EHL-İ HADÎS VE EHL-İ RE’Y ARASINDA YAŞANAN POLEMİKLERİN CERH VE TA’DÎL İLMİNE, DÖNEMİN TE’LÎFÂTINA VE SOSYAL/BEŞERÎ İLİŞKİLERE YANSIMASI (HİCRÎ III. ASIR)

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 2, 990 - 1010, 30.11.2017

Uğur Erman

https://doi.org/10.26791/sarkiat.338854

Cited By: 3

Öz

Hicri
III. asrın en önemli mezheplerinden biri Ehl-i hadis ve bunun karşısında yer
alan Ehl-i re’y’dir. Bu iki mezhep arasında gerek itikâdî/inançsal alanda gerek
amelî/eylemsel fıkıh alanında amansız mücadeleler yaşanmıştır. Mezkur iki
mezhep arasında yaşanan polemik ve tartışmalar taraflar arası beşeri ve sosyal ilişkilerde,
yazılan eserlerde kendisini hissettirmiştir. Bu meyanda kaleme aldığımız bu
makale, İslam düşünce tarihinin iki büyük ekolü olan hadis taraftarları ile
Re’y taraftarı olarak kabul edilen muhaddisler arasında yaşanan tartışmaların
cerh ve tadil ilmine, hicri III. asırda kaleme alınan eserlere, sosyal ve
beşeri ilişkilere nasıl yansıdığını ele almaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Hadîs, Ehl-i Re’y, Polemik, Te’lifât, Cerh

