THE DECLINE OF THE OTTOMAN STATE AND ULEMA OF MAKKAH

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 1, 338 - 367, 30.04.2019

Hidayet Kara

https://doi.org/10.26791/sarkiat.508413

Öz

The decline of the Ottoman Empire is a controversial
issue, yet what must be accepted is that the Ottomans lost their supremacy
against Europe, especially after the industrial revolution.  That the state was defeated by its enemies
over and over again and hence lost large parts of the land after the second
Siege of Vienna was the first sign of it’s losing the previous glory. The
Ottoman statesmen sought solutions to end the bad progress. The first ideas
that saw the revival of the state in the return to the old laws can be observed
in the reform reports. However, in the 19th century, Ottoman statesmen and
intellectuals began to come up with various views for the revival of the state,
seeing that the world had changed and that return to the old laws would no
longer be a solution. In this process, the Ottoman ulema group also put forward
various ideas for the purpose of stopping the bad situation of the state. Part
of the ulema attributed the collapse to the religious degeneration. Thus, the
only way to save the state from the worst situation was seen in the restoration
of religion. For this purpose, the ulema section which expressed its views in
various ways conveyed their thoughts to the sultans too as in in the case of
letter sent to Abdulhamid II. In this article, firstly, the views of the ulema
and intellectuals in Istanbul will be discussed and then the view of the Ulema
of Makkah towards the decline of the Ottoman Empire will be examined. The
evaluation of the subject will be given in the conclusion.

Anahtar Kelimeler

Ulema, Makkah, Decline, Thought

OSMANLI DEVLETİ’NİN İNKIRAZI KARŞISINDA MEKKE ULEMASI: SULTAN II. ABDÜLHAMİD’E GELEN VARAKA ÖRNEĞİ (16 EYLÜL 1879)

Öz

Osmanlı
Devleti’nin gerilemesi konusu tartışmalı bir mevzudur. Ancak kabul edilmesi
gereken şey Osmanlıların, özellikle sanayi devrimi sonrasında Avrupa
karşısındaki üstünlüğünü yitirmiş olduğudur. Osmanlı Devleti’nin II. Viyana
kuşatmasından sonra hasımları karşısında üst üste yenilgiler alması ve bu yenilgilerin
bir sonucu olarak büyük toprak parçalarını kaybetmesi devletin eski ihtişamını
yitirdiğinin ilk büyük işaretidir. Osmanlı Devlet adamları kötü gidişat
karşısında çareler aramıştır. Devletin kurtuluşunu daima kanun-ı kadime dönmede
gören ilk fikirler, ıslahat raporlarına da yansımıştır. Ancak 19. yüzyıla
gelindiğinde dünyanın değiştiğini ve kanun-ı kadime dönmenin artık çare
olmayacağını gören Osmanlı Devlet adamları ve aydınlar devletin kurtuluşu için
çeşitli görüşler serdetmeye başlamışlardır. Bu süreç içerisinde Osmanlı uleması
da devletin kötü gidişatının sebepleriyle ilgili ve bu kötü gidişatın
durdurulması için fikirler ileri sürmüşlerdir. Ulemanın bir kısmı devletin
inkırazının sebebini dini yozlaşmaya bağlamıştır. Devletin kötü durumdan kurtarılmasının
yegâne yolunun ise dinin yeniden ihya edilmesinde görmüşlerdir. Bu amaçla
görüşlerini çeşitli yollarla dile getiren ulema kesimi, Sultan II. Abdülhamid’e
gönderilen mektup örneğinde olduğu gibi düşüncelerini saraya da iletmişlerdir.
Makalede öncelikle gerileme ve terakkiye dair İstanbul’daki ulema ve aydınların
görüşlerine yer verilecek daha sonra da Mekke ulemasının Osmanlı Devleti’nin
gerilemesine bakışı irdelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Ulema, Mekke, Osmanlı Devleti, Çöküş, Fikir

