MEDRESE KÖKENLİ İMAMLAR İLE İLAHİYAT FAKÜLTESİ MEZUNU İMAMLARIN DİNİ VE DİNDE ÇOĞULCULUK ANLAYIŞLARININ KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZİ: DİYARBAKIR ÖRNEĞİ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 4, 1354 - 1376, 30.12.2018

Abdusamet Kaya

https://doi.org/10.26791/sarkiat.451122

Öz

Küreselleşen
dünyada dini çoğulculuk önemli bir tartışma konusu haline gelmiştir. Dinler arası
ilişkiler ve farklı din yorumlarına yaklaşım konusunda dini otoritelerin tutumu
büyük önem taşır. Medrese ve ilahiyat fakülteleri, toplumda dini ve dinde çoğulculuk
anlayışının belirleyen kurumlar arasında yer alırlar. Bu araştırmada,
medresenin çoğulculuk anlayışı molla, ilahiyat fakültesinin çoğulculuk anlayışı
ise hoca ideal tipleri üzerinden araştırılmıştır. Nitel bir yöntemle yapılan bu
araştırmada ulaşılan en temel sonuç, medresenin ve ilahiyat fakültesinin, dini
ve dinde çoğulculuk konusunda dışlayıcı bir anlayışa sahip oldukları olmuştur. Ancak
hem medresede hem de ilahiyat fakültesinde, küresel problemler konusunda farklı
din mensuplarının diyalog ve işbirliğine olumlu yaklaşılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Medrese, İlahiyat Fakültesi, Molla, Hoca, Dinî Çoğulculuk

THE UNDERSTANDING OF RELIGIOUS PLURALISM AND THE PLURALISM IN RELIGION IN THE MADRASAH AND IN THE FACULTY OF THEOLOGY

Öz

In the
globalizing world, religious pluralism has become an important topic of debate.
The attitude of religious authorities has great importance on the
interreligious dialogue and approaches to different religious interpretations. Madrasah
and faculty of Theology are among the institutions that determine the
understanding of religious pluralism in society. In this research, the understanding
of pluralism of the madrasah has been investigated through the mullah and the understanding
of pluralism of the theology faculty through the hodja ideal types. The basic
conclusion reached in this study, which was carried out using the qualitative
method is that the madrasah and the theology faculty have an exclusivist
understanding on religious pluralism. However, both in the madrasah and in the
faculty of theology, the dialogue and co-operation between members of different
religions on global problems are positively approached.

