KLASİK ARAP EDEBİYATINDA ŞİİR SİRKATİ HAKKINDAKİ KARŞIT GÖRÜŞLERİN BİR MUKAYESESİ

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 2, 649 - 668, 31.08.2019

Rıfat Akbaş

https://doi.org/10.26791/sarkiat.536315

Öz

Şiir ve hitabet alanında kadim bir geçmişe sahip olan
Arap toplumunda şair olarak tanınan bireylerin başkasına ait olan şiirleri
kısmi bir değişikliğe giderek kendilerine atfettiklerini ispatlamak amacıyla
gerek edebiyatçı gerekse eleştirmenlerce birçok eser kaleme alınmıştır. Buna
mukabil bazı edebî eleştirmenlerin bu konu hakkında ihtiyatlı davranmayı tercih
ettikleri ve şiir sirkati konusunda ortaya atılan iddialara bazen açık bazen de
üstü örtülü bir şekilde cevap vermeye çalıştıkları görülmektedir. Bu
yaklaşımlar perspektifinde “es-serikâtü’ş-şi‘riyye”(şiir sirkati) kavramının
kapsam alanı hicri üçüncü yüzyılın ortalarından itibaren sistematik bir şekilde
incelenmeye tabi tutulmuştur.

Bu makalede de, şiir sirkatinin mahiyeti göz önünde
bulundurularak bazı edip, eleştirmen ve belâgatçılar tarafından öne sürülen
farklı isimlendirmelerin yanı sıra bu konu hakkındaki karşıt görüş ve abartılı
açıklamalar ele alınarak ilgili alanda araştırma yapmak isteyenlere bir
mukayese imkânı sağlanmaya çalışılmıştır. Ayrıca makalede, nitel araştırma
yöntemi perspektifinde ulaşılabilecek ilgili kaynaklar gözden geçirilmiş ve
konunun sadece klasik dönemle sınırlı tutulmasına da özen gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Arap Edebiyatı, Şiir, Serikât, İntihal, Eleştiri

COMPARISON OF DIFFERENT OPINIONS ON POETRY THEFT IN CLASSICAL ARABIC LITERATURE

Öz

In the Arab society, which has an ancient history in the
field of poetry and rhetoric, many works have been written by both the literary
and the critics in order to prove that the individuals who are known as poets
have changed the poems belonging to another person by going to a partial
change. On the other hand, it is seen that some literary critics prefer to be
cautious about this subject and sometimes they try to respond to the claims put
forward on the plagiarism. In the perspective of these approaches, the scope of
the concept of as-serikatu-sh'riya(poetical plagiarism) has been subject to
systematic review from the middle of the third century(AH).

In this article, in addition to the different
nomenclatures put forward by some writers, critics and critics, considering the
nature of poetry theft, opposing views and exaggerated explanations about the
theft of poetry have been examined and it has been tried to provide a
comparison opportunity for those who want to do research in the related field. In
the article, related sources which can be reached in the perspective of
qualitative research method have been reviewed and attention was paid to keep
the subject limited to the classical period.