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• ABDÜLMECİT, Abdülmecit Mahmud, el-İtticâhhâtu’l-Fıkhiyye inde Ashâbi’l-Hadis fî’l-Karni’s- Sâlisi’l-Hicrî, Mektebetu Hanci, Mısır 1399/1979. ASKALÂNÎ, İbn-i Hacer, Lisânu’l-Mîzân, Komisyon (Thk.), Müessesetu’l-A’lemî, Beyrût 1390/1971. İBN CEVZÎ, Cemâluddîn Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Atâ (Thk.), el-Muntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l-Umem, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992. AYNÎ, Ebû Muhammed (Ebû’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed, Megâni’l-Ahyâr fî Şerhi Esâmi Ricâli Meâni’l-âsâr, Muhammed Hasan İsmail (Thk.), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût 1427/2006. BAĞDADİ, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit b. Ahmed b. Mehdî el-Hatîb, Târihu Bağdât, Beşşâr Avvâd Ma’rûf (Thk.), Dâru’l- Garbi’l-İslâmî, Beyrût 1422/2002. BAĞDÂDÎ, Hatîb, el-Fakîh ve’l-Mütefakkih, Dâru’l-İbni’l-Cevzî, Riyâd 1417, c. I, s.383. -Şerefu Ashâbi’l-Hadîs, Muhammed Said Hatiboğlu (Thk.), Dâru İhyâi’s-Sünneti’n-Nebeviyye, Ankara ts. BEZZÂR, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-Basrî, Müsned, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 2009. BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu'fî, et-Târîhu’l Kebir, Dâiretu’l-Maârifi’l-Usmâniyye, Haydarâbâd ts. - Kurretu’l-ayneyn bi Ref’i’l-Yedeyn fi’s-Salât, Ahmed Şerif (Thk.), Dâru’l-Erkâm, Kuveyt 1404/1983. CESSÂS, Ahmed b. Ali Ebûbekr er-Râzî, el-Fusûl fî’l-Usûl, Vizâratu’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, Kuveyt 1414/1994. CEVZİYYE, İbn Kayyim, İ’lâmu’l-Muvakkıîn an Rabbi’l-Alemîn, Muhammed Abdüsselam İbrahim (Thk.), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût 1411/1991. DÂRİMÎ, Muhammed b. Hıbbân b. Ahmed b. Hıbbân b. Muâz b. Ma’bed Ebu Hatim el-Bustî, Sünen-i Dârimî, Şuayb Arnavut (Thk.), Müessesetu’r-Risale, Beyrût 1988. DIMEŞKÎ, Abdulkadir İbn-i Bedrân, el-Medhal ilâ Mezhebi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî (Thk.), Müessesetu’r Risale, Beyrut 1401/1981. DİHLEVÎ, Ahmed b. Abdirrahim b. eş-Şehîd Vecîhuddin b. Mu’zam b. Mansur Şâh Veliyyullah, Hüccetullâhi’l Bâliğa, Seyyid Sâbık (Thk.), Dâru’l Cîl, Beyrût 1426/2005. DÎNEVERÎ, Ebu Müslim İbn Kuteybe, Te’vîlu Muhtelefi’l-Hadîs, el-Mektebu’l-İslâmî/Müessesetu’l-İşrâk, Beyrût 1419/1999. Diyanet İşleri Başkanlığı, Hadis Sözlüğü, 2017, http://hadis.diyanet.gov.tr/HadisSozlugu.aspx?Harf=M, (Erişim Tarihi:08.01.2017). FAZLURRAHMAN, Tarih Boyunca İslami Metodoloji Sorunu, Salih Akdemir(Çev.), Ankara Okulu yay., Ankara 1995. GAZZÎ, Takiyyuddin b. Abdulkadir et-Temîmî ed-Dârî, Tabâkâtu’s-Seniyye fî Terâcimi’l-Hanefiyye, Abdulfettah el-Hulv (Thk.), Riyâd 1983. GÜRLER, Kadir Ehl-i Hadisin Düşünce Yapısı, Emin Yay., Bursa 2007. HAMÎS, Muhammed Abdirrahman, İ’tikâdu Ehli’s-Sünne Şerhu Ashâbi’l-Hadîs, Vizâratu’ş- Şuûni’l-İslâmiyye, Riyâd 1419. HEREVÎ, Ebû İsmâîl Abdullāh b. Muhammed b. Alî el-Ensârî, Zemmu’l-Kelâm ve Ehlih, Abdurrahman Abdülaziz eş-Şibl (Thk.), Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 1418/1998. HUDARÎ, Muhammed, Târîhu’t-Teşrîi’l-İslâmî, el-Mektebetu’t-Ticariyyeti’l-Kübrâ, VIII. baskı, Mısır, 1387. İBN EBÎ ŞEYBE, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed b. İbrâhîm el-Absî el-Kûfî, el-Musannef, Kemal Yusuf el-Hût (Thk.), Mektebetu’r-Rüşd, Riyad 1409. İBN HANBEL, Ahmed, el- İlel ve Ma’rifeti’r-Ricâl, Vasiyyullah b. Muhammed b. Abbas (Thk.), Dâru’l- Hânî, Riyâd 1422/2001. İBN HAYYÂN, Ebûbekr Muhammed b. Halef Vekî’ ed-Dabbî, Ahbâru’l-Kudât, Abdulaziz Mustafa el- Merâğî (Thk.), el-Mektebetu’t-Ticariyyeti’l-Kübrâ, 1366/1947. İBN HIBBÂN, Ebu Hatim Muhammed ed-Dârimî, el-Mecrûhîn mine’l Muhaddisîn ve’d Duafâ ve’l Metrûkîn, Muhammed İbrahim Zâyid (Thk.), Dâru’l-Va’y, Haleb 1396. İBN İMÂD, Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed el-Hanbelî, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Mahmud Arnavut(Thk.), Dâru İbn-i Kesir, Beyrût 1406/1986. İBN NEDÎM, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk, el-Fihrist, İbrahim Ramazan (Thk.), Dâru’l-Ma’rife, Beyrût 1417/1997. İBN ZENCÛYE, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled b. Kuteybe el-Horasânî, el-Emvâl, Şakir Feyyaz (Thk.), Merkezu Melik Faysal li’l- Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Riyâd 1406/1986. İBN-İ ASÂKİR, Ebu’l Kâsım Ali b. el-Hasen b. Hibetullah, Târîhu Dımaşk, Dâru’l Fikr, 1415/1995. İBNU’L-ESÎR, Ebû’l Hasen Ali b. Ebî Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerim Abdulvâhid eş-Şeybânî İzzuddîn el-Cezerî, el-Kâmil fî’t-Târîh, Ömer Abdüsselam Tedmûrî (Thk.), Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, Beyrût 1997. KÂSIM B. KUTLUBOĞA, Ebü’l-Adl Zeynuddin (Şerefuddîn) b. Abdillâh es-Sûdûnî el-Cemâlî el-Mısrî, Tâcu’t-Terâcim, Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf (Thk.), Dâru’l-Kalem, Dımeşk, 1413/1992. KASIM B. SELLÂM, Ebû Ubeyd, et-Tuhûr, Hasan Mahmud Selman (Thk.), Mektebetu’s-Sahâbe, Cidde 1414/1994. KEHHÂLE, Ömer b. Rızâ b. Muhammed Râğıb b. Abdulğanî, Mu’cemu’l-Müellifîn, Mektebetu’l-Müsennâ, Beyrût ts. KEVSERÎ, Muhammed Zahid, Fıkhu Ehli’l-Irâk ve Hadîsuhum, Abdulfettah Ebû Ğudde (Thk.), Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, Kâhire 2002. KİNDÎ, Ebû Ömer Muhammed b. Yusuf b. Ya’kûb, Kitâbu’l-Vulât ve Kitâbu’l-Kudât, Muhammed Hasan İsmail- Ahmet Ferit Mezîdî (Thk.), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrût 1424/2003. KURTUBÎ, Ebû Amr Yûsuf b. Abdillah b. Muhammed b. Abdilberr, Câmiu Beyâni’l-İlm ve Fadlihi, Ebû’l Eşyâl ez-Züheyrî (Thk.), Dâru’l-İbni’l-Cevzî, Riyâd 1414/1994. KUŞEYRÎ, Ebû’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim, el-Künâ ve’l-Esmâ, İmâdetu’l-Bahsi’l- İlmî (Nşr.), Medine 1404/1984. LÂLEKÂÎ, Ebû’l Kasım Hibetullah Mansur et-Taberî er-Razi, Şerhu Usûli’l-İ’tikâd li Ehli’s-Sünne ve’l-Cemâa, Thk. Ahmed b. Said b. Hamedân el-Ğâmidi, Dâru’t-Taybe, Riyâd 1423/2003. MAKDÎSÎ, Ebû’l-Fazl İbnu’l-Kayserânî Muhammed b. Tâhir b. Ali eş-Şeybânî, Zahîretü'l-Huffâz el-Muharrac ale'l-Hurûf ve'l-Elfâz, Dâru’s-Selef, Riyâd 1416/1996. MERVEZÎ, İshak b. Mansur b. Behram Ebî Ya’kûb, Mesâil Ahmed b. Hanbel ve İshâk b. Râhaveyh, İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmî, Medine 1425/2002. MİZZÎ, Cemâluddin Ebû’l Haccâc Yusuf, Tehzîbu’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, Süheyl Zekkâr (Nşr.), Beyrût 1414/1994. MUHYİDDİN EL-HANEFÎ, Abdulkadir b. Muhammed b. Nasrullah el-Kureşî el-Cevâhiru’l-Mudiyye fî Tabâkâti’l-Hanefiyye, Mîr