Anahtar Kelimeler

Madrasah, Faculty of Theology, Mullah, Hodja, Religious prularism

Kaynakça

• ABAT, Ruhi, “Dinler Arası Diyalog Söyleminin Tartışma Noktaları”, EKEV AKADEMİ DERGİSİ, 1998, C. 1, S. 2, s. 17-21.AK, Mehmet Akif, “Bir Modernleşme Projesi Olarak ‘İslamcılık’, Gelenek ve Modernlik Arasında İslamcılık, Umran, İstanbul 2013, s. 173-187.AKŞİT, Bahattin ve diğ., Türkiye’de Dindarlık, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.ARICAN, Kazım, “Felsefi ve Teolojik Bir Problem Olarak Dini Çeşitlilik”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S. 1, s.71-98. ARO, Jussi, “Geçmişte ve Günümüzde Dinlerarası Diyalog”, çev. Ahmet Güç, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 5, s. 275-286. ASLAN, Adnan, “Medeniyetler İttifakına Uzanan Yol: Geleneksel Ekol ve Dini Çoğulculuk”, Modernizm ve Gelenekselcilik Arasında Din, Ed. Şamil Öcal-Cevat Özyurt, Hece Yayınları, Ankara 2013, s. 153-172.ATALAY, Talip, “Diyarbakır ve Mardin’de Misyonerlik Faaliyetleri”, Dinler Tarihçileri Gözüyle Türkiye’de Misyonerlik, (b.y.), Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2005, s. 141-150.ATAY, Tayfun, Din Hayattan Çıkar, 2. bs, İletişim Yayınları, İstanbul 2009. AYDIN, Mahmut, “Paradigmanın Yeni Adı: Dinsel Çoğulculuk”, Hıristiyan, Yahudi ve Müslüman Perspektifinden Dinsel Çoğulculuk ve Mutlaklık İddiaları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005, s. 15-49.AYDIN, Mehmet S., “İslami Rasyonallik Üzerine Bazı Düşünceler”, Uluslararası İslam Düşüncesi Konferansı 2, İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1997, s. 108-115.AYDIN, Mehmet Şevki, Açık Toplumda Din Eğitimi, Yeni Paradigma İhtiyacı, Nobel Yayınları, Ankara 2011. BAİNBRİDGE, William Sims, “Ateizm”, Din Sosyolojisi: Yaşadığımız Dünya, çev. Ömer Bozkurt, İmge Yayınevi, Ankara 2012, s. 35-60.BARDAKOĞLU, Ali, 21. Yüzyıl Türkiye’sinde Din ve Diyanet, C. 1, DİB Yayınları, Ankara 2010.BERGER, Peter L., “Dini ve Toplumsal Kurumların Değişimi”, Din ve Modernlik, Toplumbilim Yazıları I, Der: Adil Çiftçi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2002, s. 121-174. BİLGİN, Vejdi, İbadet, Şekilsel, Sembolik ve Toplumsal, Emin Yayınları, Bursa 2011. BOUMA, Gary D., - LİNG, Rod, “Dini Çeşitlilik”, çev. Esra Ay, Din Sosyolojisi -Yaşadığımız Dünya-, Der. Peter B. Clarke, çeviri ed: İhsan Çapçıoğlu, İmge Kitabevi, Ankara 2012, s. 317-339. BULAÇ, Ali, Din, Kent ve Cemaat, Ufuk Kitap, İstanbul 2008. BÜYÜKKARA, Mehmet Ali, Çağdaş İslami Akımlar, Klasik Yayınları, İstanbul 2015. CHARNEY, Jean-Paul, İslam Kültürü ve Toplumsal Ekonomik Değişim, çev. Adnan Bülent Baloğlu, Osman Bilen, TDV Yayınları, Ankara 1997. ÇAHA, Ömer, “Türkiye’nin Siyasi Modernleşmesi”, Modernleşme, İslam Dünyası ve Türkiye, Ensar Neşriyat, İstanbul 2001, s. 265-294.ÇARKOĞLU, Ali - Kalaycıoğlu, Ersin, Türkiye’de Dindarlık: Uluslararası Bir Karşılaştırma, International Social Survey Program Raporu.ÇARKOĞLU, Ali - TOPRAK, Binnaz, Türkiye’de Din Toplum ve Siyaset, Tesev Yayınları, İstanbul 2000.ÇATALBAŞ, Resul, “Diyarbakır’da Misyonerlik Faaliyetlerinin Tarihi”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 29, s. 109-132.DALKILIÇ, Mehmet, “Medreselerin Ortaya Çıkmasına Zemin Hazırlayan Tarihsel Süreç”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, C. 1, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, s. 233-246.EVKURAN, Mehmet, “Siyasal Kültürümüzün Teolojik Kökenleri ve İktidar Tahayyülü”, İslamiyat, C. 8, S. 3, s. 27-50.FARUKÎ, İsmail R., “Önsöz”, İbrahimî Dinlerin Diyalogu, çev. Mesut Karaşahan, Pınar Yayınları, İstanbul 1993, s. 9.FAZLURRAHMAN, Ana Konularıyla Kur’an, 9. bs., çev. Alparslan Açıkgenç, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2007. GARAUDY, Roger, Entegrizm, Kültürel İntihar, 6. bs., çev. Kamil Bilgin Çileçöp, Pınar Yayınları, İstanbul 2010.GÖZÜTOK, Şakir, “Medreselerin Ortaya Çıkışı ve İlk Medreseler”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, s. 199-216. GÜLER, İlhami, ‘din’e Yeni Yaklaşımlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2011. GÜNDÜZ, Şinasi, “Misyonerlik, İslam ve Dinsel İfade Özgürlüğü”, Tezkire, Yıl: 11, S. 24, s. 48-58.GÜNDÜZ, Şinasi, Misyonerlik, TDV Yayınları, Ankara 2007. HARMAN, Ömer Faruk, “Dinlerarası Diyalog Çalışmaları ve Misyonerlik Faaliyetleri”, Üçüncü 1000’e Girerken İslam, TDV Yayınları, Ankara 2005, s. 285-290.KARAÇAM, Taner, “İslam ve Tolerans”, I. İslam Düşüncesi Sempozyumu, Beyan Yayınları, İstanbul 1995, s. 239-291.KARADAŞ, Cağfer, “Nizamiye Medreseleri ve Gazzâli”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, C. 1, s. 545-555.KAYA, Mahmut, “Osmanlı Medreselerinde Felsefe-Kelam Münasebetleri”, İslam Düşüncesinde Yeni Arayışlar II, Rağbet Yayınları, İstanbul 2002, s. 160-172.Kılıç, Recep, “Küreselleşmenin Değer Boyutu Üzerine”, Dini Araştırmalar, C. 6, S. 17, s. 11-22.KILIÇ, Recep, “Dinî Çoğulculuk mu? Dinde Çoğulculuk mu?”, Dini Araştırmalar, C. 7, S. 19, s. 13-17.KILIÇ, Recep, “Küreselleşme ve Din Üzerine”, Din-Kültür ve Çağdaşlık, TDV Yayınları, Ankara 2007, s. 53-62.KOCA, Ferhat, “Türkiye’nin Avrupa Birliğine Giriş Sürecinde İslam Hukukunda Zihniyet Değişimi ve Yeni Perspektifler”, Türkiye’nin Avrupa Birliğine Girişinin Din Boyutu Sempozyumu, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003, s. 179-197. KOÇOĞLU, Kıyasettin, “Mezhepsel Çoğulculuğu Yaşandığı Ortamlarda Dini Hayatta Karşılaşılan Problemler ve Vaizlik -Iğdır Örneği-”, Vaaz ve Vaizlik Sempozyumu, DİB Yayınları, Ankara 2013, C. 1, s. 631-643.KÖYLÜ, Mustafa, “Dini Çoğulculuk ve Din Eğitimi”, Din Eğitiminde Çağdaş Konular, Ed. Mustafa Köylü, 2. bs., Dem Yayınları, İstanbul 2014. KURT, Abdurrahman, Din Sosyolojisi, 2. bs., Sentez Yayınları, İstanbul 2012, KÜÇÜK, Abdurrahman ve diğ., Dinler Tarihi, 4. bs., Berikan Yayınevi, Ankara 2014.KÜÇÜK, Abdurrahman, “Dinlerarası Diyaloga Niçin İhtiyaç Vardır?”, Dini Araştırmalar, C. 1, S. 1, s. 31-43.LEAMAN, Oliver, “Ezeli Felsefe ve Problemleri”, çev. Şamil Öcal, Modernizm ve Gelenekselcilik Arasında Din, Ed. Şamil Öcal-Cevat Özyurt, Hece Yayınları, Ankara 2013, s. 51-63. NASR, Seyyid Hüseyin, Bir Kutsal Bilim İhtiyacı, İnsan Yayınları, İstanbul 1995. OCAK, Ahmet Yaşar, Türkiye Sosyal Tarihinde İslam’ın Macerası, 2. bs., Timaş Yayınları, İstanbul 2010. ÖZŞAHİN, Lütfi, Kaosun Jeopolitiği ve Dinler Arası Diyalog, Anti Emperyalist Bir Manifesto Denemesi, Rağbet Yayınları, İstanbul 2005. ÖZTÜRK, Mustafa, Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak – Tefsirde Anakronizme Ret Yazıları, 2. bs., Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2007. ÖZTÜRK, Veli, “Kur’an ve Dini Çoğulculuk Üzerine Bazı Düşünceler”, Din-Kültür ve Çağdaşlık, TDV Yayınları, Ankara 2007, s. 212-226.ROBERTSON, Roland, “Küreselleşme, Teokratikleşme ve Siyasallaşmış Sivil Din”, Din Sosyolojisi: Yaşadığımız Dünya, çev. Yakup Coştu, İmge Yayınevi, Ankara 2012, s. 233-273.SIDDIKÎ, Mazharuddin, İslam Dünyasında Modernist Düşünce, çev. Murat Fırat, Göksel Korkmaz, Dergâh Yayıları, İstanbul 1990. SIRIM, Veli, “Selçuklular ve Osmanlı Döneminde Medreselerin Mali Kaynakları”, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler, C. 1, M. Ş. Ü. Yayınları, Muş 2013, s. 557-572. ŞİMŞEK, M. Sait, Kur’an’ın Ana Konuları, Beyan Yayınları, İstanbul 1999. TATLILIOĞLU, Ahmet, “Mezhepsel Çoğulculuk ve Temelleri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 15, S. 1, s. 71-97.WAARDENBURG, Jacques, “Ortaçağ Dönemi”, Müslümanların Diğer Dinlere Bakışları, çev. Fuat Aydın, Ensar Neşriyat, İstanbul 2006, s. 57-162. YILDIRIM, Ercan, “Paradigmayı Yenilemek, Değiştirmek ve Terk Etmek Sürecinde İslamcılığın Modernliği”, Gelenek ve Modernlik Arasında İslamcılık, Umran Yayınları, İstanbul 2013, s. 143-171. YILDIZ, M. Cengiz, Din Görevlilerinin Sorunları ve Beklentileri Üzerine Bir Araştırma: Elazığ Uygulaması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.YÜKSEL, Müfid, Kürdistan’da Değişim Süreci, Sor Yayıncılık, Ankara 1993. ZEYDAN, Abdulkerim, İslam Hukukunda Ferd ve Cemiyet - İslam Anayasa Hukuku -, Çev. Aksoy Öncel, Nizam Yayınevi, İstanbul (t.y.).