Anahtar Kelimeler

Classical Arabic Literature, Poetry, Plagiarism, Literary Theft, Criticism

Kaynakça

• Abdulkâhir el-Cürcânî. Esrâru’l-Arabiyye. Tahk. Mahmud Muhammed Şâkir, Kahire: Matba‘atu’l-medenî.1991.
• Abdülkâhir el-Cürcânî. Delâilü’l-i‘câz, Tahk. Mahmud Muhammed Şâkir, Kahire: Mektebetü’l-hânecî. 2004.
• Abdülazîz ‘Atîk. fi’n-nakdi’l-edebî, Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-Arabiyye li’t-tabâ‘at-i ve’n-neşr, 1972.
• Abbâs Beyûmî. Kadâyâ fi’l-edebi’l-İslâmî ve’l-Emevî, İskenderiyye: Dâru’l-ma‘rifeti’l-câmi‘iyye. 1996.
• Ahmed Matlûb. Mu‘cemu’l-mustalahâti’l-belâğiyye, Beyrut: ed-dâru’l-Arabiyye li’l-mevsû‘ât, I-III. 1427/2006.
• Ahmed Mekkî, et-Tâhir. Dirâsetun fî Mesâdiri’l-Edeb, 3. Baskı, Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî. 1419/1999.
• Ahmed eş-Şâyıb, Usûlu’n-nakdi’l-edebî, 10. Baskı, Kahire: Mektebetü’n-nahdati’l-Mısriyye, 1994.
• Asma‘î, Ebû Sâid. Fuhûletü’ş-şu‘arâ, Tahk. Charles Cutler Torrey, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-cedîd. 1400/1980.
• el-Âmidî, Hasan b. Buşr. el-Muvâzene, Tahk. Ahmed Sakar-Abdullah el-Muhârıb, 4. Baskı, Kahire: Dâru’l-ma‘ârif, I- III. 1994.
• Abdu’l-‘Âl Sâlim Mükerrem. el-Halekatü’l-mefkûde fî târihi’n-nahvi’l-‘Arabî, 2. Baskı, Beyrut: Müessetü’r-risâle. 1413/1993.
• Ali Muhammed, Ahmed.“el-Mütenebbî ve Müşkiletü’s-Serikâti’ş-Şi‘riyye”, Mecellt-u mecma‘i’l-lugati’l-Arabiyye bi Dımaşk, 79, (2004): 547-574.
• el-‘Alevî, Yahyâ. et-Tırâz li esrâri’l-belâğa, Tahk. Abdülhamîd Hendâvî, Beyrut: el-Mektebetü’l-‘asriyye, I-III. 1423/2002.
• Bedevî Tabâne. es-Serikâtü’l-edebiyye: Dirâsetun fî ibtikâri’l-a ‘mâli’l-edebiyye, Kahire: Dâr-u nahdat-i Mısır. 2008.
• el-Câhiz. el-Beyân ve’t-tebyîn, Tahk. Abdüsselâm M. Harun, 7. Baskı, Kahire: Mektebetü’l-Hânecî, I-IV. 1418/1998.
• el-Câhiz. Kitâbu’l-hayavân, Tahk. Abdüsselâm M. Harun, 2. Baskı, Mısır: Matba‘at-u Mustafa el-bâbi’l-halebî, I-VIII. 1385/1965.
• el-Cevherî, İsmâ‘îl. es-Sihâh, Haz. Ahmed Abdulgâfûr Attâr, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, I-VII. 1399/1979.
• Cevâd Ali, el-Mufassal fî târihi’l-Arab kable’l-İslâm, İntişârâtü’ş-şerîf er-radî, I-X. 1380.
• Çıkar, M. Şirin. Nahivciler İle Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar, 2. Baskı, Ankara: İSAM Yayınları. 2017.
• Çıkar, M. Şirin. “Temel Kaynakları Bağlamında İlmü’l-Edeb Terimi ve İçeriği”. NÜSHA, 5/19, (2005): 47-56.
• Daşkıran, Yaşar. “Temmâm Ḥassān’ın Dil Anlayışı: Karineler Teorisi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 56: 2, (2015): 149-163.
• Ebu’l-Kâsım el-Esfahânî, el-Vâdih fî müşkilâti şi‘ri’l-Mütenebbî, Tahk. Muhammed et-Tâhir b. ‘Âşûr, Tûnus: Menşûrâtu’d-âri’t-Tûnusiyye. 1968.
• Ebû Hilâl el-‘Askerî. Kitâbu’s-sınnâ‘ateyn, Tahk. Ali Muhammed el-Becâvî-Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Mısır: Dâr-u ihyâi’l-kutubi’l-Arabiyye. 1371/1952.
• Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. el-Müsennâ. Kitâbu’n-nekâiz, Haz. Halil ‘Umrân el-Mensur, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I-II. 1419/1998.
• Ebû İshâk el-Husrî, İbrahim. Zehrü’l-âdâb, Tahk. Ali Muhammed el-Becâvî, Mısır: Dâr-u ihyâi’l-kutubi’l-Arabiyye. 1372/1953.
• el-Hâtimî, Muhammed b. Hasan, Hilyetü’l-muhadara fî sina‘ati’ş-şi‘r, Tahk. Cafer el-Kitânî, Irak: Dâru’r-reşîd. I-II. 1979.
• Hassân b. Sâbit. Dîvân-u Hassân b. Sâbit, Haz. ‘Abeda’ Mehennâ, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye. 1414/1994.
• İbn Abdürabbih, Ebû Ömer. el-‘Ikdü’l-ferîd, Tahk. Abdülmecîd er-Rahînî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I-IX. 1404/1983.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth. el-Hasâis, Tahk. Muhammed Ali en-Neccâr, Mısır: Dâru’l-kutubi’l-Mısriyye, I-III. 1376/1957.
• İbn Haldûn. Mukaddimet-u ibn Haldûn, Tahk. Abdullah M. ed-Dervîş, Dımaşk: Dâr-u ya‘rib, I-II. 1425/2004.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Meselü’s-sâ’ir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir, Tahk. M. Muhyiddîn Abdülhamîd, Mısır: Matba‘at-u Mustafa el-bâbi’l-halebî, I-II. 1358/1939.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-Câmi‘u’l-kebîr fî sınâ‘ati’l-manzûm mine’l-kelâmi’l-mensûr, Tahk. Mustafa Cevâd-Cemil Said), Bağdad: Menşûrâtu’l-mecme‘i’l-‘ilmiyi’l-‘Irâkî. 1375/1956.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. el-İstidrâk fi’r-redd âlâ risâlet-i ibni’d-Dehhân, Tahk. Hafinî Muhammed Şerîf, Kahire: Mektebetü’l-ancelû el-Mısriyye. 1958.
• İbnü’l-Esîr, Ziyâüddîn. Kifâyetu’t-tâlib fî nakd-i kelâmi’ş-şâ‘ir ve’l-kâtib, Tahk. Nûrî el-Kaysî- Hâtem ed-Dâmin- Hilâl Nâcî, Bağdad: el-Mektebetü’l-vataniyye. 1982.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl. Lisânü’l-‘Arab, Kuveyt: Şeriket-u dâri’n-nevâdiri’l-Kuveytiyye, I-XX. 1431/2010.
• İbnü’l-Mu‘tez. Tabakâtü’ş-Şu‘arâ, 2. Baskı, Tahk. Abdüssettâr Ahmed Ferâc, Mısır: Dâru’l-ma‘ârif. 1375/1956.
• İbn Sellâm el-Cumahî. Tabakatu’ş-şuarâ, Tahk. Taha Ahmed İbrahim, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye. 1422/2001.
• İbn Ebî Meryem. el-Mûdeh fî vucûhi’l-kıraât-i ve ilelihâ, Tahk. Abdurrahîm et-Tarhûnî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye. 2009.
• İbn Reşîk el-Kayrevâni. el-‘Umde fî mehâsini’ş-şi‘r ve âdâbih ve nakdih, Tahk. M. Muhyiddîn Abdülhamit, 5. Baskı, Suriye: Dâru’l-cîl, I-II. 1401/1981.
• İbn Kuteybe, Abdullah. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ, Tahk. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Dâru’l-hadîs, I-II. 1377/1985.
• İbn Kuteybe, Abdullah. Te’vîl-u muşkili’l-Kur’ân, Tahk. Ahmed Sakar, 2. Baskı, Kahire: Dâru’t-turâs. 1393/1973.
• İbn Tabâtabâ. ‘İyâru’ş-şi‘r, Tahk. Abbâs Abdussâtır, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye. 1426/2005.
• İbnü’l-Verdî, Zeynüddîn, Dîvân-u ibni’l-verdî, Tahk. Abdülhamid Hendâvî, Kahire: Dâru’l-âfâki’l-Arabiyye. 1427/2006.
