THE ETHNICITY OF ZOROASTER, THE PRE-ISLAMIC BELIEFS OF THE KURDS AND THEIR ACCEPTANCE OF ISLAM

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 4, 1458 - 1475, 31.12.2020

Mehmet Emin Sular

https://doi.org/10.26791/sarkiat.745544

Cited By: 2

Öz

Since the 2000s BC, Sumerian and Assyrian sources have been reporting the presence of publics close to the Kurdish name. The Kurds, whose roots are based on Arites, have adhered to their traditional beliefs that they took the ancestors from the Aris until Islam accepted. Nevertheless, since the beginning of the 20th century, some nationalist Kurdish intellectuals claimed that Medes (728-550 BC) were the ancestors of the Kurds, so Zoroaster was Med / Kurd, before the Islam, the Kurds were Zoroastrian, and that syncretic belief, Yazidism, was based on Zoroastrianism. At the center of these claims, which are based on nationalism, is to create a glorious history and an ancient religion for the new Kurdish nation identity desired to be created. Some written and archaeological evidence has been proposed to prove the allegations in question. Over time, this idea has been accepted by certain sections of the society who are literate. Therefore, in our study, the allegations in question were handled and the evidences put forward were examined.
As a result, it was observed that Zoroastrianism was mostly a Persian religion, Kurds and Medes were different branches of the Aris, that Zoroaster did not live during the Medes period, and that the Kurds adhered to their traditional beliefs, which considered the politeist and natural events sacrificed by the Aris until the acceptance of Islam. It was determined that some of the alleged evidence did not reflect the truth, and some also were insufficient to prove the allegations in question. Thus, it was revealed that Yazidism was not based on Zoroastrianism. In addition, field research was conducted in Northern Iraq on this subject, and besides, Turkish, English and Arabic written sources and visual materials were used.

Anahtar Kelimeler

The Medes

ZERDÜŞTÎLİK ve YEZİDİLİK BAĞLAMINDA KÜRTLERİN İNANÇLARININ KÖKENİ PROBLEMİ

Öz

M. Ö. 2000’li yıllardan itibaren Sümer ve Asur kaynakları Kürt ismine yakın halkların varlığını haber vermektedir. Kökenleri Ârilere dayanan Kürtler, İslam’ı kabule kadar ataları Ârilerden aldıkları geleneksel inançlarına bağlı kalmışlardır. Buna rağmen 20. yüzyılın başından itibaren bir kısım milliyetçi Kürt aydını, Medlerin (M.Ö. 728-550) Kürtlerin atası, Zerdüşt’ün Med/Kürt, İslam’dan önce Kürtlerin Zerdüştî olduğunu, senkretik bir inanç olan Yezidiliğin Zerdüştîliğe dayandığını iddia etmiştir. Milliyetçiliğe bağlı olarak gelişen bu iddiaların merkezinde, oluşturulmak istenen yeni Kürt ulus kimliği için şanlı bir tarih ve kadîm din yaratmak vardır. Söz konusu iddiaların ispatı için bazı yazılı ve arkeolojik deliller ileri sürülmüştür. Bu düşünce zamanla toplumun okur-yazar belli kesimi tarafından da kabul görmüştür. Çalışmamızda söz konusu iddialar ele alınmış ve ileri sürülen deliller incelenmiştir.
Sonuç olarak Zerdüştîliğin daha çok Perslere/Farslara ait bir din olduğu, Kürtler ile Medlerin Ârilerin farklı kollarından oldukları, Zerdüşt’ün Med döneminde yaşamadığı ve Kürtlerin İslam’ı kabule kadar Ârilerden getirdikleri politeist ve tabiat olaylarını kutsal gören geleneksel inançlarına bağlı kaldıkları görülmüştür. İleri sürülen delillerin bir kısmının gerçeği yansıtmadığı, bir kısmının da söz konusu iddiaları ispat etmede yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Yezidiliğin de Zerdüştîliğe dayanmadığı ortaya çıkmıştır. Konuyla ilgili Kuzey Irak’ta alan araştırması yapılmış ayrıca Türkçe, İngilizce ve Arapça yazılı kaynaklardan ve görsel materyallerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Medler, Zerdüştîlik, Yezidilik, Ehl-i Hak

