A CASE OF ORNAMENTAL CASCADE FOUNTAIN POOL IN DIYARBAKIR: Veterans Pavilion Ornamental Cascade Fountain Pool

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 4, 1626 - 1652, 30.12.2018

Pınar Gürhan Kılıç , İsmail Aytaç

https://doi.org/10.26791/sarkiat.486569

Öz

The city of Diyarbakır has maintained its importance throughout the history and brought it to future, and also has a pivotal and central location.  Many research have been inspired by the cultural richness of Diyarbakır and there are significant studies on the civil architecture of the city.  

The research seeks to evaluate the element of ornamental cascade fountain (selsebil), which is used as a design object in summerhouse architecture in Diyarbakır. The ornamental cascade fountain at Veterans Pavilion is the best example to analyze the element of ornamental cascade fountains. The research involves  four main subjects.  First of all, the research analyzes the concept and development of ornamental cascade fountains.  Secondly, Ornamental Cascade Fountain Pools, which are used as an Element of Design In Civil Architecture in Diyarbakır, have been addressed in detail.  The areas of use for the Ornamental Cascade Fountain Pools, which are used as an Element of Design in Civil Architecture in Diyarbakır, have been covered in detail in palace, pavilion and home architecture.  Finally, we have divided the Ornamental Cascade Fountain Pools, which are used as an Element of Design In Civil Architecture in Diyarbakır by their typologies.  In conclusion,  the research has identified the water elements in the summerhouse architecture in Diyarbakır  and  analyzed the ornamental cascade fountain pools in detail in material, technical and decoration aspects within the framework of history of art.

Accordingly, we have evaluated the ornamental cascade fountains, which serve as a design element for civil architecture in Diyarbakır, as a whole and sought to reveal its specific place in the Anatolian water architecture.  

We hope that this research will contribute to the cultural richness of Diyarbakır. 

Anahtar Kelimeler

Civil Architecture, Diyarbakır, Summer Mansion, Selsebil, Pool

DİYARBAKIR’DA SELSEBİLLİ HAVUZ ÖRNEĞİ: Gazi Köşkü Selsebilli Havuzu

Öz

Diyarbakır
şehri, tarihin her döneminde önemini korumuş ve bu önemini geleceğe taşımış çok
önemli bir merkez konumundadır. Diyarbakır’ın kültür zenginlikleri pek çok
çalışmaya ilham olmuş ve şehrin sivil mimarisi hakkında çok değerli çalışmalar
yapılmıştır.

Çalışmamızda Diyarbakır’ın, yazlık
köşk mimarisinde tasarım öğesi olarak kullanan selsebil öğesi incelenip
değerlendirilecektir. Selsebil öğesi denilince akla ilk gelen Gazi Köşkü
Selsebili çalışmamız için en güzel örnektir. Çalışma dört temel konu başlığı doğrultusunda yapılmıştır. İlk
olarak Selsebil kavramı ve gelişimi incelenmiştir. İkinci olarak Diyarbakır sivil
mimarisinde tasarım öğesi olarak kullanılan selsebilli havuzlara detaylı olarak
yer verilmiştir. Diyarbakır sivil mimarisinde tasarım öğesi olarak kullanılan
selsebilli havuzların kullanım alanları saray, köşk ve ev mimarisinde detayıyla
yer verilmiştir. Son olarak Diyarbakır sivil mimarisinde tasarım öğesi olarak
kullanılan selsebilli havuzlar tarafımızca tipolojilerine ayırılmıştır. Çalışma
neticesinde Diyarbakır yazlık
köşk mimarisindeki su öğelerinin tespiti yapılarak, sanat tarihi bilim
disiplini içerisinde selsebilli havuzlar, detaylı olarak hem malzeme, hem teknik hem de süsleme
açısından incelenmiştir.

Bu
amaçla yola çıkılan çalışmamızda Diyarbakır’ın, sivil mimarisinde tasarım
görevi bulunan selsebilli havuzlar bir bütün halinde değerlendirerek, Anadolu
su mimarisi içerisinde kendine özgü yerinin ortaya konması hedeflenmektedir.

Yaptığımız bu çalışmanın Diyarbakır’ın
kültür birikimine katkı sağlaması en büyük temennimizdir.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Sivil Mimari, Yazlık Köşkler, Selsebil, havuz

