RESPONSIBLE AND INDEPENDET PERSONALITY MODELLED BY ʿAQAID

Yıl 2019, , 1234 - 1263, 31.12.2019

Hacer Şahinalp

https://doi.org/10.26791/sarkiat.579536

Öz

Every
faith system, every thought or mystical movement, appears in the stage of
history with the conception of an exemplary personality and tries to offer its
intellectual foundations through these models. Islam presents its own
understanding of the truth and the values on which it bears, by means of a
Muslim personality; and the Muslim personality is constructed on these
foundations. It is the improvement and rebuilding of the earth by saving it
from conspiracy (corruption on earth) within the consciousness of servanthood,
by maintaining the balance in every sense that are expected from such person in
a general sense by Qur'anic notifications. The largest energy to motivate
oneself in this burden/responsibility undertaken with the capacity of Caliph is
provided by the faith guidelines of the Islam listed under the faith in the
presence and unity of the Allah to which acknowledged and committed with
his/her free will (agreement). The dominant element in these guidelines is that
the actions and doings of the human are monitored and recorded down and they
are required to be accountable for such things. Such understanding which leads
to an awareness of responsibility to be rooted in the human conscience, paves
the way for the formation of a sensitive, moderate and  active personality who differs from one day
to other; and sees everything including his own desire in such a perspective
that they were entrusted by the God.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Doctrines of Religious Faith (ʿAqāid), Faith, Independence, Responsibility, Muslim Personality

İSLAM AKÂİDİNİN MODELLEDİĞİ SORUMLU ÖZGÜR KİŞİLİK

Öz

Her
inanç sistemi, her düşünce ya da mistik akım, örnek bir kişilik tasavvuruyla
tarih sahnesine çıkar ve fikrî temellerini bu modeller üzerinden vermeye
çalışır. İslam da kendi hakikat anlayışını ve onu taşıyan değerleri mü’min
kişilik üzerinden takdim eder, mü’min kişiliği de bu temeller üzerinden inşa
eder. Kur’ânî bildirimle en genel anlamda bu kişiden beklenen her anlamda
dengeyi muhafaza ederek kulluk bilinci içinde, yeryüzünü ifsattan (fesad
fi’l-arḍ) kurtarıp ıslah ve ma’mûr etmesidir. İnsanın
“halife” sıfatıyla üzerine aldığı bu sorumlulukta kendisini motive edecek en
büyük enerjiyi, özgür iradesiyle kabullenip bağlandığı (‘a ḳ d)
Allah’ın varlığına ve birliğine iman altında sıralanan İslam’ın iman
esaslarından alır. Bu esaslarda baskın olan unsur, insanın yapıp etmelerinin
gözetlenip kayıt altına alınıyor ve bunlardan mutlaka hesaba çekilecek
olmasıdır. Sorumluluk bilincinin insanî vicdanda kök salmasına yol açan bu
anlayış, bir günü diğer gününe denk olmayan ve kendi nefsi de dahil her şeye
Allah’ın emaneti nazarıyla bakan hassas, ölçülü ve aktif bir kişiliğin
oluşmasına zemin hazırlar. 

Anahtar Kelimeler

Kelâm, ʿAḳāid, İman, Hürriyet, Sorumluluk, Mü’min Kişilik

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuad. el- Mu'cemü'l-Müfehres li-elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: y.y., 1988.
• Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Kādı’l-kudât b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muḫtaṣar fî uṣûli’d-dîn (Resâilu’l-ʿadl ve’t-tevḥîd içinde). Nşr. Muhammed Umâre. Kahire: Dâru’l-Hilâl, 1971.
• Alper, Hülya. “Kelâm İlminde Aklın ve Vahyin Yeri”. İslâmî İlimlerde Metedoloji/Usûl-IV. Akâid ve Kelâm İlminde Aklın ve Vahyin Yeri- Tartışmalı İlmî İhtisas Toplantısı. 115-154. İstanbul: 20-21 Ekim 2012
• Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel ve Nihal 7/ 2 (Mayıs-Ağustos 2010): 6-29.
• Altıntaş, Ramazan. İslam Düşüncesinde İşlevsel Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Âsım Efendi. “Emn”. Ḳāmus Tercümesi. 4: 548-549; “ʿaḳd”. Kāmus Tercümesi. 1: 1212-1215. İstanbul: Cemal Efendi Matbaası, 1304-1305.
• Atay, Hüseyin. İslâm’ın İnanç Esasları. Ankara: AÜİF Yayınları, 1992.
• Atay, Hüseyin. Kur’an’da İman Esasları ve Kader Sorunu. Ankara: Pozitif Matbaacılık, 2009.
• Ateş, Süleyman. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Evrim Teorisi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (1972): 127-146.
• Ateş, Süleyman. Kur’an Ansiklopedisi. (30 cilt) İstanbul: Kuba Yayınları, 1997.
• Ay, Mahmut. “Ahirete İman”. İslâm İnanç Esasları El Kitabı. Edt. Ş. Ali Düzgün, Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Ay, Mahmut. “Kelam’da Akıl İman İlişkisi: Temel Teolojik Yaklaşımlar”. Ankara Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011): 49-68.
• Aydın, Ali Arslan. “Peygamberimiz, İman Esasları ve Tevhid Akidesi”. Diyanet Dergisi Özel Sayı ( 1970), 56-63.
• Aydın, Ömer. İslam İnanç Esasları. İstanbul: İşaret Yayınları, 2012.
• Bağdadî, Ebû Mansûr Abdülkāhir b. Tâhir et-Temimî. el-Fark beyne’l-firak. Nşr. M. Abdülhamid. Beyrut: y.y., 1416/1995.
• Bağdâdî, Abdülkāhir. Usûlü’d-dîn. Nşr. Ahmed Şemsuddîn. Beyrut: Dâr’ül-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1423/2002 ve İstanbul: y.y., 1346/1928.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. el-İnṣâf fî mâ yecibu iʿtiḳāduhu velâ yecûzu’l-cehlu bihi. Nşr. İmâduddîn Ahmed Haydar. Beyrut: ʿÂlemu’l-Kutub, 1407/1986.
• Bâkıllânî, Kitâbü Temhîdi’l-evâʾil ve’t-telḫîṣü’d-delâʾil. Nşr. İmâdüddîn Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1414/1993.
• Beyâzîzâde, Kemaleddin Ahmed. İşârâtü’l-merâm min ʿibârâti’l-İmâm. 1. Baskı. İstanbul: Daru’l-Kütübi’l-İslâmi, 1949; nşr. Yûsuf Abdürrezzâk. Kahire: y.y., 1368/1949.
• Bolay, Süleyman Hayri. “İman”. Felsefî Doktrinler Sözlüğü. 215-216 İstanbul: Ötüken Yayınevi, 1981. Cevizci, Ahmet. "Olgu". Paradigma Felsefe Sözlüğü 640-641 İstanbul: Paradigma Yaınevi, 1999.
• Chittick, William. Varolmanın Boyutları. çev. Turan Koç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Cürcânî, Seyid eş-Şerîf Ali b. Muhammed. “vhd”. Kitabu’t-Taʿrîfât. 1. Baskı. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, tsz.
• Cürcânî, Seyyid eş-Şerîf. Şerhü’l-Mevâkıf. (1-8) Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1998.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. Kitâbu’l-irşâd ilâ kavâtı‘i’l-edille fî usûli’l-iʿtikād. Nşr. Es’ad Temîm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1405/1985.
• Çelebi, İlyas. İslâm’ın İnanç Esasları. İstanbul: İsam Yayınları, 2009.
• Doğan, Lütfi - Kutluay Yaşar. “Hasan Basrî’nin Kader Hakkında Halife Abdülmelik b. Mervan’a Mektubu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/3 (1954): 75-84.
• Düzgün, Şaban Ali. Din Birey ve Toplum. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Düzgün, Şaban Ali. “Allah’a İman”, İslâm İnanç Esasları. Ed. Ş. Ali Düzgün, Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