Kaynakça

• Âlûsî. Rûhu’l-meânî. thk. Ali Abdilbari Atiyye. Beyrut: Daru’l-Kütübü’l-İlmiye, 1415.
• Amûzgâr, Jale – Tefzilî, Ahmet. Usture-i Zindigi-yi Zerdüşt. Tahran: Çâp-ı Behmen, 1370/1991.
• Âştiyânî, Celaleddîn. Zertoşt. Tahran: Şirket-i Sihâm-ı İntişâr, 1381/2002.
• Belâzürî Dâvûd, Fütûhu’l-büldân, (Beyrut: Daru’l-Mektebetü’l-Hilal, 1998.
• Benjamin, Tudelalı – Petachia, Raitsbonlu. Ortaçağ’da İki Yahudi Seyyahın İslam Dünyası Gözlemleri. çev. Nuh Arslantaş. İstanbul: İFAV Yayınları, 2013.
• Bilgin, M. Sıraç. Zarathuştra. İstanbul: Berfin Yayınları, 2003.
• Birûnî, Ebû Reyhan. Maziden Kalanlar. çev. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2011.
• Bitlisi, Şerefhan, Şerefname. çev. Abdullah Yegin. İstanbul: Nûbihar Yayınlıar, 2019.
• Boyce, Mary. -Zoroastrians Thier Religious Beliefs and Practices. USA: 1979. -A History of Zoroastrianism. Leiden: 1975.
• Bozan, Metin. “Yezidilerde Şeyh Adi B. Musafir Algısı”. Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu. ed. M. Nesim Doru. 877-888. Ankara: MRK Baskı ve Tanıtım Hizmetleri, 1. Basım, 2010. “Şeyh Adî’siz Yezidilik: Yezidilerin Adî b. Musafir Algısında Yaşanan Farklılaşmalar”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53/2 (2012), 23-41.
• Bruinessen, Martin Van. Kürdistan Üzerine Yazılar. çev. Nevzat Kıraç vd. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Bundehişn, çev. E. W. West. Oxford University Press, 1897.
• Cemilpaşa, Ekrem. Muhtasar Kürdistan Tarihi. İstanbul: Avesta Yayınları, 2018.
• Dost, Ahmet Metin. Baverha-yı Âryayân. İsfehan: Sipahan Yayınları, 1384/2005.
• Durant, Will. Our Oriental Heritage. United States of America: 1954.
• Eliade, Mircea. Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi. çev. Ali Berktay. 1 Cilt. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 3. Basım, 2012.
• Esbehanî, Mihrân. Ma’rifetü’s-sahâbe, thk, Adil b. Yusuf el-Azazî. Riyad: Daru’l-Vatani’l- Neşr.
• Foltz, Richard. “The ‘Original’ Kurdish Religion?”, Journal of Persianate Studies 10/1 (Ocak 2017), 87-104.
• Garthwaite, Gene R. İran Tarihi. çev. Fethi Aytuna. İstanbul: İnkılap Kitapevi, 2011.
• Guest, John S. Yezidilerin Tarihi, çev. İbrahim Bingöl. İstanbul: Avesta Yayınları, 2007.
• Guillemin, Jacques Duchesne. Din-i İran-ı Bastân. çev. Rüya Müneccim. Tahran: Neşr-i Ali, 1385/2006.
• Hassanpour, Amir. “Bahdinan”, Encylopaedia Iranica online.
• Herodotos. Herodotos Tarihi, çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2013.
• Hord Avesta. Tahran: İntişârat-ı Fraveher, 2014.
• Hurşîdyan, Erdeşîr. Pâsoh bı Porseşhâ-yı Din-i Zertoştîyân. Tahran: İntişârat-ı Fraveher, 1387/2008.
• Izady, Mehrdad R. Kürtler. çev. Cemal Atilla. İstanbul: Doz Yayınları, 3. Basım, 2013.
• İbnü’l-Esir. el-Kâmil fi’t-tarih. thk. Ömer Abdulselam Tedmiri. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1997.
• Kızıl, Hayrettin. “Kürtlerin İslâm Öncesi İnançları”. Kürtler. ed. Adnan Demircan. 185-204. İstanbul: Nida Yayınları, 2015.
• Kitabı Mukaddes. Korea: Yeni Yaşam Yayınları, 2013.
• Kreyenbroek, Phılıp G. “Ehl-i Hak (Yaresan/Kakailer) Kürdistanlı Yaresanlar”. çev. İbrahim Bingöl. Kürdistan’da Dini Azınlıklar. haz. Khanna Omarkhalı. 45-57. İstanbul: Avesta Yayınları, 1995.
• Lescot, Roger. Yezidiler. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Avesta Yayınları, 2009.
• Maisel, Sebastian. “Bir Topluluk, İki Kimlik: Suriye’nin Yezidileri ve Azınlık Bir Grubun Uyum İçin Verdiği Mücadele”. çev. İbrahim Bingöl. Kürdistan’da Dini Azınlıklar, haz. Khanna Omarkhalı. 143-168. İstanbul: Avesta Yayınları, 1995.
• Mesudî, Ebü’l-Hasan Alî b. el-Hüseyn b. Alî el-Hüzelî. Murûc’z-zeheb. Beyrut: eş-Şirketu’l-Alemiyye, 1989.
• Minorsky, Vilademir. Kürtler-Kürdistan. çev. Kamuran Fıratlı. İstanbul: Doz Yayınları, 1996.
• Millingen, Major Frederick. Kürtler Arasında Doğal Yaşam. çev. Nuray Mestci. İstanbul: Doz Yayınları, 1998.
• Omarkhalı, Khanna. “Yezidilerin Dini Bilgileri Aktarma Sisteminde ve Ruhani Otorite Statüsünde Bugün Meydana Gelen Değişimler”. çev. İbrahim Bingöl, Kürdistan’da Dini Azınlıklar, haz. Khanna Omarkhalı. 127-141. İstanbul: Avesta Yayınları, 1995.
• Rızayî, Abdulazîm. Tarih-i Edyan-ı Cihan. Tahran: İntişârat-ı İlmi, 1389/2010.
• Roman, Ghirshman. İran ez Âğaz ta İslam. çev. Muhammed Mueyyin. Tahran: Çâp-ı Maharet, 4. Basım, 1388/2009.
• Sular, Mehmet Emin. Modern İran’da Zerdüştîler. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2019.
• Suvari, Çakır Ceyhan. Ezidiler. Ankara: Ütopya Yayınları, 2013.
• Zeki Beg, Muhammed Emin. Kürtler ve Kürdistan Tarihi. çev. Vahdettin İnce, Mehmet Dağ, Reşat Adak, vd. İstanbul: Nûbihar Yayınları, 12. Basım, 2019.
• Xemgin, E. Aleviliğin Kökenindeki Mazda İnancı ve Zerdüşt Öğretisi. İstanbul: Berfin Yayınları, 2011.
• İnternet Kaynakları
• http://www.albayan.co.uk/Article2.aspx?id=4963, (12/12/2019).
• http://duhoktourism.org/media-room. https://www.atlasobscura.com/places/qyzqapan-tomb, (29/11/2019).