ŞÂRİH YÛNUS EDÎB’İN SULTAN III. SELİM (İLHÂMÎ) METHİNDE KALEME ALDIĞI BİR MANZUMESİ (İNCELEME-METİN)

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 3, 975 - 993, 31.08.2020

Abdulkadir Kızıltaş

https://doi.org/10.26791/sarkiat.737271

Öz

Klasik Türk şairlerince, altı yüz yıl boyunca hüküm süren Osmanlı padişahlarına dair kaleme alınmış sayısız manzume bulunmaktadır. Bunlar kaside, mesnevi, kıt‘a-ı kebîre gibi birçok nazım şekillerinde olabilmekle birlikte, çoğunlukla methiye tarzında ya mersiye türünde yazılmış manzumelerdir. Bu bağlamda, Osmanlı İmparatorluğu’nda şairler tarafından hakkında en çok kalem oynatılmış padişahlardan biri de III. Selim’dir diyebiliriz. Bunda padişahın şairi ve sanatkârı koruyup kollayan yaklaşımının, yani şair/sanatçı-hami ilişkisinin etkisi olduğu açıktır. Çünkü Klasik Türk şairleri, sanata uzak padişahlardan pek hazzetmemiş, onlar hakkında fazla manzume kaleme almamışlardır. Sözgelimi III. Selim’den sonra tahta geçen IV. Mustafa (1807-1808) hakkında şairlerce tek bir manzumenin bile kaleme alınmayışı bu duruma örnek olarak gösterilebilir. Diğer yandan III. Selim methinde yazılmış seksenin üzerinde manzume olduğu bilinmektedir. Şüphesiz edebiyat araştırmaları, özellikle de metin neşri işlemleri devam ettiği sürece bu manzumelerin tespit edilen sayısı artış gösterecektir. Makalede XVIII. yüzyıl şarih ve şairlerinden Yûnus Edîb’in şimdiye kadar dikkate alınmamış bir Kıt‘a-ı Kebîre’si üzerinde durulmuş, manzume şekil ve muhteva açısından ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmayla III. Selim’e dair yazılan manzumeler literatürüne bir yenisini daha eklemek, bilinmeyen şairi (Yûnus Edîb) ve onun şiirini bilim âlemine tanıtmak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk Şiiri, Kıt‘a-ı Kebîre, Methiye, III. Selim, Yûnus Edîb

A MANZUME POEM WRITTEN BY ŞÂRİH YÛNUS EDÎB APPRAISING SULTAN SELİM III (İLHÂMÎ) (ANALYSIS-TEXT)

Öz

There are various manzume poems written by the Classical Turkish poets about the sultans of the Ottoman, which had reigned for six hundred years. These were in various verse forms such as kaside, mesnevi and kıt‘a-ı kebîre, usually written in methiye or mersiye types. In this respect, we could argue that Selim III was one of the Sultans in the Ottoman Empire, for whom the poets wrote about the most. It is clear that this was mainly based on the protective attitude of the Sultan towards the poets and artists; that is the poet/artist-superior relationship. Hence, Classical Turkish poets did not appreciate Sultans who were distant to art and they did not write many manzume about them. This could be exemplified through the fact that no manzume was written by the poets about Mustafa IV (1807-1808), who reigned after Selim III. On the other hand, it is known that there have been more than eighty manzume appraising Selim III. There is no doubt that the identified number of these manzume would increase as long as the literature research and particularly the publishing continue. In this article, a Kıt‘a-ı Kebîre, which belongs to Yûnus Edîb, one of the sari and poets of the 18th Century and has not been studied until today, was reviewed in terms of its form of manzume and content. This study aims to add a new piece to the literature of manzume written for Selim III and to introduce this unknown poet (Yûnus Edîb) to the world of science along with his poem.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish Poem, Kıt'a-ı Kebîre, Methiye, III. Selim, Yûnus Edîb

Kaynakça

• Akkuş, Metin. Klasik Türk Şiirinin Anlam Dünyası: Edebi Türler ve Tarzlar. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2008.
• Ece, Selami. Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri I-II. Erzurum: Eser Basım Yayınları, 2015.
• Dilçin, Cem. Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2013.
• Düzenli, Mesut Bayram. “Enderunlu Fazıl’ın III. Selim Mersiyesi”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 21/39 (2018), 19-37.
• ____________. “XVIII. Yüzyıl Divan Şairlerinin Gözüyle Padişahlar ve Saltanat Dönemleri”. Turkish Studies. 73/7 (2012), 1075-1122.
• Edîb, Yûnus. Şerh-i Divan-ı Şevket. Topkapı Sarayı Kütüphanesi Hazine Kitaplığı, nr: 815, varak: 1a, 3b.
• Elgin, Necati. Selim III (İlhamî). Konya: Yıldız Basımevi,1959.
• İz, Fahir. Eski Türk Edebiyatında Nazım. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Kocatürk, Vasfi Mahir. Osmanlı Padişahları. Ankara: Edebiyat Yayınevi, 1965.
• Kızıltaş, Abdulkadir. Yunus Edip - Şerh-i Divan-ı Şevket: İnceleme - Metin. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Kurnaz, Cemal. Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlili. İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
• Mermer, A., Koç Keskin, N. Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Okçu, Naci. Şeyh Galib: Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli ve Divanın Tenkitli Metni I-II. Ankara: KBY, 1993.
• Salgar, M. Fatih. III. Selim: Hayatı-Sanatı-Eserleri. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2011.
• Saraç, M. A. Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi: Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları, 2012.
• Sertoğlu, Midhat. Mufassal Osmanlı Tarihi: Resimli-Haritalı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.
• Shaw, Stanford J. Eski ve Yeni Arasında Sultan III. Selim Yönetiminde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
• Tarlan, Ali Nihad. Fuzûlî Divanı Şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2014.
• ____________. Edebiyat Meseleleri. Ankara: Akçağ, 2017.
• Tolasa, Harun. Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Yılmaz, Kaşif. III. Selim (İlhamî): Hayatı, Edebi Kişiliği ve Divanın Tenkitli Metni. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 2001.
• ____________. “III. Selim'in Şâir Kişiliğinin Yaşadığı Hayata, Devlet İşlerine ve Osmanlı'nın Batılılaşma Politikasına Etkileri”. Türkler Ansiklopedisi. 12/684-696. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.