OSMANLI MODERNLEŞME DÖNEMİNDE BİR TAŞRA OKULU: MALATYA ERKEK RÜŞDİYESİ (1870-1899)

Yıl 2020, , 369 - 409, 31.08.2020

Danyal Tekdal

https://doi.org/10.26791/sarkiat.747355

Cited By: 2

Öz

Osmanlı Devleti’nin genelinde olduğu gibi Malatya’da da geleneksel eğitim kurumları olan sıbyân okulları ve medreseler uzun yıllar faaliyetlerini sürdürmüştür. Tanzimat ile birlikte bu eğitim kurumlarının yanında modern eğitim kurumları da sancakta açılmıştır. Bunlardan birisi de 1870’de açılan Malatya Erkek Rüşdiyesi’dir. Hayırsever Malatyalıların girişimiyle çarşıda önce 16 dükkân yapılmış, onların geliriyle de okul inşa edilmiştir. Okula kısa sürede öğretmen ataması da yapılarak eğitime başlanmıştır. Okuldaki öğrenciler için kitap, küre ve haritalar ise İstanbul’daki Maârif Nezâreti Kütüphanesi’nden tedarik edilmiştir. Okuldaki görevlilere aylık maaş ödenmiştir. Okul binasının da bulunduğu çarşıda meydana gelen yangına kadar öğretmen maaşları ve okul için gerekli olan ödenek temininde pek sıkıntı yaşanmamıştır. Fakat bu olaydan okulun kapanmasına değin öğretmenlerin maaş sorunu çözülememiştir. Okul binası, 1889 yılındaki büyük çarşı yangınından sonra kullanılamayacak hale gelmiş ve Gazi Sinan Paşa Camisi yakınındaki ibtidâi binasına taşınmıştır. Eski binası ile diğer dükkânların olduğu yere 32 adet yeni dükkân yapılmıştır. Okuldan mezun olan kişiler, büyük oranda sancakta memur olarak istihdam edilmiştir. Böylece sancaktaki eğitim öğretimin dönüşümü ile birlikte kamuya yerelden tayin oranında artış kaydedilmiştir. 29 yıllık hizmet süresinden sonra 1899 yılında Osmanlı Devleti genelinde uygulanan rüşdiyelerin idâdî okulları bünyesine alınması girişiminin bir neticesi olarak Malatya Erkek Rüşdiyesi, öğretmenleri ile birlikte Malatya Mülkî İdâdîsi’ne dönüştürülerek kapatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Malatya, Rüşdiye, Eğitim, Öğretmen

Teşekkür

Olabilecek en yakın tarihteki sayıya yetişmesi için yardımcı olursanız müteşekkir kalacağım. Saygılarımla. İyi çalışmalar.

A PROVINCIAL SCHOOL IN THE OTTOMAN MODERNIZATION PERIOD: MALATYA MALE HIGH SCHOOL (1870-1899)

Öz

As in the Ottoman Empire, as well as in Malatya, the traditional education institutions, the schools and madrasahs, continued their activities for many years. In addition to these educational institutions, modern educational institutions were opened in the sanjak with Tanzimat. One of them is the Malatya Boys' Rush, which opened in 1870. At the initiative of the Philanthropist Malatya, 16 shops were built in the bazaar and a school was built with their income. Education was started by assigning teachers to school in a short time. Books, spheres and maps for the students in the school were provided from the Ministry of Education Library in Istanbul. Monthly salaries were paid to the school staff. Until the fire that occurred in the bazaar where the school building is located, there was not much difficulty in obtaining teacher salaries and the necessary funds for the school. However, the teachers' salary problem could not be solved from this event until the school closed. The school building became unusable after the big bazaar fire in 1889 and moved to the ibtidâi building near the Gazi Sinan Pasha Mosque. 32 new shops were built where the old building and other shops are located. Graduates of the school were mostly employed as officers in the starboard. Thus, with the transformation of education and training in the sanjak, the rate of local appointment to the public increased. After 29 years of service, in 1899, Malatya Boys' High School was converted into Malatya Civil Academy together with its teachers, as a result of the attempt to include formal schools in Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Malatya, Rüşdiye, Education, Teacher

