THE ANALYSİS OF EHMEDÊ XASÎ’S MAWLİD İN TERMS OF THEMES AND LİTERARY ART

Yıl 2019, , 275 - 302, 30.04.2019

İlyas Akman

https://doi.org/10.26791/sarkiat.527637

Öz

Ehmedê
Xasî’s Mawlid is the first written work in Zazaish/Zazaki literature. That is
why, this work is very important for Zazas. Although this work is the first
written work of Zaza literature, the author puts Zaza literature among the
successful literatures with his own successful writing. I analyzed the work in
terms of themes and literary arts in my article. Initially, I evaluated each
section separately and show the themes in the sections. Xasî mentions subjects
such as the creation of the Prophet and things, the creation of Adam, Adam's
expulsion from heaven, The marriage of the Prophet's mother and father, the
miracles that Amina experience, birth of the Prophet, the miracles that took
place the night the Prophet was born, revelation, ascension. Then, I revealed
the literary arts in the work. Xasî uses literary arts such as quotation, pun,
metaphor, comparison, personification, question, repeat, alliteration, assonance.

Anahtar Kelimeler

Zazaish/Zazaki Literature, Ehmedê Xasî, Mawlid, Literary Art, Classical Literature

HETÊ BABETAN Û HUNERÊ EDEBÎYAN RA ANALÎZÊ MEWLIDÊ EHMEDÊ XASÎ

Öz

Mewlidê
Xasî, edebîyatê Zazakî de esero nuştekîyo verin o. Coka no eser, semedê Zazayan
zaf muhîm o. Her çiqas no mewlid, edebîyatê Zazakî de esero nuştekîyo verin
bibo zî Xasî, pey hunermendîyeyê xo yo serkewte edebîyatê Zazakî, yew hemle de
dekeno zereyê edebîyatanê serkewtan. Ma xebateyê xo de eserî, hetê babetan û
hunerê edebîyan ra analîz kerd. Verî ma her beş ser cîya cîya vindertî û ma
nawna ke beşan de kamcîn babetî est î. Xasî babetî ke sey xelqê Pêxemberî û
eşyayan, xelqê Âdemî, Âdemî Cenet ra eştiş, zewacê maye û pîyê Pêxemberî,
mucîzeyî ke Amîna ciwîyayî, bîyayîşî Pêxemberî, mucîzeyî ke roco Pêxemberî
ameyo dinya de ameyî wucûd, nuzulê wehyî, hedîseyê Mîracî ra behs keno. Dima ra
zî ma hunerê edebîyî ke mewlid de vêrenî tesbît kerdî. Ma veyna ke Xasî eserê
xo de hunerê telmî’, îktîbas, cînas, mecazo mursel, teşbîx, îstîare, teşxîs,
întak, îstîfham, nîda, leff û neşr, îade, îştîkak, husnî talîl, asonans, alîterasyon,
telmîh, tekrîr rê ca dono.

Anahtar Kelimeler

Edebîyatê Zazakî, Ehmedê Xasî, Mewlid, Hunerê Edebî, Edebîyato Klasîk

Kaynakça

• Açıl, Berat (2014). “Telmih’e Telmih: Klasik Türk Edebiyatında Geleneğin İnşası”, Erdem, S. 67, s. 5-18.
• Aktaş, Hasan (2002). Modern Türk Şiirinde Edebî Sanatlar. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Anter, Musa (2000). Hatıralarım. İstanbul: Avesta Yayınları.
• Bursevî, İsmail Hakkı (2010). Rûhu’l Beyân, C. 1. İstanbul: Erkam Yayınları.
• Coşkun, Menderes (2007). Sözün Büyüsü/Edebî Sanatlar. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Çetin, Nurullah (1998). “Edebî Sanatlar”, Edebiyat Bilgi ve Kuramları, edt.: Zeliha Güneş, içinde (200-226) Eskişehir: AÖF Yayınları.
• Dağılma, İbrahim (2015). “Ahmedê Xasi’nin Hayatı ve Mewlid Adlı Eserinde Tema”, Bingöl Üniversitesi Yaşayan Diller Enstitüsü Dergisi, S.1, s. 124-146.
• Demir, Musa (2009). “Batı ‘Metafor’u ve Doğu ‘İstiare’sinin Mukayeseli Olarak İncelenmesi”, Türkbilig, S.18, s. 64- 90.
• Durmuş, Mustafa (2012). “Klasik Osmanlı Nesrinde Aliterasyon”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 7/1, s. 995-1004.
• Eliaçık, Muhittin (2013). “Bazı Belagat Kitaplarında Mecâz-ı Mürselin Tanım ve Tasnifi Üzerine Bir Karşılaştırma”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C. 8/9, s. 37-47.
• Elker, Salâhaddin (2006). “Kitâbelerde Ebced Hesabının Rolü”, Vakıflar Dergisi, S. 3, s. 17-27.
• Haşıcı, Duygu (2010). Klasik Şiir Öğretiminde Yapısal Olarak Leff ü Neşr Sanatından Yararlanma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kocabıyık, Halil İbrahim (2017). “İstifhâm Edatları”, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 2, s. 649-663.
• Kocakaplan, İsa (2005). Açıklamalı Edebî Sanatlar. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları.
• Korkusuz, M. Şefik (2004). Tezkire-i Meşayih-i Amid, Diyarbekir Velileri I, II. İstanbul: Kent Yayınları.
• Kur’an-ı Kerin Meâli (2011). Haz.: Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Külekçi, Numan (2005). Açıklamalar ve Örneklerle Edebî Sanatlar. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lezgîn, Roşan (2013). Mewlidê Kirdî. Îstanbul: Weşanxaneyê Nûbihar.
• Lezgîn, Roşan (2017). Ferhengê Termanê Edebîyatî. Dîyarbekîr: Nameyê Weşanxane Nênusîyayo.
• Malmîsanij (1985). “Mewlidê Nebî”, Hêvî, H. 4, r. 75-111.
• Merdimîn, W. K. (2008). Mela Ehmedê Xasî/Mewlîd. Îstanbul: Weşanxaneyê Hîvda.
• Mihanî (1994). Mewlûdê Nebî/Mela Ehmedê Xasî. Îstanbul: Weşanxaneyê Fırat.
• Özer, Osman (2016). Mevlid/Ahmed-i Hasi. Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.
• Özkan, Mustafa (2016). “İrhâsâtla İlgili Rivâyetlerin Metin ve Anlam Açısından Değerlendirilmesi”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 14, s. 14-41.
• Pala, İskender (2005). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Selçuk, Bahir (2017). “Klasik Türk Şiirinde Nida”, Atatürk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları/Makaleler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Üstünova, Kerime (2003). “Söz Sanatlarının Oluşmasında Tekrarların Rolü”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı. Belleten 2001/I-II’den Ayrıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Varol, Murat (2012). “Zazalarda Mevlid ve Siyer Geleneği”, II. Zaza Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı, edt.: Murat Varol, içinde (625-654), Bingöl: Bingöl Üniversitesi Yayınları.
• Yergin, Mehmet (2015). “Mewlidê Mela Ehmedê Xasî de Tesîrê Mewlidê Mela Huseynê Bateyî”, International Journal of Kurdish Studies, N.1, p. 98-109.