• Düzgün, Şaban Ali. “Kaderi Farklı Kategoriler İçinde Okumanın İmkânı”. Kelam Araştırmaları. 11/2 (2013): 1-10.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. el-Fıḳḥu’l-ekber. (Ali el-Karî, Şerḥu’l-Fıḳḥi’l-ekber içinde). Beyrut: y.y., 1404/1984; (İmâm-ı Azamın Beş Eseri içinde). Trc. Mustafa Öz. İstabul: Kalem Yayıncılık, 1981.
• Erdemci, Cemalettin. “Kelâm İlminde Akıl ve Naklin Etkinliği Problemi”, Kelâm İlmi’nin Yeniden İnşasında Geleneğin Yeri Koordinasyon Toplantısı ve Sempozyum Bildirileri. 329-340. Elazığ: Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2004.
• Erdemci, Cemalettin. Kelâm İlmi’ne Giriş. İstanbul: Değerler Eğitim Merkezi Yayınları, 2009.
• Eşʿarî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim. Kitâbü’l-Luma‘ fi’r-red ʿalâ ehli’z-zeyġ ve’l-bidaʿ. nşr. Abdulazîz İzzu’d-Dîn es-Sirvânî. Birinci Baskı Beyrut: Daru’l-Lübnan, 1987.
• Faruki, İsmail Raci. Tevhid. Trc. Dilaver Yardım-Latif Boyacı. İstanbul: İnsan Yayınları, İstanbul 1995.
• Fatiş, Emrullah. “Meleklerde Şuur ve İrade Problemi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 13/2, (2015): 785-806.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-İķtiṣâd fi’l-iʿtiķād. Nşr. İ. Agâh Çubukçu-Hüseyin Atay. Ankara: y.y., 1962.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İtikad’da Orta Yol. Trc. Kemal Işık. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1971.
• Görmez, Mehmet. “İnsanlığı Yaşatmak İçin Gelin Birlik Olalım”. Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet. 7-11. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Güler, İlhami. İman Ahlâk İlişkisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2003.
• Güler, İlhami. "İman ve İnkârın Ahlâkî ve Bilişsel (Kognitif) Temelleri". İslâmiyât 1/1 (Ocak-Mart 1998): 7-24.
• Harputî, Abdüllatîf. Tenkîhu’l-kelâm fî ‘akâidi ehli’l-İslâm. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, Necmu İstikbal Matbaası, 1327.
• İbn Ebi’l-İzz, Sadruddîn Ali İbn Muhammed el-Hanefî. Şerḥu’t-Ṭahâviyye fî’l-ʿaḳîdeti’s-Selefiyye.. Thk. Ahmed Ali, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Hazm el-Endelüsî. el-Faṣl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-niḥal. Nşr. Muhammed İbrâhim Nasr-Abdurrahmân Umeyre. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• İbn Manzûr, Ebu'l-Fazl Muhammed b. Mukrim el-Efrikî, Lisânu'l-‘Arab, Beyrut 1955/1970.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. el-Keşf. Nşr. Mustafa Abdülcevâd İmrânî. Kahire: y.y., 1388/1968.
• İkbâl, Muhammed. İslâm’da Dinî Tefekkürün Yeniden Teşekkülü. Trc. Sofi Hûrî, İstanbul: Kırkambar Yayınları, 1999.
• İsfehânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. “Emn”. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ķur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986; Mısır: Meymeniyye Matbaası, 1324.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni İlmi Kelam. Haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Karakuşçu, M. Nail. Genel Psikoloji ve Normal Davranışlar. Ankara: Çelik Yayınları, 1988.
• Keskin, Hasan. “Kur’an’da Meleklerin Hz. Âdem’e Secdesinin Yorumu”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2002): 107-125. Kılavuz, Ahmet Saim. “Akaid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2: 212-216. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Kılavuz, Ahmet Saim. Anahatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâm’a Giriş. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Kılıç, Recep. Modern Batı Düşüncesinde Vahiy. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2004.
