HÂLİDİYYE TASAVVUF GELENEĞİNDE MÜRİD - MÜRŞİD İLİŞKİLERİ

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 2, 839 - 861, 30.11.2017

Mahmud Erkaya

https://doi.org/10.26791/sarkiat.320503

Cited By: 2

Öz

Tasavvufî eğitim, mürid ile mürşid arasındaki
ilişkiye dayanır. Tıpkı Hz. Peygamber ile ashabı arasında olduğu gibi mürşid
genel anlamda İslam’ın özelde ise tasavvufun prensiplerini müridlerine örnek
olmak suretiyle aktarır. Bu eğitim metodu tasavvufta sohbet olarak
adlandırılır. Mürşid, müridlerine bir taraftan sözlü olarak diğer taraftan da
hâlen bizzat uygulamalı olarak temel ilke ve esasların hayata nasıl
aktarılabileceğini göstermektedir. Bunun karşısında mürid ise birtakım
kurallara ve edeplere riayet etmekle yükümlüdür.
Bunun için tasavvuf kaynaklarında mürşidde bulunması gereken özellikler ve
bunun yanında müridin şeyhine karşı riayet etmesi gereken edepler ayrıntılı
şekilde ele alınmış, böylece sağlam bir hoca – talebe ilişkisinin temelleri
atılmıştır.

Çalışmada, tasavvufî eğitim
süresince mürid ile mürşidi arasındaki ilişkiler Nakşibendiyye’nin Hâlidiyye
kolu özelinde ele alınacaktır. Bu bağlamda Mevlânâ Hâlid el-Bağdâdî’nin
günümüze kadar yaygın bir şekilde okunmuş ve tarikat âdâbı konusunda başucu
kitabı haline gelmiş Risâle-i Hâlidiyye’si başta olmak üzere temel
Hâlidiyye kaynakları çerçevesinde; mürşidde bulunması gereken özellikler,
müridin mürşidine karşı uyması gereken edepler, mürşid ile müridi arasındaki
mânevî bağın (rabıtanın) esasları, mürşid ile görüşme, konuşma, onun hizmetinde
bulunma ve ziyaret etme âdâbı gibi hususlar değerlendirilecektir. Böylece
Hâlidiyye ekolü örnekliğinde tasavvufî eğitim geleneğinin en önemli
konularından biri olan mürşid ve mürid ilişkileri somut bir şekilde ortaya
konulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvufî Eğitim, Mürşid, Mürid, Âdâb, Hâlidiyye

Kaynakça

• Algar, Hamid, “Hâlidiyye”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul 1997, XV, 295-296.
• Altıparmak, Ö. Faruk, “Tarikat Geleneğinde Mürit-Mürşit İlişkisi”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14 (2005), ss. 37-55.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasan Seyyid Şerif Ali b. Muhammed b. Ali, Mu’cemü’t-ta’rîfât, haz. Muhammed Sıddîk el-Münşâvî, Kahire: Muhammed Sıddîk el-Münşâvî, ty.
• Demirci, Mehmet, “Himmet”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 1998, XVIII, 56-57.
• Demirdaş, Öncel, “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’ye Göre Mürid-Mürşid İlişkisinin Boyutları”, I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı (03-05 Ekim 2013 Gümüşhane), 2014, ss. 323-330.
• Gökcan, M. Mansur, Temel Ahlâkî Prensipleriyle Tasavvuf, Ankara: Harf Yay., 2017.
• Göktaş, Vahit, “Mevlânâ Halid-i Bağdâdî’nin “Risaletü fî Tahkîki’r-Rabıta” Adlı Eseri ve Rabıta ile İlgili Görüşleri”, Tasavvuf Yazıları, 2014, ss. 331-345.
• Gönen Kayacan, Sinem, “Ebu’l-Hasan Harakânî Hazretleri’nde Mürit, Mürşit Anlayışı”, Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları, XI/5 (2016), ss. 285-296.
• Gözütok, Şakir, Sûfî Pedagojisi Tasavvufta Şahsiyet Eğitimi, İstanbul: Nesil Yay., 2012.
• Gül, Halim, “Nakşî-Halidî Şeyhi Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’nin Şeyh/Mürşid Anlayışı”, I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı (03-05 Ekim 2013 Gümüşhane), 2014, ss. 225-234.
• Gümüşhânevî, Ahmed Ziyâüddin, Câmiu’l-usul fi’l-evliyâ, haz. Ahmed Ferîd el-Mizyedî, Beyrut: Dâru'l-Kütibi'l-İlmiyye, 2010.
• Gümüşoğlu, Dursun, “Bektâşîliğe Göre İnsan ve Mürşîd Anlayışı”, Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-, 28-30 Ekim 2005, 2005, ss. 111-122.
• Hâlid el-Bağdâdî, Mevlânâ, Terceme-i Risâle-i Hâlidiyye, yy.1857.
• Halil b. Ahmed, Kitâbü’l-ayn, haz. Abdülhamid Hindâvî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Hânî, Muhammed b. Abdullah, Kitâbü’l-Behceti’s-seniyye fî âdâbi’t-tarîkati’l-aliyyeti’l-Hâlidiyyeti’n-Nakşibendiyye, İstanbul: İhlâs Vakfı Yay., 2002.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen, Keşfu’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi), çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh, 2010.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mu’cemü mekâyisi’l-luga, haz. Abdüsselam Muhammed Harun, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisânü’l-Arab, haz. Abdullah Ali Kebir, Muhammed Ahmed Hasbullah – Hâşim Muhammed eş-Şâzelî, I-VI, Kahire: Dâru’l-maârif, ty.
• Kara, Mustafa, “Müridin Gönlündeki Mürşid Mürşidin Gönlündeki Mürid”, Bursa’da Dünden Bugüne Tasavvuf Kültürü, 2002, ss. 48-59.
• Kavak, Abdulcebbar, “Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî ve Hâlidî Tasavvuf Geleneğinin Tarihi Gelişim Süreci”, Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Konur, Himmet, “Mesnevî’de Mürîd-Mürşid İlişkisi”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, VI/14 (2005), ss. 149-158.
• Kotku, Mehmed Zahid, Tasavvufî Ahlâk, I-V, İstanbul: Seha Neşriyat, 1981.
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yay., 1976.
• Öngören, Reşat, “Şeyh”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), 2010, XXXIX, 50-52.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal, el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân, haz. Safvân Adnân ed-Dâvûdî, Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Tehânevî, Muhammed b. A’lâ b. Ali el-Fârukî el-Hanefî Mevsûatü keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm, haz. Refîk el-Acem, I-II, Beyrut: Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban], 1996.
• Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı, 2012.
• Weismann, Itzchak, Nakşibendilik, Dünya Çapında Bir Sûfî Geleneğin Sünnî Tutum ve Faal Tavrı, çev. İrfan Kelkitli, İstanbul: Litera Yay., 2015.