Kaynakça

• BOA., YPRK., MK., 1/16.
• BOA. Y. EE. 78/81.
• Abdülaziz Çaviş, “Âlem-i İslâm Hastalıkları ve Çareleri”, Sebilürreşad, 8 Zilhicce 1334, s. 145-148.
• ADANIR, Oğuz, Osmanlı ve Avrupalılar, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2013.
• Ahmet Cevdet Paşa, Tezakir, (Haz. Cavid Baysun), Cilt 1, Türk Tarih Kurumu Yayınevi, Ankara 1953.
• AKSEKİ, Ahmet Hamdi, “İslâm ve Terakkî” Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-2, Dergâh, İstanbul 2011.
• AYDIN, Mithat, “Namık Kemal’de “Terakki” ve “Maarif” Düşüncesi, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53/2, s. 452-477.
• Babanzade Ahmed Naim, “İslâmiyet’in Esasları Mâzî ve Hali”, Sebilürreşad, Cilt 12, Sayı 284, s. 373.
• Babanzade Ahmed Naim, “İslâm’ın Dünü ve Bugünü” Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, (Haz. İsmail Kara), Dergâh, İstanbul 2011.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Haz. Ahmet Kuyaş) Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• BEİN, Ahmet, Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
• Bilkan, Ali Fuat, Fakihlerin ve Sofuların Kavgası 17. Yüzyılda Kadızâdeliler ve Sivâsîler, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
• CANVEREN, Önder, “Martin Luther’in İslâm ve Türkler Hakkındaki Değerlendirmeleri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 42, Kütahya 2014, s. 151-163.CÜNDİOĞLU, Dücane, “Ernest Renan ve “reddiyeler” Bağlamında İslâm-Bilim Tartışmalarına Bibliyografik Bir Katkı”, Divan, Cilt 1, Sayı 2, İstanbul 1996, ss. 1-94.
• ÇATMA, Bahattin, “Abdullah Cevdet’e İctihadî Bir Bakış: Vefatının Ardından Hakkında Yazılanlar Üzerinden Bir Portre Denemesi”, Geçmişten Günümüze Malatya Uluslararası Sempozyumu Kent, Kültür ve Kimlik, Malatya, 14-16 Nisan 2016, ss. 1095-1109.
• ÇETİN, Nurullah, “Ziya Paşa”, Tanzimat Edebiyatı, (Koordinatör: İsmail Parlatır), Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• ÇELEN, Mehmet Kaan, “Said Halim Paşa Üzerine Notlar: İslâm Âleminin Gerileme Sebepleri ve Türklerin İslâm Tasavvruru”, Asia Minor Studies, Cilt 9, Sayı 5, 2017, s. 16.
• EDWARD Said, Oryantalizm, (Çev. Nezih Uzel), İrfan Yayınları, İstanbul 1998, s. 2016.
• ERSOY, Mehmet Akif, “Süleymaniye Kürsüsünden”, Safahat, İz Yayıncılık, (Haz. M. Ertuğrul Düzdağ), İstanbul 1991. Edip, Eşref, Mehmet Akif, (Haz. Fahrettin Gün), Beyan Yayınları, İstanbul 2011.
• Elmalılı Hamdi, Müslümanlık Mâni-i Terakki Değil, Zâmin-i Terakkidir”, Sebilürreşad, Cilt 21, Sayı 444-45, s. 187.
• Elmalılı Hamdi, “Müslümanlık Mâni-i Terakkî Değil, Zâmin-i Terakkidîr”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, (Haz. İsmail Kara), Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
• Enveri, “Nizam-ı Cedîde Dâ’ir (Islahat) Meyânında Virilen Lâyihadır”, III. Selim’e Sunulan Islahat Layihaları, (Haz. Ergin Çağman), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010
• ENGİNÜN, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), Dergâh Yayınları, İstanbul 2010.
• GENCER, Bedri, İslâm’da Modernleşme 1839-1939, Doğu Batı Yayınları, Ankara 2012.
• FİNDLEY, Cartrer V., Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Reform Babıâli, 1789-1922, (Çev. Ercan Ertürk), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• HİKMET, Hasan, “Taklid Seyyiesi”, Sebilürreşad, Cild 21, Sayı, s. 212-213.
