HADİSLERDE ASABİYETİN REDDİ VE BİRLİKTE YAŞAMA AHLAKI -Cahiliye Asabiyetinden İslam Toplumuna Doğru-

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 3, 831 - 848, 31.08.2018

Bayram Kanarya

https://doi.org/10.26791/sarkiat.428475

Cited By: 1

Öz

Hz. Peygamber (sav)
sünnetinin toplumun farklı katmanlarını nasıl birleştirdiğini anlayabilmek için
cahiliye toplumunun genel özelliklerini bilmek gerekmektedir. Cahiliye
toplumunda kavmiyet merkezli bir bakış açısı hâkim olmuş, asil, gücü elinde
bulunduran ve iktidar sahibi kimseler çoğu zaman baskın olmuştur.

Adil ve ahlaklı bir
toplum inşa etme, başta Kur’an-ı Kerim olmak üzere hadislerde de özellikle
vurgulanmıştır. Bu sebeple Hz. Peygamber (sav) cinsiyetçi ve hiyerarşik bir
toplum özelliğini gösteren cahiliye zihniyeti ile her fırsatta mücadele
etmiştir. Hz. Peygamber, herhangi bir
kavme mensup olmanın bizatihi bir değer ifade etmediğini, asıl kıymetin kişinin
ortaya koyduğu iman, pratik ve ahlak ile ilişkili olduğunun altını çizmiştir.

            Bu çalışmada yöntem
olarak önce Kur’an’daki ilgili ayetler tespit edilmiş, daha sonra hadis
kaynakları taranmıştır. Tespit edilen hadisler, konularına göre tasnif
edildikten sonra konu ile ilgili telif edilen klasik ve modern kaynaklara
müracaat edilmiştir. Bu çerçevede incelediğimiz konu başlıkları ise şöyledir:
Cahiliye döneminde toplumsal yapı, iman kardeşliği bağlamında üst kimlik
inşası, nesebin değil amelin bir kıstas olması, insan onurunun muhafaza
edilmesi, katı hiyerarşik sınıflaşmanın reddedilmesi, ahlak, erdem ve adalet
temelli bir toplumun inşası.

            Bu çalışma ile cahiliye
kültür ve toplumunda yetişmiş sahabenin kısa bir zaman diliminde sünnet ile
nasıl bir değişim ve dönüşüm yaşadığı, farklı hassasiyetleri taşıyan toplumsal
kesimlerin asgari ortak zemin ve fıtrî değerlerde nasıl birleştiği konularının aydınlatılması
hedeflenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Hadis, Asabiyye

REJECTION OF TRIBALISM AND MORALS OF LIVING TOGETHER IN HADITHS

Öz

It is necessary to know
the general characteristics of the jahiliya in order to understand how the
Sunnah of the Prophet unites the different layers of society. A tribal-centered
perspective dominated the society. In this society, the
noble, power-holding and power-hungry persons have often become dominant.

             Equitable and ethical society is emphasized in the
Qur'an and hadiths. For this reason, at every opportunity, the Prophet
struggled to the mentality of discrimination of jahiliya and its hierarchical
society. The Prophet underlined that being a member of any tribe
does not value on the contrary the real value is related to the faith,
practice, and morality.        

            As a method, the related verses in the Qur'an detected
first, then the hadith sources scanned. After the hadiths are
classified according to their subjects, it has been applied to the classical
and modern sources related to the subject. The topics we will
discuss in this framework are as follows: Social structure during
the period of the jahiliya, construction of a top identity in the context of
faith brotherhood, preservation of human dignity, rejection of sharp hierarchical
classification, constructing a society based on virtue and justice.

            This study aims at the following results: How compainons (sahabe) are experiencing change and transformation in short
time, how the social sections with different sensitivities combine in coming to
the common grounds and natural values etc.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Tribalism (Asabiyah)