Kaynakça

• A. Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Dâhiliye Nezâreti İdârî Kısım Belgeleri (DH.İD) 26-1/17 İrâde Dâhiliye (İ. DH.) 1202/94125 İrâde Şûra-yı Devlet (İ. ŞD.) 26/1168 Maârif Nezâreti Tedrisât-ı İbtidâiye Kalemi (MF. İBT.) 2/56; 3/123; 4/34; 13/138; 17/136; 19/117; 20/19; 20/68; 20/112; 20/119; 24/114; 25/9; 25/123;27/60; 29/123; 34/110; 36/77; 37/39; 40/40; 41/19; 44/30; 45/55; 48/114; 52/65; 54/91; 60/16; 177/86; 267/69; 357/13; 367/87; 426/14. Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF. MKT) 1/85; 5/31; 5/32; 6/17; 7/75; 13/133; 34/117; 34/178; 35/19; 50/45; 64/6; 93/15; 99/141; 115/146; 117/53; 118/4; 120/23; 126/57; 127/68; 130/64; 131/14; 134/32; 147/11; 164/81; 189/108; 192/106; 224/10; 248/16; 326/63; 368/43; 374/17; 376/49; 393/47; 428/53; 428/54; 440/43; 440/48; 446/45; 516/39; 522/47; 538/31; 693/51; 745/17. Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT. MHM.) 553/23. Şûra-yı Devlet (ŞD.) 1459/46; 1459/51; 205/74; 927/8; 871/35; 2523/1. Yıldız Perakende Askerî Maruzâtı (Y. PRK. ASK.) 52/25; 66/55. Yıldız Perakende Dâhiliye Nezâreti Maruzâtı (Y. PRK. DH.) 3/58. Yıldız Sadâret Hususi Marûzât (Y.A.HUS.) 308/138. Yıldız Perakende Şurâ-yı Devlet Marûzâtı (Y.PRK.ŞD.) 2/12. B.Sâlnâmeler Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye (SDA) H.1290 (M.1873-1874); H.1291 (M.1874-1875); H.1292 (M.1875-1876); H.1293 (M.1876-1877); H.1294 (M.1877-1878); H.1299 (M.1881-1882); H.1300 (M.1882-1883); H.1301 (M.1883-1884); H.1302 (M.1884-1885); H.1303 (M.1885-1886); H.1304 (M.1886-1887); H.1305 (M.1887-1888). Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye (SNMU) H.1316 (M.1898-1899); H.1317 (M.1899-1900); H. 1318 (M.1900-1901) H.1319 (1901-1902). Sâlnâme-i Vilâyet-i Ma‘mûratülaziz (SVM) H.1301 (M.1883-1884); H.1302 (M.1884-1885); H.1305 (M.1887-1888); H.1307 (M.1889-1890); H.1308 (M.1890-1891); H.1310 (M.1892-1893); H.1312 (M.1294- 1295); H.1325 (M.1907-1908). Sâlnâme-i Vilâyet-i Diyarbekir (SVM) H.1287 (M.1870-1871); H.1288 (M.1871- 1872); H.1289 (M.1872-1873); H.1290 (M.1873-1874); H.1291 (M.1874- 1875); H.1292 (M.1875-1876); H.1293 (M.1876-1877); H.1294 (M.1877- 1878); H.1295 (M.1878-1879). C.Araştırma ve Kaynak Eserler Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (M.Ö.1000-M.S.2015), Ankara, Pegem Akademi Yayınları, 2015. Alkan, Mehmet Ö. (tarihsiz) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri (1839-1924), Ankara, B.D.İ.E.Yayınları. Bilim, Cahit Yalçın, Türkiye’de Çağdaş Eğitim Tarihi (1734-1876). Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 1998. Çakmak, Biray, “Gediz Kazası Erkek Rüşdiye Mektebi (1873-1907) ve Mehmed Emin Efendi’nin Muallim-i Sânî Tayini, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 14, Sayı 1, Mart 2017, (234-262). Darkot, Besim, “Malatya”, İslam Ansiklopedisi, C.VII, İstanbul, MEB Basımevi, 1979. (225-232). Demirel, Yurdal, “Bayburt’ta Modern Bir Eğitim Kurumu: Bayburd Rüşdiyesi”, ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı, 73, Aralık 2017, (43-64). Diyarbakir Sâlnâmeleri 1286-1323 (1869-1905), I, II, III, Diyarbakır, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 1999. Ergün, Mustafa, İkinci Meşrutiyet Döneminde Eğitim Hareketleri, Ankara, Ocak Yayınları, 1996. Göğebakan, Göknur, XVI. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560), Malatya, Malatya Belediyesi Kültür Yayınları, 2002. Göğebakan, Göknur, “Malatya”. TDV. İslam Ansiklopedisi, 27, 2003. (468-473). Gönüllü, Ali Rıza, “Alanya Rüşdiye Mektebi (1861-1913)”, ERDEM İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı, 73, Aralık 2017, (65-87). Güran, Tevfik, Osmanlı Mali İstatistikleri Bütçeler (1841-1918), Ankara, Başbakanlık Devlet İstatistik Kurumu Yayınları. Karpat, Kemal Haşim, Osmanlı Nüfusu (1830-1914). İstanbul, Timaş Yayınları, 2010. Koçer, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), İstanbul, MEB Yayınları, 1991. Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, TTK Yayınları, 1999. Maarif-i Umumiye Nezareti Celilesi İdaresinde Bulunan Mekatib-i İbtidaiye, Rüşdiye, i’dadiye, Aliye ile Mekatib-i Hususiye ve Ecnebiyyenin ve Dersaadette Tahriri İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiki (1310-1311), Matbaa-i Amire, Dersaadet. Mahmud Cevad İbnü’ş Şeyh Nâfi, Maârif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcrââtı-XIX. Asır Osmanlı Maârif Tarihi (Haz.Taceddin Kayaoğlu), Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2001. Nurdoğan, Arzu M., Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922), (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2005. Karagöz, Mehmet, XVII ve XVIII Asırlarda Malatya Kazası (Fiziki, İdari, Sosyal ve İktisadi Tarihi), (1650-1750), Ankara, Karizma Yayınları, 2003. Polat, Habibe, 7749 Nolu Malatya Şer’iyye Sicilinin 1-93 Sayfalarının Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), 2015. Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, (Çev. Osman Yener), İstanbul, İletişim Yayınları, 2015. Tekdal, Danyal, Osmanlı Dönemi Bitlis’te Eğitim. Ankara, İdealkent Yayınları, 2018. Tekdal, Danyal, “II.Abdülhamid Dönemi Taşra Rüşdiyelerinde Öğretmen/İdareci Profiline Bir Örnek: Bitlis Erkek Rüşdiyesi Muallim-i Evveli Mehmed Tevfik Efendi (1853- 1903)” Van Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 41, 2018. (385-406). Tekdal, Danyal, Osmanlı Taşrasında Memur Olmak (Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Bitlis Doğumlu Memurlar), Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık, 2019. Tekdal, Danyal, “Osmanlı Taşrasında Görevli Memurların Durumuna Dair Bir Örnek: Sicill-i Ahvâl Kayıtları Işığında Malatya Doğumlu Memurlar”, Journal of History School, 2020, Sayı 44, 2020. (83-128). Tokmakçıoğlu, Erdoğan, Kentlerimizin Adı Nereden Geliyor, İsim Yayınları, 2011. Vahapoğlu, M. Hidayet, Osmanlı’dan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar, Ankara, 1990. Yapıcı, Süleyman, Osmanlı Vilayet Sâlnâmelerinde Malatya (1869-1908), Malatya, Malatya Kitaplığı Yayınları, 2014. Yıldız, Hatip, “Erzincan Sancağı’nda Açılan Erkek Rüşdiye Mektebleri ve Modern Eğitimin Gelişime Katkısı”, Uluslararası Erzincan Tarihi Sempozyumu Bildirileri (26- 28 Eylül 2019), (878-913). Yıldız, Hatip & Cengiz, Abdullah, “Osmanlı Modernleşme Döneminde Bozok (Yozgat) Sancağı’nda Açılan Rüşdiye Mekteplerinin Durumu”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 9 sayı 19, Ekim 2017, (93-110). http://malatya.gov.tr (Erişim Tarihi: 31 Mayıs 2020). http://malatya.bel.tr (Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2020).