MÜSLÜMANLARIN İRAN FETİHLERİNDEKİ LOJİSTİK FAALİYETLERİ

Yıl 2020, , 1201 - 1227, 31.12.2020

Barış Çakan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.794896

Öz

İlk dönem İslam fetihlerinde dikkat çeken hususlardan biri, Sâsânî ve Bizans İmparatorluklarının topraklarının kısa bir zaman içerisinde büyük ölçüde Müslümanların hakimiyetine girmesidir. Hiç şüphesiz bunda Müslüman mücahitlerin bu dönemdeki adanmışlık ruhuyla var güçleriyle mücadele etmeleri çok etkiliydi. İslam’ın tüm insanlığa ulaştırılması gerektiği inancı Müslümanları İslam hakimiyetini büyütme anlamında motive etmekteydi. Müslümanlar bu ideallerini gerçekleştirmek için çalışırken elbette savaşın doğasına uygun olarak gerekli lojistik faaliyetleri de ciddiyetle yürütmekteydi.
Hz. Peygamber (sav) döneminde düzenli bir ordu bulunmayıp gerekli durumlarda yapılan bir çağrıyla bir askeri birlik teşekkül ederdi. Herkes, daha çok bir binek, kılıç, ok ve yay ya da mızraktan ibaret olan savaş teçhizatını kendi temin ederdi. Teçhizatı bulunmayıp cihada katılmak isteyen yoksul Müslümanlar çoğu zaman zengin Müslümanlar tarafından teçhiz edilirdi. Hulefâ-yi Râşidîn döneminde ise, özellikle Hz. Ömer döneminden itibaren ordunun lojistik hizmetleri artık bir sisteme bağlanmaya başlamıştır.
Yaklaşık 10 yıllık bir süre zarfında tamamlanan İran fetihlerinde de Müslümanların son derece koordineli bir lojistik faaliyeti yürüttüğü görülmektedir. Bu dönemde devlet, fetih için gerekli tüm hizmetleri üstlenmiş bulunuyordu. Nitekim İran fetihlerinin başarıyla tamamlanmasının arkasındaki önemli bir etken de lojistik hizmetlerinin özenle yürütülmesiydi. Bu çalışmada lojistik unsurları olarak silah ve erzak temini, ordu yükü nakliyesi, konaklama imkanları ve sıhhiye hizmetleri gibi konular ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Fetih, Lojistik, İran, Ordu