• Makrîzî, Takiyuddîn Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir b. Muhammed. Tecrîdu’t-Tevḥîdi’l-Müfîd. Nşr. Ahmed b. Muhammed Tâhûn. Kahire: Mektebetu’t-Turâsi’l-İslâmî, 1414/1993.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tevḥîd. Nşr. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Kitâbü’t-Tevḥîd. Nşr. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitabu’t-Tevhid. Trcm. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. İlmî Kontrol: Bekir Topaloğlu. (I-XVII) İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2010.
• Mehmedoğlu, Yurdagül. "0-6 Yaş Çocuğunun Dini Duygu Gelişimi". Evin Okula Yakınlaşması ve Değişen Anne-Baba Rolleri. 109-131. Ankara: MEB Yayınları, 2003.
• Mevdûdî, Ebu’l-Alâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. Trc. Komisyon. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebṣıratü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. Thk. Hüseyin Atay, Ş. Ali Düzgün. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
• Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Kitâbu’t-Temhîd li-ķavâʿidi’t-tevḥîd. Thk. Habîbullah Hasan Ahmed. Dâru’t-Mısır: Tabâ‘ati’l-Muhammediyye, 1986/1406; Nşr. Abdulhayy Kâbil. Kahire: Dâru's- Sekâfe, 1987.
• Özcan, Hanifi, Epistemolojik Açıdan İman, İstanbul: İfav Yayınları, 1997.
• Özcan, Hanifi, Mâtûrîdî’de Dinî Çoğulculuk, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1995.
• Özler, Mevlüt. “Tevhid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 18-20. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Pazarlı, Osman. Din Psikoloji. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1982.
• Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed b. Hüseyin. Ehl-i Sünnet Akâidi. Trc. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1980.
• Sâbûnî, Ebû Muhammed Nûruddîn Ahmed b. Mahmûd b. Ebî Bekr. el-Bidâye fî uṣûli’d-dîn (Mâtürîdiyye Akâidi). Trc. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1979.
• Schwarz (Hayfa), Michael. “Hasan Basrî’nin Kader Risalesi Üzerine Bir İnceleme”. Trc.. Muhit Mert. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2003): 123-141.
• Şahinalp, Hacer. Kur’ân’da Din Hürriyeti. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
• Şaşa, Mehmet. “Kelâm Ekolleri Bağlamında Marifetullah’ın Vücûbiyet Kaynağı”. Artuklu Akademi 5/1 (Haziran 2018): 57-90.
• Tatar, Burhanettin. “İki Temel Kavram: Tevhid ve Vahdet”. Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet. 13-19. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerḥu’l-Maķāṣıd. İstanbul 1305.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Şerḥu’l-ʿAķāʾid. İstanbul: Bahar Matbaası, 1973.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Herevî el-Horâsânî. Kelâm İlmi ve İslam Akâidi, (Şerḥu’l-ʿAķāʾid). Hzr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hâmid el-Fârûkī. “emn”. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. Thk. Ali Dehrûc. 1. Baskı Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Topaloğlu, Bekir-Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. 318-319. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Topçu, Nurettin. Ruhbilim. İstanbul: Üçler Basımevi, 1949.
• Yar, Erkan. “Allah’ın İsimlerinin İnsanın Kişilik Gelişimine Etkisi”. Uluslararası Kişilik ve Karakter İnşâsında Dinin Yeri Sempozyumu Bildirileri (Ordu, 10-12 Haziran 2016), ed. Y. Ünal, Ş. Pekdemir, Y. B. Gündoğdu, O. İyibilgin, S. Kar, 163-182 Ordu: Ordu İlahiyat Vakfı Yayınları, tsz.
• Yar, Erkan. “Allah’ın İsimlerinin İnsanın Kişilik Gelişimine Etkisi”. Uluslararası Kişilik ve Karakter İnşâsında Dinin Yeri Sempozyumu Bildirileri (Ordu, 10-12 Haziran 2016), ed. Y. Ünal, Ş. Pekdemir, Y. B. Gündoğdu, O. İyibilgin, S. Kar, 163-182 Ordu: Ordu İlahiyat Vakfı Yayınları, tsz.
• Yeşilyurt, Temel. “Tevhidi Zedeleyen Söylemler”. Hz. Peygamber, Tevhid ve Vahdet. 133-141. Ankara: DİB Yayınları, 2016.
• Zekeriyyâ, Ebû Bekr Muhammed. eş-Şirk fi’l ḳadîm ve’l- ḥadîs. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.