ZEMAHŞERÎ’NİN ATVÂQU’Z-ZEHEB, El-KELİMU’N-NEVÂBİĞ VE MAQÂMÂT ADLI ESERLERİNDE KİŞİYİ İNŞA EDEN ÖZELLİKLERİN ANALİTİK KRİTİĞİ

Yıl 2016, Cilt: 8 Sayı: 2, 841 - 859, 30.11.2016

Hacı Çiçek

Öz

Zemahşerî, hem İslâm ilimleri hem Arap
dili ve edebiyatı alanında eserler yazmış bir âlimdir. Zemahşerî, Mekke’den
binlerce kilometre uzaktaki Harezm’de doğmuş, Arapçayı orada öğrenmiştir. Asıl
kendisini geliştirdiği yerler ise Bağdat ve Mekke’dir. Arap dili ve edebiyatı
konusunda yazdığı Atvâqu’z-Zeheb, el-Kelimu’n-Nevâbiğ ve Maqâmât
adlı eserler, oldukça önemli bir yere sahiptir. Zemahşerî, öğüt içerikli Atvâq’ı
kısa makaleler halinde; Maqâmât’ı kendi şahsına birer nasihat şeklinde; Nevâbiğ’i
ise vecizeler formatında yazmıştır. Her üç eserde de, insanı inşa eden
özellikler konusunda bir ortak payda vardır. Bu çalışmada Zemahşerî’nin
vurguladığı ilim, takva, insanın özü, dua etmenin adabı, insanlar arasında
adaletin tesisi, arkadaş seçiminin önemi, idareci ve hastalara verilen öğütler,
iffetli ve kanaatkâr olmanın bireysel ve toplumsal boyuttaki değeri, tefekkür
etme ve ahireti hatırda tutmanın kişiye kazandırdığı erdemler gibi birçok konu
irdelenmiş, her üç eserde vurgulanan ifadelerin kritiği yapılmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Zemahşerî, Atvâqu’z-Zeheb, el-Kelimu’n-Nevâbiğ, Maqâmat, Öğütler

Kaynakça

• ‘Abduh, Muhammed (ö.1905), Şerhu Nehci’l-Belâğa, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût, 1412/1992.
• ‘Abdulbâqî, Muhammed Fuâd (ö.1967), el-Mu‘cemu’l Mufehres li Elfâzi’l-Qur’âni’l-Kerim, el-Matba‘atu’l-İslâmiyye, İstanbul, 1982.
• el-‘Askerî, Ebû Hilâl el-Hasan b. ‘Abdullah b. Sehl b. Sa‘îd (ö.395/1010), Cemheretu’l-Emsâl, Dâru’l-Fikr, Beyrût, ts.
• ‘Avd, Ahmet ‘Abdu’t-Tavvâb, Atvâqu’z-Zeheb fi’l-Mevâ‘iz ve´l-Hutab’ın muhakkiki, Dâru’l- Fadîle, Qâhire, ts.
• Beyhaqî, Ahmed b. Huseyin b. ‘Alî b. Mûsâ (ö.458/1066), Şu‘abu’l-Îmân, thk. ‘Abdul‘alî ‘Abdulhamîd, Mektebetu’r-Ruşd, Bombay, 2003.