KLASİK TÜRK ŞAİRLERİ İÇİN ÖRNEK BİR ŞAHSİYET: HASSÂN B. SABİT

Yıl 2020, , 619 - 641, 31.08.2020

Mahmut Gider

https://doi.org/10.26791/sarkiat.691724

Öz

Bu çalışmada, klasik Türk şiirindeki yansımaları hakkında, müstakil bir çalışma yapılmamış olan Hassân b. Sâbit’in divan şiirindeki yansımaları ele alınmıştır. Klasik Türk şiirinde duygu ve düşünceler estetize edilerek ifade edildiği için ele alınan kişi ve kavramlar, ideal bir forma büründürülerek tasvir edilir. Önemi hâiz bir şahsiyet olan Hassân’ın, divanlarda hem kişisel hem de edebî yönüyle teşbih ve tasavvurlara konu edildiği görülmektedir. Klasik şairler, şairlik kabiliyetlerini ve şahsiyetlerini överken Hassân b. Sâbit’i “şairlerin pîri” olarak görüp ona nispetle kendilerini “Hassân’ın kapıcısı”, “Hassân-ı sânî” ve “devrin/zamanın Hassân”ı olarak tasavvur ederler. Onun, Hz. Muhammed’in övgüsüne ve duasına mazhar olma yönünü ve şirki hicvetmekle me’mûr olma özelliğini nazara sunarlar. Hüsn (حسن) kökünden türeyip anlam bakımından “güzellik” ve “iyilik” ile alakalı olan Hasan, hasene, hüsün, ihsân ve tahsîn sözcüklerini birlikte kullanarak (iştikâk) şiirlerinin anlam ve üslup bakımından hâiz olduğu güzelliği överler. Güzel naat yazma, etkili methiye okuma ve sözü güzel söyleme hususlarında kendilerini Hassân b. Sâbit ile karşılaştırırlar. Söz vadisinde Hassân’dan yetenekli olduklarını, Hassân’ı susturacak ifade gücüne sahip olduklarını söyleyerek özellikle ifade gücü noktasında Hassân b. Sâbit’ten üstün olduklarını düşünürler. Bu yaklaşımlar, Hassân b. Sâbit’in, klasik Türk şiirinde hem temsil ettiği sembolik değer ve şahsiyet hem de şiir vadisindeki yetkinlik hususlarında tasavvurlara konu edildiğini gösterir.