Kaynakça

• Arnold, Thomas Walker. İntişâr-ı İslâm Tarihi. 2. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 1982.
• Avcı, Casim. “Kufe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/339-342. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Avn, Abdurraûf. el-Fennu’l-Harbî fî Sadri’l-İslam. Kâhire: Dâru’l-Meârif, 1961.
• Azimli, Mehmet. “Hulefâ-i Râşidîn Döneminde Gerçekleşen İlk Fetihlerin Sebepleri Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. İSTEM 6 (2005), 177-193.
• Azizova, Elnure. Hz. Peygamber (sav) Döneminde Çalışma Hayatı ve Meslekler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Bakır, Abdulhalik. “Basra”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/108-111. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Belâzûrî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Yahya b. Câbir. Futûhu’l-Buldân. thk. Abdulkadir Muhammed Alî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2014.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail Ebû Abdillah. el-Câmi‘u’s-Sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Can, Yılmaz. “Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Ortaya Çıkan Ordugâh Şehir Modeli Üzerine Bir Değerlendirme”, İSTEM 3/6 (2005), 215-235.
• Cevad Ali. el-Mufassal fî Tarîhi’l-Arap Kable’l-İslâm. 4. Baskı. 20 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sâkî, 2001.
• Çelik, Yılmaz. “Râşid Halifeler Döneminde Askerî Sosyal Hizmetler”. Mütefekkir 4/8 (Aralık 2017), 375-390.
• Çil, Halit. “Hz. Ömer Döneminde Ordunun Silahları ve Lojistiği”. Akademik Bakış Dergisi 37 (2013), 1-21.
• Çil, Halit. “Hz. Ömer’in Askerî Şehirleri (Ordugâhlar)”, Dini Araştırmalar 12/35 (Eylül-Aralık 2009), 87-106.
• Dineverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvud. el-Ahbâru’t-Tıvâl. thk. Abdulmun’im Amir. Kâhire: Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabî, 1960.
• Ebû Yûsuf, Yakup b. İbrahim. Kitâbu’l-Harâc. nşr. Kusay Muhibbudin el-Hatîb. Kahire: el-Mektebü’s-Selefiyye, h.1397.
• el-Cennâbî, Halid Casim. Tanzîmâtu’l-Ceyşi’l-‘Arabî el-İslâmî fî’l-‘Asri’l-Ümevî. Bağdat: Dâru’ş-Şuûni’s-Sekâfiyyeti’l-‘Âmme, ts.
• el-Gazâlî, Muştâk Beşir. “Temvînu’l-Ğizâî li’l-Cund ve Eseruhu ‘alâ Hareketi’l-Futûhâti’l-İslâmiyye hilâle ‘Asri’l-Umevî”. Kûfe Üniversitesi 10 (2008).
• Fayda, Mustafa. “Fetih”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/467-470. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Fayda, Mustafa. Hz. Ömer Döneminde Gayrimüslimler. 2. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1989.
• Halife b. Hayyât. Târîh. 2. Baskı. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Riyâd: Dâru Taybe, 1985.
• Harekât, İbrahim. “Berîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/498-501. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Hitti, Philip Khuri. Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi. Trc. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 1989.
• İbn A‘sem, Ebû Muhammed b. Ahmed el-Kûfî. Kitâbu’l-Futûh. thk. Ali Şîrî. Beyrût: Dâru’l-Advâ’, 1991.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Uyûnu’l-Ahbâr. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, h.1418.
• İbn Sa’d, Muhammed b. Sad b. Menî’ ez-Zührî. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye 1990.
• İbn Zinceveyh, Ebû Ahmed b. Mahled. Kitâbu’l-Emvâl. nşr. Şâkir Zeyb Feyyâz. Riyâd: Merkezu’l-Melik Faysal li’l-Buhûsi ve’d-Dirâseti’l-İslâmiyye, 1986. (üç cilt birleştirilmiş baskı)
• İbnü’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Alî. Menâkibu Emir’il-Muminîn Ömer b. Hattâb. İskenderiye: Dâru İbn Haldun, 1996.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasen İzzuddîn Alî b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fî’t-Târîh. thk. Ebu’l-Fidâ Abdullah el-Kâdî. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1987.
• Kâsım b. Sellâm, Ebu Ubeyd. Kitâbu’l-Emvâl. Yay. Muhammed Umâre, Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1989.
• Kemal, Ahmed Adil. el-Kâdisiye. 9. Baskı. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1989.
• Kemal, Ahmed Adil. et-Tarîk ile’l-Medâin. 6. Baskı. Beyrût: Dâru’n-Nefâis, 1986.
• Kettânî, Muhammed Abdulhay. et-Terâtîbu’l-İdâriyye. 2. Baskı. 2 Cilt. Thk. Abdullah el-Hâlidî. Beyrût: Dâru’l-Erkam b. Ebî Erkam, ts.
• Kremer, Alfred Von. The Orient Under the Caliphs. Trc. S. Khuda Bukksh. Calcutta: University of Calcutta, 1920.
• Kudâme b. Cafer. el-Harâc ve Sınâatü’l-Kitâbe. Bağdat: Dâru’r-Reşîd, 1981.
• Kurt, Hasan. Orta Asya’nın İslamlaşma Süreci (Buhârâ Örneği). Ankara: Fecr Yayınevi, 1998.
• Mâlik b. Enes. Muvatta’. 2 Cilt. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbaki. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1985.
• Mesûdî, Ebu’l Hasen Alî b. Hüseyn. Mürûc’z-Zeheb ve Me‘âdinu’l-Cevher. Byy: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 2005.
• Müslim, Ebû’l-Huseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-Sahîh. nşr. Muhammed Fuâd Abdulbakî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Numanî, Şiblî. Bütün Yönleriyle Hz. Ömer ve Devlet İdaresi. 2 Cilt. Trc. Talip Yaşar Alp. İstanbul: Hikmet-Davâ-Çağ Yayınları, 1975.
• Nüveyrî, Şihabüddin Ahmed Abdülvehhap. Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
• Öner, Abdulkerim. Dört Halife Dönemi’nde Beytülmal. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Özel, Ahmet. “Gayri Müslim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/418-427. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Öztürk, Levent. İslâm Toplumunda Birarada Yaşama Tecrübesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Pırlanta, İsmail. “Hz. Ömer Dönemi Askeri Teşkilat”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu. ed. Ali Aksu. 1/533-557. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2018.
• Reşid, Abdullah. İslâm’da Ordu ve Komutan. Ankara: Şûle Yayınları, 1992.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre. “İlk İslâm Fetihleri ve Sasanî Devleti’nin Çöküşü”, Turkish Studies 10/9 (2015), 389-428.
• Sivrioğlu, Ulaş Töre. “Sâsânîlerde Askeri Teşkilat, Silah Teknolojisi ve Savaş Stratejisi”, Turkish Studies 8/5 (2013), 675-703.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “İlk Dönem İslâm Toplumunda Gayrimüslimlerin Yeri: Haklar ve Hoşgörü”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 22 (Mart 2012), 99-124.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk. Thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim. 2. Baskı. 11 Cilt. Beyrût: Dâru’t-Turâs, h.1387.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Ordu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/357-362. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Terzi, Mustafa Zeki. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Askeri Teşkilât. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
• Vâkidî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer. Kitâbu’l-Meğâzî. 3. Baskı. Thk. Marsden Jones. Beyrût: Dâru’l-‘Alemî, 1989.
• Yılmaz, Metin. Emevî ve Abbasî Dönemi Resmî Kıyafetleri”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26-27, (2008), 237-250.
• Yurdagür, Metin. “İ‘lâ-yi Kelimetullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/62-63. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Zeydân, Corcî. Târîhu’t-Temeddüni’l-İslâmî. Beyrût: Dâru Mektebeti’l-Hayât, ts.