Kaynakça

• AFZALU’R-RAHMAN, Sîret Ansiklopedisi, İnkılab Yay., İstanbul, 1996.
• ALGÜL, Hüseyin, “Muâhât”, DİA, XXX, s. 308-309.
• APAK, Adem, Kur’an’ın Geliş Toplumunda Arap Toplumu, Kuramer Yay., İstanbul, 2017.
• ---------------, Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasî Tarihindeki Etkileri, Düşünce Kitabevi Yay., İstanbul, 2004.
• el-BEYDÂVÎ, Abdullah b. Muhammed eş-Şîrâzî, Tefsîru’l-Beydâvî el-Müsemmâ Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2006.
• el-BEYHAKÎ, Ebubekir Ahmed b. el-Huseyn, el-Câmi’ li Şuabi’l-İmân, thk. Muhtar Ahmed en-Nedvi, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad, 2003.
• BUHÂRÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l- Buhârî, Çağrı yay. İstanbul,1992.
• ÇAĞATAY, Necdet, İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay., Ankara, 1957.
• ÇAĞRICI, Mustafa, “Asabiyet”, DİA, İstanbul, 1991, III, 451-453.
• DEMİRCAN, Adnan, “Son Peygamberin Geldiği Coğrafya ve Toplum: Hicaz Bölgesi ve Cahiliye Arapları”, Cahiliye Toplumundan Günümüze Hz. Muhammed (Sempozyum), 13-15 Nisan 2007, Konya s. 39-98.
• HAYLAMAZ, Reşit, “Hz. Peygamber’e ‘Ebter’ Diyenlerin ‘Neseb’ Yönüyle Akıbetleri”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XV, sayı: 2, 2013, s. 341-363.
• DÜZGÜN, Şaban Ali, “İnsan Onuru ve Toplumsal Yaşam İçin Etik”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, cilt:5, sayı:1, 2007, s. 1-12.
• GÖKDAĞ, Kamuran, İbn Haldun’un Toplum ve Siyaset Teorisinde Asabiyet, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış doktora tezi), 2017.
• İBN ABDİLBERR, Yûsuf b. Abdillah, el-İnbâh Ala Kabâili’r-Ruvât, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut, 1985.
• İBN HALDÛN, Abdurrahman Ebû Zeyd Veliyuddin, Mukaddime, Haz. Süleyman Uludağ, Dergah Yay., İstanbul, 2013.
• İBN HANBEL, Ahmed b. Muhammed, Müsned, Çağrı yay. İstanbul 1992.
• İBN KESÎR, İsmail, Tefsîru’l-Kur’an’l-Azîm, thk. Komisyon, Müessesetu Kurtuba, 2000, Kahire.
• KAPAR, Mehmet Ali, “Eyyâmu’l-Arab”, DİA, İstanbul, 1995, XII, s. 14-16.
• KOÇYİĞİT, Tahsin, “Asabiyetten Uhuvvete-Medine’de Hz. Peygamber’in (sav) İslam Kardeşliğine Dayalı Bir Toplum Oluşturma Stratejisi Üzerine”, Dokuz Eylül İlahiyat Fak. Dergisi, cilt:1, sayı: 2015, s. 9-42.
• MUSLİM, Ebu’l-Huseyn b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Çağrı yay. İstanbul, 1992.
• es-SEM’ÂNÎ, Abdulkerim Muhammed b. Mansur, el-Ensâb, Dairatu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, Haydarabad, 1977.
• OKUMUŞ, Ejder, “Din ve Sosyalleşme”, Turkish Studies, c. IX, sayı: 11, 2014, s. 429-454.
• ORHAN, Fidan, İlk Dönem Hadis ve İslam Tarihi Kaynaklarında Yer Alan Veda Hutbeleri İle İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Hadis Anabilim Dalı, 2018 (Yayımlanmamış Doktora tezi).
• ÖNDER, Mustafa, “Kur’an ve Sünnette İnsan Onuruna Eğitim Açısından Yaklaşım”, Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:4, 2015, s. 38.
• ÖNKAL, Ahmet, “Ensâbla İlgili Eserler”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, satı:4,yıl:1991, s. 55-72.
• ---------------- “Araplarda Ensâb İlmi ve İslam Tarihi Açısından Önemi”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı:3, yıl: 1990, s. 117-132.
• ÖZMEN, Feriha, “Dönemin Şiirlerinden Örneklerle Cahiliye Araplarında Ahlak”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2012, cilt:1, sayı:3, s. 300-328.
• YALAR, Mehmet, “Din Faktörü Işığında Cahiliye Şiirine Bir Bakış”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2006, cilt: XV, sayı: 2, s. 19-43.
• et-TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr, Tefsîru’t-Taberî Câmiu’l-Beyân An Tevîli Âyi’l-Kur’an, thk. Mahmud Muhammed Şakir ve Ahmed Muhammed Şakir, Mektebetu İbn Teymiye, Kahire, tsz.
• TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa, Sünen, Çağrı yay. İstanbul, 1992.
• ÖĞMÜŞ, Harun, Cahiliye Döneminde Araplar İz Yay., İstanbul, 2013.
• YAZIR, Elmalılı M. Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, Akçağ Yay.,Ankara, 1995.