta Oskar Mann) û Mem û Zîna Mîrza ya Hewramî. Bingöl: Bingöl Üniversitesi, Yaşayan Diller Enstitüsü, Kürt Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Doktora Tezi, 2020.
• Kaplan, Leyla. “Li Gorî Çar Epîzotan Berawirdkirina Çar Varyantên Destana Zembîlfiroş”. Nûbihar Akademî 13/7 (2020), 33-50. Kaplan, Yaşar. Beyt û Destanên Kurdî. İstanbul: Nûbihar, 2019a.
• Kaplan, Yaşar. Destana Kela Dimdim û Xanê Lepzêrîn. İstanbul: Nûbihar, 2019b.
• Kaplan, Yaşar. “Di Edebîyata Kurmancî ya Gelêrî da Beyt û Taybetîyên Wê”. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 8 UMS’20, (2020), 133-136. https://doi.org/10.18506/anemon.832171
• Kaplan, Yaşar. “Helsengandinek li ser Cureyên Vegêranê yên di Folklora Kurdî da (Destan, Beyt û Vegêranên Strankî)”. International Journal of Kurdish Studies, 8/2, (2022), 273-292. https://doi.org/10.21600/ijoks.1144690
• Keskin, Necat. Folklor û Edebîyata Gelêrî. İstanbul: Avesta, 2019.
• Lescot, Roger. Textes Kurdes Deuxième Partie Mamé Alan. Beyrouth: Institut Français de Damas Collection de Textes Orientaux, 1942.
• Mihemmed Emîn, Ziyad. Dîwanî Elî Berdeşanî. Silêmanî: Enstîtuyutî Kelepûrî Kurdî, 2006.
• Mikaeili, Hossein. “Beyt der Edeb-ê Folklor-ê Kurdî”. Pijûhişnâme-yê Edebîyât-ê Kurdî. Sâl-ê Evvel, Şomâreyê 1, (Pâyîz 1394/2016), 51-76.
• Mokri, Mohammad. Dastanê Bîjen û Menîce. Paris: Librairie Klincksieck, 1966.
• Nîk Reftar, Keyomers. Keşkol: Dastanê Nayabê û Kemyabê Kurdî Goranî (Hewramî) û Çend Basê Lazimê. Silêmanî: Enstîtuya Kelepûrê Kurdî, 2013.
• Oğuz, M. Öcal. Halk Hikâyeleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü, 2008.
• Pehlivan, Gürol. “İlhan Başgöz’ün Biyografik Türk Halk Hikâyeleri Unvanlı Doktora Tezi Üzerine”. Folklor/Edebiyat Dergisi. 27/1 (2021). 47-68. https://doi.org/10.22559/folklor.1419
• Prym, Eugen - Socin, Albert. Kurdische Sammlungen. St. Petersburg: Commissionäre der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften, 1890.
• Resûl, Îzeddîn Mistefa. Lêkolînewey Edebî Folklorî Kurdî. Hewlêr: Çapxaney Aras, 2010.
• Resûl, Şukriye. Edebî Folklorî Kurdî. Hewlêr: Dezgay Muzîk û Kelepûrî Kurd, 2008.
• Sadinî, M. Xalid. Feqiyê Teyran: Jiyan Berhem û Helbestên Wî. İstanbul: Nûbihar, Çapa 10em, 2020.
• Samur, Aziz. Destana Zembîlfiroş û Gulxatûnê. Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Semend, Siyabedov. Siyabend û Xecê. İstanbul: Hîvda İletişim, 2006.
• Subaşı, Kenan. “Pirnavîya Cureyên Vegêranên Gelêrî û Nestandartbûna Wan di Kurdî de”. Folkilorê Kurdî. Bergê Duyê. Zakho: Senterê Zaxo bo Vekolînên Kurdî, 2022.
• Subaşı, Kenan. “Fesad û Bêbext di Trajedîya Evînê da: Weku Nimûne Destanên Evînî yên Mêjûyî”. Mukaddime 14/Özel Sayı 1 (2023), 148-176. https://doi.org/10.19059/mukaddime.1243035
• Tewfîq Wirdî, Mihemmed. Hendî le Beyt û Helbestekanî Elî Berdeşanî. Necef: Çapxaneyî el-Qeda’, 1972.
• Tafażżolī, Aḥmad. “Bārbad” Encyclopædia Iranica, III/7/757-758, 1988. Erişim 10.01.2024. https://www.iranicaonline.org/articles/barbad-minstrel
• Vali, Shahab. Şahnameya Kurdî Rustemê Zal û Heft Xana Wî. Stenbol: Avesta, 2021.
• Yıldız, Ayhan. Qewlê Hespê Reş: Lêkolîn û Metn. Van: Peywend, 2021.