• İskilipli Atıf Hoca, “Batıyı Taklit Etmek ve Medeniyet Meseleleri”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi, (Haz. İsmail Kara), Dergâh, İstanbul 2011.
• KARA, İsmail, Din ile Modernleşme Arasında Çağdaş Türk Düşüncesinin Meseleleri, Dergâh Yayınları, İstanbul 2014.
• KARA, Hidayet, “İkdamcı Cevdet’in İsviçre Notları Işığında Osmanlı Aydınının Batı Algısı”, History Studies, Volume 10, İssue 7, s. 164-184.
• KARPAT, Kemal H., İslâm’ın Siyasallaşması, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• KOLCU, Ali İhsan, Tanzimat Edebiyatı I, Salkım Söğüt Yayınevi, Erzurum 2008.
• MAKDİSİ, Ussama, “Osmanlı Oryantalizmi”, Oryantalizm Tartışma Metinleri, (Ed. Aytaç Yıldız), Doğu Batı Yayınları, Ankara 2007.
• Mızraklı İlmihal, (Haz. İsmail Kara), Dergâh Yayınları, İstanbul 2017.
• Milaslı İsmail Hakkı, “Başka Milletler Ne için Terakki Ediyorlar; Biz Ne İçin Terakki Edemiyoruz”, Sebilürreşad, 11 Şevval 1337, s. 86-88.
• Milaslı İsmail Hakkı, “Din ve Asrilik”, Sebilürreşad, 16 Recep 1337, s. 170-171.
• M. Zekeriya, “Asrî Cemiyetlerde Dinin Mevkii”, Büyük Mecmua, Sayı 4, 51-52.
• OKAY, Orhan, Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016.
• ORTAYLI, İlber, “Tanzimat Adamı ve Tanzimat Toplumu”, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Haz. Halil İnalcık-Mehmet Seyidanlıoğlu), Phoenix Yayınları, Ankara 2006, s. 301-334.
• ÖZTÜRK, Osman, “Osmanlılarda Tanzimat Sonrası Yapılan Hukukî Çalışmalar ve Mecelle-î Ahkâm-ı Adliye”, Osmanlı, Cilt 6, Ankara 2001, ss. 504-518.
• Said Halim Paşa, “İslâm Âleminin Gerilik Sebepleri Üzerine Deneme”, Buhranlarımız, (Haz. Selçuk Demirbağ), Tercüman 1001 Temel Eser, ty.
• Said Halim Paşa, “İslâm Âleminin Gerileme Sebepleri Üzerine Bir Deneme”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, (Haz. İsmail Kara), Dergâh, İstanbul 2011.
• Said Halim Paşa, Bütün Eserleri, (Haz. N. Ahmet Özalp), Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul 2015.
• Said Halim Paşa, “Meşrutiyet”, Buhranlarımız, (Haz. Selçuk Demirbağ), Tercüman 1001 Temel Eser, ty.
• Said Halim Paşa, “İslâm’da Teşkilat-ı Siyasiye”, (Çev. Mehmet Akif), Sebilürreşad, Cilt 20, Sayı 496, s. 17.
• Said Halim Paşa, “İslâm’da Siyasi Teşkilat”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, (Haz. İsmail Kara), Dergâh, İstanbul 2011.
• Seyyid Bey, “İçtihat ve Taklit”, Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, (Haz. İsmail Kara), Dergâh, İstanbul 2011.
• Şeyhülislâm Musa Kazım, “Medeniyet Din İlişkisi” Türkiye’de İslâmcılık Düşüncesi-1, (Haz. İsmail Kara), Dergâh Yayınları, İstanbul 2011.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’nin Siyasî Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Tunç, Mustafa Şekip, Terakki Fikri, (Haz. Osman Bahadır), Anahtar Yayınları, İstanbul 2005, s. 148.
• YAKUT, Esra, Şeyhülislâmlık Yenileşme Döneminde Devlet ve Din, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• UÇMAN, Abdullah, “Namık Kemal”, Tanzimat Edebiyatı, (Koordinatör: İsmail Parlatır), Akçağ Yayınları, Ankara 2006.
• Ziya Paşa, Tercî-i Bend, Terkibi-i Bend, (Haz. Hüseyin Yorulmaz), Çıdam Yayınları, İstanbul 1992, s. 119-122.
• https://vahadergisi.wordpress.com/2007/02/17/batiyi-seven-ziya-pasa-baticilardan-sikayetci/ (Erişim Tarihi: 19.09.2018)
• http://mehmetakifarastirmalari.com/2016/02/28/suleymaniye-kursusunde/ (Erişim tarihi29. 04. 01. 2019).