ENDÜLÜSLÜ GAZÂL VE ŞİİRLERİ

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 1, 96 - 122, 30.04.2019

Yahya Suzan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.491740

Öz

Arap edebiyatında,
Endülüs’e ait manzum ve mensur eserler, önemli bir yekûnu oluşturmaktadır.
Orada çok sayıda önemli şair ve yazar yetişmiştir. Özellikle Endülüs’ün emirlik
döneminde, ilim ve edebiyat alanında pek çok değerli kişi ortaya çıkmıştır.
Bazı şiir eleştirmenleri tarafından Endülüs’te bütün zamanların en büyük şairi
olarak görülen ve Gazâl adıyla tanınan Yahyâ b. el-Hakem de söz konusu dönemin
şairlerinden biridir. Nitekim onun derlenen divanında bulunan manzumeler, Arap
ve Endülüs şiirine onun yenilikler getiren bir şair olduğunu göstermektedir.
Gazâl, büyük bir şair olmanın dışında, elçilik görevini başarılı bir şekilde
yerine getiren bir diplomat kimliğiyle de tanınmaktadır. Çalışmamızda, bu
önemli şairin siyasi ve edebi hayatına yer verilmiştir. Onun edebi kişiliği,
fiziksel ve ahlaki özellikleri üzerinde durulmuştur. Ona ait şiirler incelenmiş
ve divanı tanıtılmaya çalışılmıştır. Bunun dışında, söz konusu şiirler içerik
açısından da bir tasnife tabi tutulmuş ve onlara gazeller, hicivler, methiyeler,
fahriyeler, zühdiyyeler, hikemi manzumeler ve hamriyyeler gibi başlıklar
altında yer verilmiştir. Son olarak, adı geçen manzumeler, üslup açısından da
ele alınıp değerlendirilmeye çalışılmıştır.  

Anahtar Kelimeler

Endülüs, Şiir, Divân, Gazâl, Yahyâ b. el-Hakem

ANDALUSIAN GHAZÂL AND HIS POETRIES

Öz

In Arabic literature,
verse and prose works of Andalusia constitute an important sum. There were grew
many important poets and prose writers. Especially, during the emirate of
Andalusia, many valuable people emerged in the field of science and literature.
Yahyâ b. al-Hakam known as Ghazâl was also one of the poet of this time who is
regarded by some poetry critics as the greatest poet of all times in Andalusia.
As a matter of fact, poems in his compiled divan are an indication that he is a
poet who brings innovations to Arabic and Andalusian poetry. In addition to
being a great poet, Ghazal is also known for his identity as a diplomat who
successfully fulfills his mission as an ambassador. In our study, the political
and literary life of this important poet is given. His literary personality,
physical and moral characteristics are emphasized. His poems were examined and
his divan was tried to be introduced. In addition, these poems are subject to a
classification in terms of content and they are given under the titles such as
lyrics, satires, eulogies, boasting poems, asceticism poems, gnomic poems and
wine poems. Finally, the poems which are mentioned in this study have been
tried to be evaluated in terms of style.

