PRECIOUS STONES IN THE GHAZALS OF SANAI-YE GHAZNAVID

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 4, 1255 - 1268, 31.12.2020

Pelin Seval Esen

https://doi.org/10.26791/sarkiat.674041

Öz

Ottoman poetry is a poem which is poetic theme, motive, images and symbols are frequently used. In order to give deep meaning to poetry, rich dreams, to make expression effective, to express emotions and thoughts with literary arts such as similitude, metaphor; many elements such as flowers, trees, plants, animals, letters, celestial bodies, precious stones have been utilized. Precious stones have an important place in divan poetry with their brightness, beauty, color, hardness, production, characteristics and beliefs about them. These stones, known as ores and jewels, are referred to by the poets of the Ottoman poems more by analogy. One of the great poets of Iranian literature, the founder of the Persian Sufistic Masnavi style, Sanai-ye Ghaznavid also benefited from the mazmuns formed around stones such as agate, la’l, ruby, pearl, emerald and amber, and commemorated these stones through metaphor, similitude.
In this study, these precious stones used in the ghazals of Senâî were briefly explained. How the poet uses these stones and how they use these Stones. These stones are listed in Persian alphabetical order. The page number and couplet number of the sample (s) and the other sample (s) under each heading are given in the footnote.

Anahtar Kelimeler

Sanai, Persian

SENÂÎ-Yİ GAZNEVÎ’NİN GAZELLERİNDE DEĞERLİ TAŞLARLA SÜSLENMİŞ BEYİTLER

Öz

Divan şiiri mazmun, motif, imaj ve sembollerin çoğunlukla kullanıldığı bir şiirdir. Şiire derin manalar, zengin hayaller kazandırmak, anlatımı etkili kılmak, duygu ve düşünceleri teşbih, istiare, mecaz, telmih gibi edebî sanatlarla ortaya koymak amacıyla çiçeklerden, ağaçlardan, bitkilerden, hayvanlardan, harflerden, gök cisimlerinden, değerli taşlardan gibi birçok unsurdan yararlanılmıştır. Değerli taşlar parlaklığı, güzelliği, rengi, sertliği, elde edilişi, özellikleri ve hakkındaki inanışlarla divan şiirinde önemli bir yere sahiptir. Cevher ve mücevher olarak bilinen bu taşlar divan şairleri tarafından şiirlerde daha çok benzetme yoluyla anılmıştır. İran edebiyatının büyük şairlerinden, Farsça tasavvufi mesnevi tarzının kurucusu Senâî-yi Gaznevî de akik, la’l, yakut, inci, zümrüt, kehribar gibi taşların çevresinde oluşmuş mazmunlardan faydalanmış; şiirlerinde teşbih, mecaz ve istiare yoluyla bu taşları anmıştır.
Çalışmada Senâî’nin gazellerinde kullandığı bu değerli taşlar kısaca açıklanmış; şairin bu taşları hangi özellikleriyle nasıl kullandığı gazellerinden getirilen örnek beyitlerle incelenmiştir. Bahsi geçen taşlar Farsça alfabetik sıraya göre başlıklandırılmıştır. Her başlığın altında yer alan örneğin/örneklerin ve şairin divanında yer alan konuyla ilgili, diğer örneğin/örneklerin sayfa numarası ve beyit numarası dipnotta verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Senâî, Farsça, değerli taşlar

Kaynakça

• Amîd, Hasan. Ferheng-i Amîd. Tahran: Neşr-i Ferheng-i Endîşmendân, 1389 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. زمرد, Lugatnâme, 27/148, Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1339 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. عقیق, Lugatnâme, 34/383, Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1341 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. لعل, Lugatnâme, 42/221, Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1330 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. مرجان, Lugatnâme, 44/118, Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1345 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. کهربا, Lugatnâme, 40/419, Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1351 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. یاقوت, Lugatnâme, 50/106, Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1345 hş.
• Dihhudâ, Ali Ekber. فیروزه, Lugatnâme, 37/358. Tahran: Mu’essese-yi İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1342 hş.
• Enverî, Hasan. Ferheng-i Kinâyât-i Sohen. Tahran: Ketâbhâne-yi Millî-yi Îrân, 1383 hş.
• Erdoğan, Mehtap. Güzellik Unsurlarıyla Divan Şiirinde Sevgili. İstanbul: Kitabevi, 2013.
• Gaznevî, Senâî. Dîvân-i Hekîm Senâî. haz. Muzâhir-i Musaffâ. Tahran: İntişârât-i Zevvâk, 1389 hş.
• İnal Savi, Saime. “Senâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/502-503. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Kırbıyık, Mehmet. “Bazı XVI. Yüzyıl Divanlarında Kıymetli Taşlar”, Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 18, (2007): 61-75.
• Onay, Ahmet Talat. Divan Şiiri Sözlüğü. haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Berikan Yayıncılık, 2013.
• Özgeriş, Mutlu Melis. “Değerli Taşlar Yönünden Ahmet Paşa Divanı”, Türkiyat Mecmuası, 25/2, (2016): 307-324.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Pala, İskender. “La’l”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 29/69-70. İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• Safâ, Zebîhullah. Târîh-i Edebiyyât der Îrân II. Tahran: İntişârât-i Firdevsî, 1371 hş.
• Şükûn, Ziya. Farsça-Türkçe Lûgat Gencinei Güftar Ferhengi Ziya III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1984.
• Tolasa, Harun. Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası. Ankara: Akçağ Yayınları, 2001.
• Yılmaz, Meryem. XVII. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Değerli Taşlar. Niğde: Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp