DI MEM Û ZÎNÊ DE HUNERÊN MECAZÎ

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 1, 137 - 149, 30.04.2019

Osman Aslanoğlu

https://doi.org/10.26791/sarkiat.490548

Öz

Ehmedê Xanî, yek ji
helbestvanên navdar ên wêjeya Kurdî ya klasîk e. Wî ji bo Kurdî berhemên pir
hêja dane. Mem û Zîn berhema wî ya herî girîng e û ew ji gelek alîyan ve
xwedîyê nirxeke bilind e. Mesnewîya Mem û Zîn’ê berhemeke evînî ye û ji bo
îsbata qabiliyeta zimanê Kurdî ya di qada wêjeyê de hatiye nivîsîn. Bi vê
armancê ji bo nîşandana asta zimanê Kurdî, Xanî ew berhem bi gellek hunerên
wêjeyî xemilandiye. Mijara xebata me jî cureyeke hunerên wêjeyî ye. Em ê li ser
hunerên mecazî bisekinin ku ev cure ji çar cureyên hunerî ye. Hunerên mecazî
têkildarê şibandinê ne. Di hunerên mecazî de bi awayên cuda şibandin heye. Di
vê çarçoveyê de jî em ê li ser 6 hunerên mecazî bisekinin. Tespîtkirina wan
huneran û nasîna wan, ji bo têgihîştina nirxa vê berhemê dê bibe pêlikek. 

Anahtar Kelimeler

Mem û Zîn, Ehmedê Xanî, Hunerên Wêjeyî, Mecaz, Kurdî

METAPHORICAL ARTS IN THE MEM AND ZIN

Öz

Ahmedi Khani is from
famous poets of classical Kurdish literature. He has given very precious works
for Kurdish. Mem and Zin which are the most important work of Khani has a great
value in many ways. Mem and Zin masnavi is a love work; but it has been written
to prove the ability of Kurdish in literature field. For this purpose Khani has
adorned that work with so many literary arts to show the level of Kurdish
language. Our study subject is a kind of literary arts too. We are going to put
emphasis on metaphorical arts which are one of the four literary kinds. There
is simile in different forms in metaphorical arts. In this context we are going
to put emphasis on six figurative arts. Revealing these works and recognizing
them will be a step to understand the value of this work. 

Anahtar Kelimeler

Mem and Zin, Ahmed-i Khani, Literary Arts, Metaphor

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık, Ehmedê Xanî Mem û Zîn, Ankara, T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı, 2012.
• Adak, Abdurrahman, Destpêka Edebiyata Kurdî, İstanbul, Weşanên Nûbihar, 2014.
• Akdemir, Hikmet, Belâgat Terimleri Ansiklopedisi, İzmir, Nil, 1999.
• Aslanoğlu, Osman, İran Şiirinin Kraliçesi Pervîn-i İ’tisâmî Divan Tahlili, Name Yayınları, Diyarbakır, 2018.
• Aydın, Mehmet, Dilbilim El Kitabı Temel Kavramlar ve Konular, Akademik Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 2014.
• Ayhan, Medeni, Kürdistanlı Filozof Ehmedê Xanî, Ankara, Weşanên Doruk, 1996.
• Bozarslan, Mehmet Emin, Ehmedê Xanî Mem û Zîn, İstanbul, Weşanxaneya Hasat, 1990.
• Bulut, Faik, Ehmedê Xanê’nin Kaleminden Kürtlerin Bilinmeyen Dünyası, Tüm Zamanlar Yayınları, İstanbul, 1995.
• Cîhanî, Perwîz, Şîroveya Mem û Zîna Ehmedê Xanî, İstanbul: Weşanên Nûbihar, 2013.
• Çağlayan, Mehmet, Şark Uleması, İstanbul, Weşanên Çağlayan, 1996.
• Değirmençay, Veyis, Fünûn-ı Belağat ve Sınaat-ı Edebî, Weşanxaneya Aktif, Ankara, 2014.
• Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, Weşanên Türk Dil Kurumu, 1983.
• Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi. Uluslararası Ehmedê Xanî Sempozyumu, Diyarbakır: Diyarbakır Belediyesi Kültür Ve Turizm Müdürlüğü, 2008.
• Dost, Jan, Ehmedê Xanî Mem û Zîn, İstanbul, Weşanên Avesta, 2010.
• Durmuş, İsmail, "Kinaye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara, 2002.
• Enwerî, Hasan, Ferhengê Bozorgê Soxen, Weşanxaneya Soxen, 8 Cîlt, Tehran, 1381.
• Enwerî, Hasan, Ferhengê Kînayatê Soxen, Kitapxane-I Millîyê Îran, 2 Cîlt, Tahran, 1383.
• Hadî, Ruhullah, Arayehayê Edebî, Wezaretê Amûzeş Ve Perwereş, Tahran, 1394.
• İsen, Mustafa, Osman Horata, Muhsin Macit, Filiz Kılıç, İsmail Hakkı Aksoyak, Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara, Grafiker Yayınları, 2016.
• Kurdo, Qenatê, Tarixa Edebiyata Kurdi, Ankara, Weşanên Öz-Ge, 1992.
• Külekçi, Numan, Açıklamalar ve Örneklerle Edebi Sanatlar, Akçağ Yayınları, 2011.
• Macit, Muhsin, Uğur Soldan, Edebiyat Bilgi ve Teorileri, Weşanên Grafiker, Ankara, 2011.
• Musahıb, Ğulamhuseyîn, Dairet'ul-Me'arîfê Farsî, Întîşarat-ı Emîr Kebîr, 3 Cîlt, Tahran,1380.
• Olgun, Tahir, Edebiyat Lügati, Asar-ı İlmiye Kütüphanesi Yayınları, Istanbul, 1936.
• Hüseynî, Abdur’-reşîd Abdulxafûr, Ferhengê Reşîdî, İntişârât-i Kitapfurûşîyê Baranî, Tahran, -.
• Saraç, M.A Yekta, Eski Türk Edebiyatına Giriş Söz Sanatları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2013.
• Selçuk, Bahir, Beyhan Kesik, Özer Şenödeyici, H. Sercan Koşik, Fatman Kolar, Söz ve Sihir Arasında Edebi Sanatlar, Kesit Yayınları, Ankara, 2015.
• Sefercioğlu, M. Nejat, Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli, Kültür Bakanlığı, Anakara, 1990.
• Şener, H. İbrahim, Alim Yıldız, Türk İslam Edebiyatı, Weşanên Raxbet, Istanbul, 2014.
• Temo, Selim, Kürt Şiiri Antolojisi, II Cîlt, İstanbul, Weşanên Agora, 2007.
• Toklu, Osman, Dilbilime Giriş, Weşanên Akçağ, Ankara, 2015.
• Uzun, Tacettin, Erdoğan Ayhan, Muhammet Tasa, Şehabettin Kırdar, Yusuf Sami Samancı, Ayhan Erdoğan, Orhan Parlak, Latif Solmaz, Sedat Şensoy, Anlatımlı Belagat, Konya, Elif Kitabevi, 2008.