Anahtar Kelimeler

Andalusia, Divan, al-Gazâl, Yahya b. al-Hakam

Kaynakça

• ‘ABBÂS, İhsân, Târîhu’l-Edebi’l-Endelusî ‘Asru Siyâdeti Kurtuba, Dâru’s-Sekâfe, Beyrut, 1969.‘ABDULKÂD, es-Seyyid Mûsâ, “Yahya b. el-Hakem el-Ceyyânî, el-Mulakkab bi’l-Gazâl”, el-Mecmaʽu’l-‘İlmî el-Hindî, sayı: 1-2, 1987.AHMAD, S. Maqbul, “Coğrafya”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1993, VIII, 54.BROCKELMANN, Carl, Tarîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, trc. Mahmûd Fehmî Hicâzî ve diğerleri, el-Hey’etu’l-Mısriyye el-‘Âmme li’l-Kitâb, Kahire, 1993.EL-BUNDAK, Muhammed Sâlih, Yahyâ b. el-Hakem el-Gazâl Emîru Şuʽarâ’i’l-Endelus fî’l-Karni’s-Sâlis el-Hicrî, ve Sefîru Emîri’l-Endelus ilâ İmbarâtûri’l-Kustantîniyye ve Meliki’n-Nûrmân, Menşûrât Dâri’l’Âfâki’l-Cedîde, Beyrut, 1979. ED-DABBÎ, Buğyetu’l-Multemis fî Târîhi Ricâli Ehli’l-Endelus, tah. İbrâhîm el-Ebyârî, Dâru’l-Kitâbi’l-Mısrî, Kahire, 1989.DAYF, Şevkî, ‘Asru’d-Duvel ve’l-İmârât el-Endelus, Dâru’l-Meʽârif, Kahire, 1989.EL-EVSÎ, Hikmet ‘Alî, Fusûl fî’l-Edebi’l-Endelusî fî’l-Karneyn es-Sânî ve’s-Sâlis li’l-Hicre, Matbaʽatu Selmân el-Aʽzamî, Bağdat, 1971.……………, “Yahya b. el-Hakem el-Gazâl Sefîru’l-Endelus ve Şâʽiruhâ’l-Vâkiʽî”, el-Mecmaʽu’l-‘İlmî el-‘Irâkî, sayı: XXI, 1971, s. 196-197. FERRÛH, ‘Umer, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut, 1984.EL-GAZÂL, Yahya b. Hakem, Dîvân, tah. Muhammed Rıdvân ed-Dâye, Dâru’l-Fikri’l-Muʽâsır, Beyrut, 1993.EL-HAMEVÎ, Yâkût b. ‘Abdillâh, Muʽcemu’l-Buldân, Dâru Sâdır, Beyrut, 1977.HEYKEL, Ahmed, el-Edebu’l-Endelusî mine’l-Feth ilâ Sukûti’l-Hilâfe, Dâru’l-Meʽârif, Kahire, tsz. EL-HUMEYDÎ, Ebû ʽAbdillâh Muhammed b. Futtûh b. ʽAbdillâh, Cezvetu’l-Muktebes fî Târîhi ʽUlemâi’l-Endulus, tahk. Beşşâr ʽAvvâd Maʽrûf – Muhammed Beşşâr ʽAvvâd, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Tunus, 2008.İBN ‘ABDİRABBİH, Ahmed b. Muhammed, el-‘İkdu’l-Ferîd, tah. ‘Abdulmecîd et-Terhînî, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1983.İBN ‘AZÂRÎ, Ebû’l-ʽAbbâs Ahmed b. Muhammed, el-Beyânu’l-Muğrib fî İhtisâri Ahbâri Mulûki’l-Endelus ve’l-Mağrib, tah. Beşşâr ʽAvvâd Maʽrûf - Mahmûd Beşşâr ʽAvâd, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Tunus, 1434/2013. İBN DİHYE, Ebû’l-Hattâb ‘Umer b. Hasan, el-Mutrib min Eşʽâri Ehli’l-Mağrib, tah. İbrâhîm el-Ebyârî ve diğerleri, Dâru’l-ʽİlmi li’l-Cemîʽ, Beyrut, 1955.İBN MÂKÛLÂ, el-Emîr el-Hâfız, el-İkmâl fî Rafʽi’l-İrtiyâb ʽani’l-Mu’telefi ve’l-Muhtelef fî’l-Esmâi ve’l-Kunâ ve’l-Ensâb, tash. Nâyif el-ʽAbbâs, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, Kahire, tsz.İBN NÂSİRUDDÎN, Şemsuddîn Muhammed b. ‘Abdillâh, Tavdîhu’l-Muştebih fî Dabti Esmâi’r-Ruvâti ve Ensâbihim ve Kunâhum, Tah. Muhammed Naʽîm el-‘İrksûsî, Mu’essestu’r-Risâle, Beyrut, tsz.İHTİYÂR, Usâme, “Binyetu’l-Meşhedi’l-Hikâ’î, fî Şiʽr Yahyâ b. Hakem el-Gazâl”, Mecelletu Câmiʽati Dimaşk, cilt: 27, sayı: III-IV, 2011.ʽİNÂN, Muhammed ‘Abdullâh, Terâcim İslâmiyye Şarkiyye ve Endelusiyye, Mektebetu’l-Hâncî, Kahire, 1970.İSMÂʽÎL MUHAMMED, Muhsin, “es-Sûratu’ş-Şiʽriyye fî Şiʽr Yahya b. Hakem el-Gazâl el-Endelusî”, Anaquel de Estudios Ârabes, sayı: 14, 2003, s. 143EL-KETTÂNÎ, Ebû ‘Abdillâh Muhammed, Kitâbu’t-Teşbîhât min Eşʽâri Ehli’l-Endelus, tah. İhsân ‘Abbâs, Dâru’s-Sekâfe, Beyrut, tsz.EL-KURTUBÎ, İbn Hayyân, el-Muktebes min Enbâi Ehli’l-Endulus, tah. Mahmûd ‘Alî Mekkî, Cumhûriyyetu Mısr el-‘Arabiyye Vizâretu Evkâf, Kahire, 1994.……………………….., es-Sifru’s-Sânî min Kitâbi’l-Muktebes, tah. Mahmûd ‘Alî Mekkî, Merkezu’l-Meliki’l-Faysal li’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, Riyâd, 2003.EL-MAĞRİBÎ, İbn Saʽîd, el-Muğrib fî Hulâ’l-Mağrib, tah. Şevkî Dayf, Dâru’l-Meʽârif, Kahire, 1995.EL-MAKKARÎ, Ahmed b. Muhammed, Nefhu’t-Tîb min Ğusni’l-Endelusi’r-Ratîb, tah. İhsân’Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut, 1968.ORTAYLI, İlber, “Mübadele”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 2006, XXXI/424.EZ-ZİRİKLÎ, Hayruddîn, el-Aʽlâm, Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn, Beyrut, 2002.