IBN AL-HAYTHAM’S CONCEPTION OF BEAUTY: AN ANALYSIS FROM KITĀB AL-MANĀẒIR AND THAMARA AL-ḤIKMA

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 3, 986 - 1000, 31.08.2018

Muhammet Fatih Kılıç

https://doi.org/10.26791/sarkiat.421036

Öz

In this article, Ibn
al-Haytham’s (d. 432/1039-40) conception
of beauty is discussed within his works, Kitāb al-Manāẓir and Thamara al-ḥikma. Ibn al-Haytham evaluates the perception of beauty and and
the formation of judge on beauty in his Kitāb al-Manāẓir by depending on the certain characteristics in the object such as light,
colour and position. In the literature of Islamic aesthetics, Ibn al-Haytham’s these
explanations lead to interpretations that the philosopher’s account of beauty is
formed in a totally sensuous and experiential way. The most fundamental focus
of these interpretations is the differentiation of Ibn al-Haytham from the
general structure of Islamic thought, which deals with the beauty of ethics and
metaphysics. This interpretation ignores that
his purpose in the Kitāb al-Manāẓir, is
to explain that how the perception of beauty is subjected to the sight, rather
than how this perception appears. Moreover, this interpretation brackets his
approaches to sciences and arts in his other works. In fact, Ibn al-Haytham, in
his Thamara al-ḥikma, defines wisdom
as a unity consisted of science and ethics and connects every science and art
to ethics. In his mind, all sciences and arts represents the steps on the road
of wisdom. Through these steps the human being looks like God in terms of
action. Therefore, he relates all sciences and arts to metaphysics on the
highest level. These explanations in the Thamara
al-ḥikma show that Ibn al-Haytham’s conception of beauty cannot be read
only from his Kitāb al-Manāẓir, and
therefore he does not radically break away from the conception of Islamic
metaphysics and ethics.

Anahtar Kelimeler

Ibn al-Haytham, Beauty, Aesthetics-Ethics Relation, Aesthetics-Metaphysics Relation

İBNÜ’L-HEYSEM’İN GÜZELLİK ANLAYIŞI: KİTÂBÜ’L-MENÂZIR VE SEMERETÜ’L-HİKME’DEN HAREKETLE BİR İNCELEME

Öz

Bu makalede, İbnü’l-Heysem’in (ö. 432/1039-40) güzellik anlayışı Kitâbü’l-Menâzır ve Semeretü’l-hikme adlı eserlerinden hareketle tartışılmaktadır. İbnü’l-Heysem
Kitâbü’l-Menâzır’da güzellik
idrakinin nasıl oluştuğuyla ilgili bir başlık altında güzelliğin algılanmasını
ve güzellik yargısının oluşumunu nesnede bulunan birtakım tikel özelliklere
bağlı olarak değerlendirmektedir. Bu tikel özellikler arasında da ışık, renk ve
konum gibi özellikler bulunmaktadır. İbnü’l-Heysem’in bu açıklamaları, İslam
estetiği literatüründe filozofun güzelliği tamamen duyumsal ve tecrübi bir
şekilde gördüğü yorumlarını beraberinde getirmektedir. Bu yorumların en temelde
odaklandığı husus, İbnü’l-Heysem’in, İslam düşüncesinin güzelliği ahlak ve
metafizik bir çerçevede ele alan genel yapısından farklılaşmasıdır. Ancak bu
yorumlar, İbnü’l-Heysem’in Kitâbü’l-Menâzır’daki sunumunun bağlamını;
yani güzellik idrakinin görme duyusuna hangi parametrelerle dâhil olduğuna
ilişkin amacını göz ardı etmektedir. Söz konusu literatürün göz ardı ettiği bir
diğer husus da İbnü’l-Heysem’in diğer eserlerinde konuya ilişkin yaklaşımıdır.
Nitekim o, Semeretü’l-hikme’de, bilim ve sanatlara ilişkin tasnifler
yaparak her bir bilim ve sanatı ahlakla bütünleşmiş bir çerçevede okur. O, her
bir bilim ve sanatın, bilgi ve ahlakı içeren hikmet yolunda atılmış birer adım
olduğu kanaatindedir. Hikmet yolunda atılan her adım da ona göre insanın
Tanrı’ya benzemesini sağlar. Semeretü’l-hikme’deki bu açıklamalar,
İbnü’l-Heysem’in güzellik anlayışının sadece Kitabü’l-Menâzır’dan
hareketle okunamayacağını ve bu nedenle onun İslam düşüncesindeki metafizik ve
etik içerimli güzellik tasavvurundan radikal bir şekilde kopmadığını gösterir.