• İbn Vekî‘. Kitabu’l-munsıf li’s-sârik ve’l-masrûk minh, Tahk. Ömer Haliîfe, Bingazi: Menşûrât-u câmi‘at-i kâryûnis.1994.
• el-İsfahânî, Ebü’l-Ferec. Kitâbü’l-egânî, Tahk. İhsan Abbâs-İbrahim es-Se‘âfîn- Bekr Abbâs, 3. Baskı, Beyrut: Dâr-u sâdır, I-XXV. 1429/2008.
• İhsân en-Nâss, Muhammed, “Şiiir ve Şiirin Neliği Üzerine Birkaç Söz”, Çev. M. Sula, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sy: 2,(2012): 811-831.İzzuddîn İsmâil, el-Mesâdiru’l-edebiyye ve’l-lugaviyye fi’t-turâsi’l-Arabî, Beyrut: Dâru’n-nahdeti’l-Arabî, 1975.
• Kâtib Çelebî. Keşfu’z-zunûn an üsâmî’l-kutub-i ve’l-funûn, Tahk. Şerefeddîn Yaltkaya, Beyrut: Dâr-u ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, I-II. 1360/1941.
• el-Kâdî el-Cürcânî, el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve husûmih, Tahk. Ali Muhammed el-Becâvî-Muhammed Ebu’l-Fazl İbrahim, Mısır: Matba‘at-u İsa el-bâbi’l-halebî. 1386/1966.
• el-Kareşî, Ebû Zeyd Muhammed. Cemheret-u eş‘âri’l-‘Arab fi’l-Câhiliyeti ve’l-İslâm, Tahk. Ali Muhammed el-Becâvî, Mısır: Dâr-u nahdet-i Mısır. 1981.
• el-Kazvînî, el-Hatîb. et-Telhîs fî ulûmi’l-belâğa, Tahk. Abdurrahmân el-Berkûkî, Dâru’l-fikri’l-Arabî. 1904.
• el-Kefevî, Ebü’l-Bekâ. el-Külliyât, Haz. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî, 2. Baskı, Beyrut: Müessestü’r-risâle. 1419/1998.
• Kudâme b. Ca‘fer. Nakdu’ş-şi‘r, Nşr: Muhammed İsa Mennûn, Kahire: el-Matba‘atu’l-melîciyye. 1352/1934.
• el-Merzübânî, el-Müveşşah fî meâhizi’l-‘ulemâ ala’ş-şu‘arâ, Tahk. Muhammed Huseyn Şemsuddîn, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye. 1415/1995.
• el-Müberred, Ebu’l-‘Abbâs. el-Kâmil fi’l-lugat-i ve’l-edeb, Tahk. Abdulhamîd Hendâvî, el-Memleketü’l-Arabiyyetu’s-Su‘ûdiyye: Vizâretü’l-evkâfi’s-Su‘ûdiyye, I-IV. 1419/1998.
• Mühelhil b. Yemût. Serikât-u ebî Nüvâs, Tahk. M. Mustafa Hedâre, Kahire: Dâru’l-fikri’l-Arabî. 1957.
• Mustafa Heddâre. Müşkiletü’s-serikât fi’n-nakdi’l-Arabî, Kahire: Mektebetü’l-ancelû el-Mısriyye. 1958.
• Muhammed Şâkir, Mahmûd. Kadiyyetu’ş-şi‘ri’l-Câhiliy fî kitâb-i ibn Sellâm, Mısır: Matba‘atu’l-medenî. 1997.
• Muhammed ‘Azzâm. el-Mustalahu’n-nakdî fi’t-turâsi’l-edebî, Halep: Dâru’ş-şarki’l-‘Arabî. 2010.
• Musa eş-Şerîf. el-Muhtâru’l-mesûn min e‘lâmi’l-kurûn, Cidde: Dâru’l-endelusi’l-hadrâ’, I-III. 1415/1995.
• Muhammed Ali, Yasser Ali. Hadîsü’l-Kur’ân ‘ani’l-halk, Kahire: Dâru’l-ittihâdi’t-te‘âvunî. 1435/2014.
• Muhammed b. Ali el-Cürcânî. el-İşârât ve’t-tenbîhât fî ilmi’l-belâga, Tahk. Abdülkâdir Hüseyin, Mısır: Mektebetü’l-âdâb, 1418/1997.
• Nâsıruddîn el-Esed. Mesâdiru’ş-şi‘ri’l-Câhiliy, 8. Baskı, Beyrut: Dâru’l-Cîl. 1996.
• Özdoğan. M. Akif, “Klasik Arap Şiirinde İntihâl Olgusu”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sy: 6, (2005):65-106.
• Özdoğan. “Klâsik Arap Edebiyatında Edebî Tenkidin Ortaya Çıkışı”, NÜSHA, Yıl: II, Sy: 7, (2002): 141-152.