Kaynakça

• AKBULUT, İ., Diyarbakır, Tükelmat Yayınevi, Diyarbakır, 1998.
• AĞARYILMAZ, İ., “Diyarbakır Kenti Tarihi Yapısı, Sorunları ve Korunması İçin Temel Yaklaşımlar”, Diyarbakır’ı Tanıtan Adam Yazar Şevket Beysanoğlu’na 70. Yaş Armağanı, Ankara, 1991, s.108.
• AKKAN, O., “Dış Mekanda Tasarım Ögesi Olarak Su.” (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1994, s.40-65.
• AKKOYUNLU, Z., Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri, Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara, 1989.
• ALAKAŞ, A., "593 Numaralı Şer’iye Siciline Göre Diyarbakır’ın Sosyal Ve Ekonomik Yapısı (1893-1894)", (Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyonkarahisar, 2012.
• ALTUN, A., “Diyarbakır İçkale / Kalehisar / Eski Van Ulu Camii Kazıları ve Türkiye’de İstanbul Üniversitesi’nin Ortaçağ Kazıları”, Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999), 2000, Ankara, s.273-275.
• AYTAÇ, İ., “Harput/Elazığ Evleri”, Harvak, S.2, Elazığ, 2004, s.22-24.
• ________, "Harput’ta Sunguroğlu Konağı", Haşim Karpuz’a Armağan, Editör: Denktaş, M., Eravşar, O., Konya, 2007, s.37-50.
• AYTAÇ, İ.- GÜRHANKILIÇ, P., Diyarbakır Sivil Mimarisinde Havuzlar, Serdablar ve Sebiller, 114K562 Nolu TUBİTAK SOBAĞ Projesi.
• _________________________, Diyarbakır Su Kaynakları ve Sivil Mimaride Tasarım Öğesi Olarak Kullanılan Havuz Öğesi, Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Diyarbakır Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları, C.1, Diyarbakır, 2016, s. 249-276.
• _________________________, Diyarbakır Sivil Mimarisinde Tasarım Öğesi Olarak Kullanılan Havuz Öğesi ve Süleyman Nazif Evi Havuzları, Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiriler e-Kitabı, Diyarbakır, 2016, s. 468-496. https://docs.wixstatic.com/ugd/e0d7bd_c6adab05870c4e67b7cbbaf9a0576064.pdf.
• BARAN, M. - YILMAZ, A., ‘Diyarbakır Köşkleri’, Nebiler, Sahabiler, Azizler ve Krallar Kenti Diyarbakır, Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, Diyarbakır, 2011. BEKLEYEN, A. - YILDIRIM, M.- SARIGÖL, H., “Güneydoğu Anadolu’da Eyvanlı Ev Geleneği: Diyarbakır Köşkleri”, Yapı Dergisi, S. 275, Diyarbakır, 2004, s.84-98.
• BEKLEYEN, A., DALKILIÇ, N., “Modernite ile Yerelin Birleştirilmesi (Diyarbakır Örneği): Geçmişte İklime Göre Biçimlendirilen Konutlardan Günümüz Konut Tasarımlarına Taşımalar Yapılabilir mi?” 19. Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi, Bursa, 2007.
• BEYSANOĞLU, Ş., Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Cilt I Ankara, 1997. _________________, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Cilt II Ankara, 1998. _________________, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Cilt III, Ankara, 2001.
• BİLDİRİCİ, M., Tarihi Su Yapıları, Ankara,1994.
• CEBECİ, L., “Selsebil Maddesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.XXXVI, 2009, s.447-448.
• CEZZAR, M., Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul, 1997.
• ÇETİNTAŞ, S., “Türkler’de, Su, Sebil, Çeşme”, Güzel Sanatlar Dergisi, C:V, İstanbul, 1944, s.125-147.
• ÇİFTÇİ, P., ‘Diyarbakır Köşk Yapıları’, Medeniyetler Mirası Diyarbakır Mimarisi, Diyarbakır, Diyarbakır Valiliği Kültür Sanat Yayınları, 2011.
• DALKILIÇ, N., Geleneksel Diyarbakır Evlerinde Plan, Cephe ve Yapı Öğeleri Tipolojisi, (Dicle Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara, 1999.
• DANIŞMAN, Z., Evliya Çelebi Seyahatnamesi, C:6, İstanbul, 1970.
• DENKALBANT, A., ‘Su Maddesi’, TDV İslam Ansiklopedisi, C:26 Ankara, 2002.
• ERGİNBAŞ, D., Diyarbakır Evleri, ",(İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi), İstanbul, 1954.
• ERTÜRK, M., “Havuz Maddesi” TDV İslam Ansiklopedisi, C.16, 1997, s. 546-549.
• ELDEM, S. H., Türk Evi Plan Tipleri, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1968.
• GEYİK, G., İzmir Su Yapıları (Çeşme, Sebil, Şadırvan), (Atatürk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum, 2007.
• GÜRHANKILIÇ, P., “Diyarbakır Sivil Mimarisinde Tasarım Öğesi Olarak Kullanılan Su Öğeleri (Havuz, Selsebil, Serdab)”, Fırat Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi İslam Sanatları ve Tarihi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) , Elazığ, 2016.
• GÖYÜNÇ, N., "XVI. yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, VII, S. 78.
• KORKUSUZ, Ş., Bir Zamanları Diyarbekir, Zamanlar, Mekânlar, İnsanlar, İstanbul, 2003.
• KUR’AN-I KERİM, Çev: Elmalı Hamdi, 1995.
• ÖDEKAN, A., “Selsebil”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C:III, İstanbul, 1997, s.1631.
• ÖNGE, Y., “Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları”, Ankara, 1997.
• __________,“Türk Sebil Mimarisinin Bilinmeyen Örnekleri: Emzikli Sebiller”, Lale Dergisi, Cilt: I, Sayı: I, 1982.
• __________, “Türk Mimarisinde Suluk Adını Verdiğimiz Çeşmeler”, SÜEFD,S:I, 1981.
• TEVRAT, TEKVİN, 10/8-12.
• TÜİK VERİLERİ, 2017.
• ÜNVER, A.S., “Selsebiller”, Hayat Tarih Mecmuası, Sayı:VII, İstanbul, 1967, s.8-9.
• YILDIZ, İ., “Mardin Su Mimarisi”, (Yüzüncüyıl Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi), Van, 2008.
• _________., Mardin Çeşmeleri, Mardin Valiliği Kültür ve Sanat Yayınları, Mardin, 2011.
• _________., “Diyarbakır Çeşmelerinden Farklı Bir Örnek Aslanlı Çeşmesi”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl, 2011, Sayı, 24, Van, 2011, s.242-254.
• YILMAZ, M., Aydın İli Merkezindeki Tarihi Su Yapıları, (Selçuk Üniversitesi Sanat Tarihi Ana Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Konya, 2010.