Anahtar Kelimeler

Hassân b. Sâbit, Klasik Türk Şairi, Klasik Türk Şiiri, Arap Şiiri

Kaynakça

• Ahmedî. Ahmedî Dîvân. Haz. Yaşar Akdoğan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2015, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 (Erişim: 04.06.2018).
• Arafat, Walid Najib. “Hassân b. Sâbit”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Çev. Süleyman Tülücü, 32, (2009), 157-167.
• Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî. Arpaemîni-zâde Mustafa Sâmî: Dîvân. Haz. Fatma, Sabiha Kutlar, Ankara: Kalkan Matbaası, 2004.
• Âsaf. 18. yy. Şairi Âsaf ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). (Cilt 1). Haz. Hasan Kaya, Marmara Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2009.
• Avşar, Ziya. “Şairlerin Görüp Unuttukları Bir Rüya: Belâgat”. Turkish Studies. 2/4 (2007), 161-184.
• Aycan, İrfan. “Ebü’l-Bahterî”. TDV İslam Ansiklopedisi, 10: 296. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Bâkî. Bâkî Dîvânı-Tenkitli Basım. Haz. Sabahattin Küçük, Ankara: TDK Yayınları, 1994.
• Benderli Cesârî. Benderli Cesârî’nin (Ölüm: 1829) Dîvânı ve Dîvânçesi (İnceleme-Tenkitli Metin). Haz. Yasemin Akkuş, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Ana Bilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2010.
• Beyânî. Beyânî [ö. 1075/1664-5] Dîvân İnceleme – Metin. Haz. Fatih Başpınar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0 (Erişim: 02.12.2019).
• Buhârî (İmam Muhammed İsmail). Sahih-i Buhârî Tercemesi. (Cilt 1), (Terc: Mehmet Sofuoğlu), İstanbul: Ötüken Yayınları, 2013.
• Çalka, Mehmet Sait. “Divan Şairlerinin Gözüyle Fars Şairi Ömer Hayyâm”. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi. 2/4 (2015), 30-40.
• Çiftçi, Faruk. “Hassân b. Sâbit'in Hz. Peygamber İçin Söyledigi Mersiyeler”. KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (2004), 79-95.
• Çiftçi, Hasan. Klâsik Fars Edebiyatında Hiciv ve Sosyal Eleştiri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Diyarbakırlı Lebîb. Diyarbakırlı Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Haz. Orhan Kurtoğlu, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55756,lebib-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 09.12. 2017).
• Durmuş, İsmail-Öz, Mustafa. “Sahbân el-Vâilî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 35: 511-512. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Edincikli Ravzî. Ravzî Divanı. Haz. Yaşar Aydemir, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56190,ravzi-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 07.11. 2019).
• Elmalı, Hüseyin. “Hassân b. Sâbit”. TDV İslam Ansiklopedisi. 16: 399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Fırat, Mustafa. Hassân b. Sâbit’in İslam Sonrası Şiirlerinde Cahiliye Dönemi’nin Etkileri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2013.
• Fuzûlî. Fuzûlî Divanı. Haz. Kenan Akyüz-Süheyl Beken-Sedit Yüksel-Müjgan Cunbur, Ankara: Akçağ Yayınları, 1990.
• Hassân b. Sâbit el- Ensârî. Dîvânu Hassân b. Sâbit el- Ensârî. (Şerh. Yusuf Îd), Dâru’l-Cîl, Beyrut 1992.
• Hayâlî Bey. Hayâlî Bey Dîvânı. Haz. Ali Nihat Tarlan, Ankara: Akçağ Yayınları, 1992.
• Hazer, Dursun. “Hz. Muhammed’in Şairi Hassân b. Sâbit’in Şiirlerinde Övülen ve Yerilen Değerler”. İslâmî İlimler Dergisi. 1 (2006), 85-116.
• Hüdâyî. Hüdâyî (Salâ Muslısı) Divanı. Haz. Mustafa S. Kaçalin, (İşl. Sinan Ulualan), 2017, http://tebdiz.com/index.php?sayfa=arama_sonuc (Erişim: 24.12.2019).
• İslamoğlu, Mustafa. Efendim. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2012.
• Kahyaoğlu, Yasin. “Resulullah'ın şairi Hassan b. Sâbit'in Hayatı ve Şiirleri”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2 (1996), 317-323.
• Kaplan, Mahmut. Şiirin Sultanı Bâkî. İstanbul: Etkileşim Yayınları, 2013.
• Karadağ, Mehmet. Hassân b. Sâbit’in Hayatı ve Şairliği. Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi). Şanlıurfa, 2013.
• Kök, Bahattin. “Hassan B. Sâbit’in, Şiirleriyle İslâm’a Hizmetleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Erzurum, 6 (1986), 123-139.
• Leylâ Hanım. Leylâ Hanım Divan. Haz. Mehmet Arslan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59881,leyla-hanim-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 02.12. 2019).
• Mânî. Dîvân ve Şehr-engîz-i Bursa. Haz. Şener Demirel, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55755,divan-ve-sehr-engiz-i-bursapdf.pdf?0 (Erişim: 09.10.2019).
• Mihrî. Mihrî Hâtun Dîvânı. Haz. Mehmet Arslan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 01.08.2019).
• Mostarlı Hasan Ziyâ’î. Mostarlı Hasan Ziyâ’î Divânı. Haz. Müberra Gürgendereli, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, www.kulturturizm.gov.trhttp://ekitap.kulturturizm.gov.tr (Erişim: 05.11. 2019).
• Onay, Ahmet Talat. Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. Haz. Cemal Kurnaz, İstanbul: H Yayınları 2009.
• Özdemir, Abdurrahman. “Peygamber Şairi Hassân b. Sâbit ve Divanı”. İstem. 4 (2004), 201-218.
• Sa’id Giray. Sa’id Giray Divanı. Haz. Saadet Karaköse, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55754,said-giray-divanipdf.pdf?0, (Erişim: 08.01. 2018).
• Savran, Ahmet. “Kâ’b b. Züheyr”. TDV İslam Ansiklopedisi. 24: 7-8. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Süheylî Ahmed bin Hemdem Kethudâ. Süheylî Dîvânı. Haz. M. Esat Harmancı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55750,suheyli-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 10.12. 2019).
• Sünbül-zâde Vehbî. Sünbül-zâde Vehbî Dîvânı. Haz. Ahmet Yenikale, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56212,sunbulzade-vehbi-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 04.12.2018).
• Tarlan, Ali Nihat. Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
• Taşdelen, Hasan. Hassân b. Sâbit (r.a.) Hayatı ve Sanatı. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
• Tülücü, Süleyman. “Mu‘allakat ve Şairleri Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi-I (Türkiye)”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. (2005), 1-70.
• Türkmen, Mehmet. “Hassan b. Sâbit el-Ensârî”. Erciyes Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 2 (1985), 407-414.
• Nigârî. Nigârî Dîvânı. Haz. Azmi Bilgin, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55757,nigari-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 09.12.2019).
• Ünal, Ömer. Sadru’l-İslâm’da Edebî Çevre, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi). Erzurum 1995.
• Vahyî. Vahyî Dîvanı. Haz. Hakan Taş, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55745,vahyi-divanipdf.pdf?0 (Erişim: 11.12 2019).
• Yakînî. Yakînî Dîvân İnceleme-Metin ve Çeviri-Açıklamalar-Sözlük. Haz. Ömer Zülfe, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2009. Yılmaz, Mehmet. Kur’ân-ı Kerim ve Hz. Peygamber’in Asr-ı Saâdet Arap Şiirine Etkisi. Bursa: Emin Yayınları, 2015.