Anahtar Kelimeler

İbnü’l-Heysem, Güzellik, Estetik-Ahlak İlişkisi, Estetik-Metafizik İlişkisi

Kaynakça

• ALHAYCEN, de Aspectibus. Bibliothèque nationale de France, Gallica, No: 982, 288 vr.
• CİHAN, Ahmet Kamil, İbni Sina ve Estetik. Beyaz Kule Yayınları, Ankara 2009.
• ELIAS, Jamal J., “Güzellik, İyilik ve Hayret”, Tasvir Teori ve Pratik Arasında İslam Görsel Kültürü, Nicole Kançal-Ferrari, Ayşe Taşkent (ed.), Klasik Yayınları, İstanbul 2014 içinde, s. 21-33.
• FÂRİSÎ, Kemâleddin, Kitâbü Tenkîhi’l-Menâzır, C. I, Meclisü Dâireti’l-Me‘ârifi’l-Osmâniyye, Haydarabat 1347.
• FEAGIN, Susan L., “Aesthetics”, The Cambridge Dictionary of Philosophy, ed. Robert Audi, Cambridge University Press, Cambridge 1999, s. 11-13.
• GHEHİ, Hasan Bolkhari, “Aesthetic in Alhazen’s Kitāb al-manāẓir”, International Journal of Arts, sayı 4/1, 2014, s. 1-7.
• GONZALEZ, Valérie, Beauty and Islam Aesthetics in Islamic Art and Architecture, Tauris, Londra ve New York 2001.
• GONZALEZ, Valérie, Le Piège de Salomon, la pensée de l’art dans le Coran, Bibliothèque Albin Michel Idées, Paris 2001.
• GONZALEZ, Valérie, “Universality and Modernity of Ibn al-Haytham’s Thought and Science”, The Ismaili United Kingdom, The Ismaili Center, Londra 2002 içinde, s. 50-53.
• GÖRGÜN, Tahsin, “Hüsün-Kubuh Meselesi Kadı Abdülcebbar’ın Yaklaşım Şeklinin Tahlilî Bir Tasviri veya Toplumsal Varlığı Sürdürmenin Ma‘kul Yolları Üzerine Bir Araştırma”, İslâm Araştırmaları Dergisi, sayı 5, 2001, s. 59-108.
• İBNÜ’L-HEYSEM, Kitâbü’l-Menâzır, C. II, Abdülhamid Sabra (nşr.), es-Silsiletü’t-Türâsiyye, Kuveyt 1983.
• İBNÜ’L-HEYSEM, Semeretü’l-hikme, M. A. Ebû Rîde (nşr.), el-Mektebetü’l-Mısriyye, Kahire 1991.
• İHVÂNÜ’S-SAFÂ, Resâilü İhvâni’s-safâ’, C. I, Dârü Sâdir, Beyrut 1957.
• İHVÂNÜ’S-SAFÂ, Resâilü İhvâni’s-safâ’, C. III, Dârü Sâdir, Beyrut 1957.
• İHVÂN-I SAFÂ, “İnsanın Bilimlere İlişkin Güç Yetirebilirliği; Bu Güç Yetirebilirliğinin Bilgi Bakımından Hangi Sınıra Ulaşabileceği, Hangi Sınırda Sona Ereceği ve Hangi Üstünlüğe Kadar Ulaşabileceğinin Açıklanması Hakkında”, Kamuran Gökdağ (çev.), İhvân-ı Safâ Risâleleri, C. III, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2014 içinde, s. 23-38.
• İHVÂN-I SAFÂ, “Pratik Sanatlar ve Amaçları Üzerine”, Enver Uysal (çev.), İhvân-ı Safâ Risâleleri, C. I, Ayrıntı Yayınları, İstanbul 2012 içinde, s. 187-200.
• KARAKUŞ, Mehmet, İhvân-ı Safâ Risâlelerinde Estetik ve Sanat, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2016, “Basılmamış Doktora Tezi”.
• KILIÇ, Mahmut Erol, Sufi ve Sanat, Sufi Kitap, İstanbul 2015.
• KILIÇ, Muhammet Fatih, “Tasavvufun İslam Sanatlarının Gelişimindeki Nazarî Etkisi: Tasavvuf Mûsikîsi Örneği”, 3. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu Tam Metin Kitabı/Din Bilimleri, Alanya 2017, s. 169-175.
• KOÇ, Turan, İslam Estetiği, İsam Yayınları, İstanbul 2008.
• PUERTA VILCHEZ, J. M., Historia del pensamiento estético árabe, al-Andalus y la estética árabe clásica, Arte y Estética, Madrid 1997.
• SABRA, Abdulhamid, The Optics of Ibn al-Haytham, C. II, Warburg Institute, Londra 1989.
• SINJAB, Nisreen, Beauty in Classical Islamic Thought: The Aesthetics of Proportionality and Harmony According to Ikhwān al-Ṣafāʾ (the Brethren of Purity) and Ibn al-Haytham (Alhazen), American University of Beirut, Beyrut 2013, “Basılmamış Yüksek Lisans Tezi”.
• TAŞKENT, Ayşe, Güzelin Peşinde Fârâbî, İbn Sînâ ve İbn Rüşd’de Estetik. Klasik Yayınları, İstanbul 2013.
• TAŞKENT, Ayşe, “Estetik ve Etik Değerler Bütünlüğü”, VI. Dinî Yayınları Kongresi, -İslam Sanat ve Estetik- Bildiri Kitabı, İstanbul 2013, s. 112-113.
• TÜRKER, Habip, Fenomenolojik Değer Estetiği, Ebabil Yayınları, Ankara 2014.
• TÜRKER, Habip, Nicolai Hartmann’da Estetik Değer. Mukaddime, sayı 3, 2010, s. 1-26.