MEM Û ZÎN -MESNEWIYA LI SER DIKA ŞANOYÊ

Yıl 2021, , 864 - 883, 30.08.2021

Mehmet Emin Purçak

https://doi.org/10.26791/sarkiat.949808

Öz

Mem û Zîn a Ehmedê Xanî di edebiyata Kurdî ya klasîk de jî û di edebiyata Kurdî ya nûjen de jî xwedî bandoreke girîng e. Ev berhem bi sedan sal e di qada edebiyata Kurdî de tê zanîn û nasîn. Ji gelek berhemên din re jî bûye ilham û çavkanî. Di vê xebatê de armanca me jî di qada xebatên şanoyê de tesbîtkirina bandora Mem û Zîn a Xanî ye. Qasî ku me tesbît kir, di qada şanoya Kurdî de gelek şanonameyên ku di binê bandora berhema Ehmedê Xanî de hatine nivîsîn hene. Di vê qadê de şanonameyên ku em dikarin rasterast yan jî nerasterast bi xebata Xanî re têkildar bihesibînin berhemên wekî Memê Alan a Evdirehîm Rehmî Hekarî, Mem û Zîn a Pîremêrd, Mem û Zîn a Eskerê Boyîk û Mem û Zîn a Cuma Boynukara nin. Di vê gotarê de ji metoda berawirdkirinê sûd hatiye girtin. Berhemên navborî ji aliyê bûyer, tema û motîfan ve bi hev re û bi Mem û Zînê re hatine berawirdkirin. Di nava wan de xalên hevpar û yên ji hev cuda hatine tesbîtkirin û îzehkirin. Encamê de hatiye dîtin ku Mem û Zîn a Ehmedê Xanî ji şanonameyên wekî Memê Alan a Evdirehîm Rehmî Hekarî, Mem û Zîn a Pîremêrd, Mem û Zîn a Eskerê Boyîk û Mem û Zîn a Cuma Boynukara re bûye çavkanî. Nivîskaran hem ji aliyê naverokê ve hem jî ji aliyê tema û motîfan ve ji berhema Ehmedê Xanî sûd girtine.

MEM Û ZÎN – TİYATRO SAHNESİMDEKİ MESNEVİ

Öz

Ehmedê Xanî, klasik Kürt edebiyatının önemli bir şairidir ve tasavvufî bir içeriğe sahip olan Mem û Zîn isimli mesnevisiyle Kürt tasavvuf edebiyatında hususi bir ağırlığının olduğu kabul edilmektedir. Bununla birlikte Ehmedê Xanî modern Kürt edebiyatının da temel başvuru ve ilham kaynaklarından biri olarak öne çıkmaktadır. Roman, şiir, öykü, tiyatro oyunu ve film senaryosu gibi modern metin türlerinde Xanî ve onun eserini işleyen yeni metinler üretilmektedir. Böylece türlerarasılık, medyalararasılık ve metinlerarasılık gibi inceleme alanlarına örnek teşkil eden, imkân tanıyan çalışmalar ortaya çıkmaktadır.
Xanî’nin eserinden hareketle kaleme alınan metin türlerinden biri de tiyatro eserleridir. Bu alanda Evdirehîm Rehmî Hekarî’nin Memê Alan, Pîremêrd’in Mem û Zîn, Eskerê Boyîk’in Mem û Zîn ve Cuma Boynukara’nın Mem’le Zîn isimli piyesleri, Xanî’nin metniyle doğrudan ya da dolaylı olarak alâkalandırabileceğimiz eserlerdir.
Bu makalede, karşılaştırma metodundan yararlanılmıştır. Karşılaştırmalı edebiyat bağlamında bu metinlerin birbirleri ve kaynak metin olarak Mem û Zîn ile ilişkilerini incelediğimizde, kanonik bir metin olarak Xanî’nin eserinin modern Kürt edebiyatında ve modern Kürt tiyatrosunda önemli bir yerinin ve etkisinin olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, mesnevi, karşılaştırmalı edebiyat, tiyatro

Mem û Zîn – Masnavi on the Theater Stage

Öz

Ehmedê Xanî is an important poet of classical Kurdish literature and he is accepted to have a special significance in Kurdish Sufi literature with his masnavi named Mem û Zîn, which has a mystical content. In addition, Ehmedê Xanî stands out as one of the main reference and inspiration sources of modern Kurdish literature. In modern text types such as novels, poems, stories, plays and film scripts, new texts that handle Xanî and his work are produced. Thus, studies that set an example and provide opportunities for fields of study such as intertextuality, intermedia and intertextuality emerge.
One of the text types based on Xanî's work is theatrical works. In this area, Evdirehîm Rehmî Hekarî's Memê Alan, Pîremêrd's Mem û Zîn, Eskerê Boyîk's Mem û Zîn and Cuma Boynukara's Mem and Zîn are works that we can directly or indirectly relate to Xanî's text.
In this article, the comparison method was used. When we examine the relations of these texts with each other and with Mem û Zîn as the source text in the context of comparative literature, it is seen that Xanî's work as a canonical text has an important place and influence in modern Kurdish literature and modern Kurdish theater.

Anahtar Kelimeler

Ehmedê Xanî, Mem û Zîn, masnavi, comparative literature, theatre

Kaynakça

• Pîremêrd. Mem û Zîn. Amadekar: Memê Mala Hine. Stenbol: Weşanên Peywend, 2016.
• Tek, Ayhan. “Evdirehîm Rehmî Hekarî û Berhema Wî Ya Li Ser Tarîxa Kurdan: Perek Zêrîn Ji Tarîxê.” Wêje û Rexne, 5/2015, 7-27.
• Tek, Ayhan. Hamisiz Şâir Babasız Metin – Mem û Zîn ve Osmanlıca Çevirileri Üzerine Bir İnceleme. Stenbol: Weşanên Nûbihar, 2018.
• Xanî, Ehmedê. Mem û Zîn. Çeviri ve kavramsal tahlil: Kadri Yıldırım. İstanbul: Avesta Yayınları, 2010.
• Yıldırım, Kadri. Ehmedê Xanî’nin Fikir Dünyası. İstanbul: Berdan Matbaası, 2011.
• Metîn, Mîrza. Jêrzemîn – Şanoya li jêrzemînê –Yeraltındaki Tiyatro. Amed: Weşanên Şarederiya Bajarê Mezin A Amedê, 2014.
• Hekarî, Evdirehîm Rehmî. Memê Alan. Diyarbakır: Weşanên Lîs, 2007.
• Boynukara, Cuma. Arîn – Mem û Zîn. wergêr: Rahmetullah Karakaya – Fehîm Işık. Stenbol: Evrensel Basım Yayın, 2008.