Muhammed Kütübhâne-i Merkez-i İlmu Edeb (Nşr.), Karaçî, ts. NAZLIGÜL, Hâbib İmam eş-Şâfiî’nin Hadis Kültürümüzdeki Yeri, Ankara Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1993. NESÂÎ, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî, ed-Duafâ ve’l-Metrûkûn, Mahmud İbrahim Zâyid (Thk.), Dâru’l-Va’y, Halep 1396. -Mecmûatu Resâil fî Ulûmi’l-Hadis, Cemil Ali Hasan (Thk.), Müesesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrût 1985. ÖZEN, Şükrü, “İsa b. Ebân”, DİA, TDV Yayınları, Ankara 2006. ÖZPINAR, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yay., Ankara 2013, s.70. PAÇACI, İbrahim Fıkıh Terimleri Sözlüğü, http://www.ibrahimpacaci.com.tr/index.php/fikih-terimleri-sozlugu/165-h#_Toc451680152, Erişim tarihi: 03/07/2017. RÂZÎ, Ebû Zür‘a Ubeydullah b. Abdilkerîm b. Yezîd, Kitâbu’d-Duafâ, İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmî (Nşr.), Medine 1402/1982. SAYMERÎ, Hüseyin b. Ali b. Muhammed b. Cafer Ebû Abdillah Ahbâru Ebî Hanîfe ve Ashâbih, Âlimu’l Kutub, Beyrût 1405/1985. SİCİSTÂNÎ, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî, Mesâil İmâm Ahmed, Mektebetu İbn Teymiyye, Mısır 1420/1999. ŞÂTIBÎ, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî, el-İ’tisâm, Muhammed Abdirrahman eş-Şakîr-Sa’d b. Abdillah Âl-ı Hamîd-Hişâm b. İsmail es-Sînî (Thk.), Dâr-u İbni’l-Cevzî, Riyâd, 1429/2008. ŞEHRİSTANÎ, Ebû’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim b. Ebibekr b Ahmed, el-Milel ve’n-Nihal, Müessesetu’l Halebî, Kâhire ts. ŞEYBÂNÎ Ahmed b. Muhammed b. Hanbel el-Mervezî, Mesâil Ahmed b. Hanbel Rivâyetu İbnihi Abdillah, Züheyr Şâvîş (Thk.), Mektebetu’l-İslâmî, Beyrût 1401/1981. ŞEYBÂNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad, el-Mehâric fi’l-Hiyel, Mektebetu’s- Sekâfeti’d-Dîniyye, Kâhire 1419/1999. - el-Hücce alâ Ehli’l-Medine, Mehdi Hasan el-Geylânî el-Kâdiri (Thk.), Âlimu’l-Kütüb, Beyrût 1403. ŞEYBÂNÎ, Ebû Abdirrahmân Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, es-Sünne, Dâru İbn-i Kayyim, 1406/1986. TABERÂNÎ, Ebû’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, Mu’cemu’l-Kebîr, Hamdi b. Abdülmecid es-Selefî (Thk.), Mektebetu İbn-i Teymiyye, Kahire 1415/1994. UKBERÎ, Ebû Abdillâh Ubeydullâh b. Muhammed b. Muhammed b. Batta, İbtâlu’l-Hiyel, Züheyr Çâvûş (Thk.), el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrût 1403. - el-İbânetu’l-Kübrâ, Rıza Muti Osman Esyûbî-Yusuf Vâbil (Thk.), Dâru’r-Râye, Riyâd 1415/1994. UYAR, Ahmet “Hadisleri/Sünneti Anlamada Farklı Yaklaşımlar (Ehl-i Hadis ve Ehl-i Re’y Ekolleri)”, Bilimname: Düşünce Platformu, İstanbul 2004/2, cilt: II, sy: 5. ÜNAL, İsmail Hakkı, İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu, DİB Yay., Ankara 2012. WATT, Montgomery İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, Ethem Ruhi Fığlalı (Çev.), Ankara 1981. ZEHEBÎ, Şemsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz, Târîhu’l-İslâm, Abdüsselam Tedmîrî (Thk. ), Dâru’l Kutubi’l Arabî, Beyrût, 1413/1993. - el-Muğnî fi’d-Duafâ, Nureddin Itr (Thk.), ts., c. II, s. 589. - Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Dâru’l-Hadis, Kahire 1427/2006. ZİRİKLÎ, Ebû Gays Muhammed Hayruddin b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ed-Dımeşkî, el-A’lâm, Dâru’l-İlm li’l-Mellâyîn, 2002.