• Öznurhan, Hailim. “Kudâme b. Ca‘fer’e Göre Şiir Kusurları”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, (2005): 131-155.
• er-Ravdân, ‘Abd ‘Avn. Mevsû‘ât-u şu‘arâi’l-asri’l-Câhilî, 2. Baskı, Ürdün: Dâr-u üsâme. 2001.
• er-Râgıb el-İsfâhânî. Muhâdarâtü’l-üdebâ ve mühâverâtü’ş-şu‘arâ, Tahk. İbrahim Zeydân, Mısır: Matba‘atü’l-hilâl. 1902.
• es-Safedî, Salâhuddîn, el-Vâfî bi’l-vefeyât, Tahk. Ahmed el-Ârnâvût-Türkî Mustafa, Beyrut: Dâr-u ihyâi’t-turâsi’l-Arabî, I-XXIX. 1420/2000.
• es-Salâh el-Ketbî, Muhammed b. Şâkir. Fevâtu’l-vefeyât, Mısır: Matba‘at-u bûlâk, I-II. 1916.
• es-Sûlî, Ebû Bekr. Ahbâr-u ebî Temmâm, Tahk. Halil Mahmud ‘Asâkir-Nezirü’l-İslâm el-Hindî, 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-âfâki’l-cedîd. 1400/1980.
• Sa‘îd el-Efgânî. Esvâku’l-‘Arab fi’l-Câhiliyye ve’l-İslâm, 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-fikr. 1394/1974.
• Şevkî Dayf. Tarihu’l-Edebi’l-‘Arabî el-‘Asru’l-İslâmî, 20. Baskı, Kahire: Dâru’l-maârif. 1995.
• ……………. el-Fenn ve mezâhibuh fi’ş-şi ‘ri’l-Arabî, 11. Baskı, Mısır: Dâru’l-ma‘ârif, 1960.
• et-Teftâzânî, Sa‘düddîn. Muhtasarü’l-ma‘ânî, Pakistan: Mektebetü’l-büşrâ, I-II. 1431/2010.
• Tarafe b. ‘Abd. Dîvân-u Tarafe b. ‘Abd, (Haz. Mehdî Muhammed), 3. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye. 1423/2002.
• et-Tebrîzî, el-Hatîb. Şerh-u dîvân ‘Antere, 2. Baskı, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî. 1412/1992.
• et-Tehânevî, M. Ali, Keşşâf-u istılâhâti’l-funûn, Tahk., Ali Dehrûc-Rafîk el-‘Acem, Beyrut: Mektebet-u Lübnan. 1996.
• Tahir, Deyvel, es-Serikatu’ş-şi‘riyye fî’t-turâsi’n-nakdi’l-Arabî, Yüksek Lisans Tezi, Kasdi Merbah Üniversitesi, 2012.
• Timurtaş, Abdulhadi. Arap Edebiyatında Dîvân Kitâbeti, Ankara: Akademisyen Kitapevi. 2018.
• el-‘Umeydî, Ebû Sa‘d. el-İbâne ‘an serikâti’l-Mütenebbî, Tahk. İbrahim ed-Desûkî, Mısır: Dâru’l-ma‘ârif. 1961.
• Yâkût el-Hamevî. Mu‘cemü’l-üdebâ, Tahk. İhsân Abbâs, Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, I-VI. 1993.
• Yusuf el-Bedî‘î, es-Subhu’l-munbî ‘an haysiyeti’l-Mütenebbî, Tahk. Mustafa es-Seka-Muhammed Şatâ), 3. Baskı, Mısır: Dâru’l-ma‘ârif. 2009.
• Yusuf Halîf. eş-Şu‘arâü’s-sa‘âlîk fi’l-‘asri’l-câhiliy, 3. Baskı, Mısır: Dâru’l-ma‘ârif. 1966.
• Yılmaz, İbrahim. Panayırlar ve Arap Dili ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum Atatürk Üniversitesi, 1997.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Esâsü’l-belâğa, Tahk. Muhammed Bâsıl, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I-II. 1419/1998.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım. Makâmâtü’z-Zemahşerî, Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye. 1402/1982.
• ez-Zehrânî, Abdullah. Da‘vâ di‘fi’ş-şi‘r fî asr-i sadri’l-İslâm inde’l kudâmâve’l-muhdesin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mutah Üniversitesi, 2007.