ZAZACADA ÜNLEMLER VE FONKSİYONLARI

Yıl 2020, Cilt: 12 Sayı: 4, 1269 - 1289, 31.12.2020

Ahmet Kırkan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.767452

Öz

Dil, kendine özgü kuralları olan ve insanlar arasında anlaşmayı sağlayan doğal bir vasıtadır. Her dilde belirli yapılar vardır ve diller bu yapılar sayesinde iletişim fonksiyonunu yerine getirir. Ünlemler de dilde belli bir görevi ve yapısı olan dil unsurlarından birisidir. Ama ünlemler dildeki diğer unsurlardan ayrı yapı ve kullanışa sahiptirler. Ünlemler, varlığı göstermekten ziyade, varlıklar arasında anlam ilişkisi kurar. Zazacada da iletişimin duygu ve heyecan yönü daha çok ünlemlerle ifade edilir ve ünlemler dildeki en az çaba yasası gereği ortaya çıkar. Şimdiye kadar Zazacada ünlemler üzerinde fazla durulmamıştır. Zazaca üzerine yazılmış olan gramer kitaplarında ünlemler konusundaki bilgiler çoğunlukla ünlemlerin anlamı ve tespit edilmesi şeklinde olmuştur. Çalışmanın amacı duygu ve düşünceleri ifade etmeye yarayan ve çoğunlukla anlatım gücü cümlenin anlatım gücüne denk olan ünlemlerin Zazacadaki kullanılışları, mana ve fonksiyonları incelemektir. Zazacada kullanılan ünlemlerin ve ünlem olarak kullanılan sözcüklerin fonksiyonlarını tespit etmek, ünlemleri bu manaya uygun bir cümle içerisinde kullanmak önemlidir. Bunun için farklı dillerdeki dilbilim eserlerinden ve Zazaca yazılmış olan edebi eserlerden yararlanılmıştır. Ünlemler anlam açısından tasnif edilmiş ve örneklerle desteklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ünlem, Zazaca, Fonetik, Anlam, Dilbilim

ZAZAKÎ DE ÎNTERJEKSÎYONÎ Û FONKSÎYONÊ ÎNAN

Öz

Ziwanî de hîn qaydeyê taybetî estê û ziwan mabênê însanan de seba têkilî ronayîşî wasitayêko siruştî yo. Her ziwanî de awanîyê dîyarkerdeyî estê û ziwan sayeyê nê awanîyan fonksîyonê xo yê komunîkasyonî îcra keno. Înterjeksîyonî zî mîyanê pergalê ziwanî de unsuranê wayîrê awanîye û wezîfedaran ra yê. Labelê înterjeksîyonî, goreyê unsuranê bînî yê ziwanî cîya yenê şuxulnayene. Înterjeksîyonî, mewcûdî ramojnayîşî ra zêde, mabênê mewcûdan de têkîlî saz kenê. Zazakî de zî terefê hestî û heyecanî yê komunîkasyonî bi înterjeksîyonan reyde yeno îfadekerdiş û înterjeksîyonî ziwanan de goreyê qaydeya keda tewre kêmî yenê meydan. Heta nika Zazakî de mijara înterjeksîyonan ser o zaf xebatî nêameye kerdene. Kitabê gramerî ke Zazakî ser o ameyênuştiş de, agahîyê ke derheqê înterjeksîyonan de yê, tena tesbîtkerdişê mana û çekuyanê înterjeksîyonan ra teşekul kenê. Amancê na xebate, înterjeksîyonê ke hest û fikranê qalîkerdoxî îfade kenê, hete şuxulnayîşî, mana û fonksîyonî ra analîzkerdiş o. Înterjeksîyonî ge ge çekuyêke ra yenê meydan û qasê cumleyêke mana îfade kenê. Zazakî de tesbîtkerdişê înterjeksîyonan û nê çekuyan mîyanê cumle de şuxulnayiş muhîm o. Seba ney kitabanê ziwannasîyê ke cîya ziwanan de ameyênuştiş ra û kitabanê edebî yê Zazakî ra îstîfade bîyo.

Anahtar Kelimeler

zazaki, Înterjeksîyonî, Fonetîk, Mana, Ziwannasîye

INTERJECTIONS IN ZAZAKI AND THEIR FUNCTIONS

Öz

Language is a natural means of understanding and understanding between people. There are certain structures in every language, and languages fulfill their communication function thanks to these structures. Interjections are also one of the language elements that have a certain function and structure in the language. But interjections have a separate structure and usage from other elements in the language. İnterjections establish a relationship of meaning between entities rather than showing existence. In Zazaki, the emotion and excitement aspects of communication are expressed more with interjections, and the interjections appear due to the law of least effort in the language. Until now, there has been little emphasis on interjection points in Zazaki. In grammar books written on Zaza, the information about the interjection is mostly in the form of the meaning and identification of the interjection. The aim of the study is to examine the uses, meanings and functions of interjections in Zazaki language, which are used to express feelings and thoughts and whose expression power is equivalent to the expression power of the sentence. It is important to determine the functions of the interjection and words used in Zazaki and to use the interjections in a sentence suitable for this meaning. For this, linguistics works in different languages and literary works written in Zazaki were used

Anahtar Kelimeler

Zazaki, Interjection, Phonetics, Meaning, Linguistics

Kaynakça

• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2015.
• Aydın, Ayşe. “Anadolu Ağızlarında Ünlemler ve Bir Sınıflandırma Denemesi”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi (The Journal of Social and Cultural Studies), Cilt/Volume: 4, Sayı/Issue: 7, Yıl/Year: 2018.
• Baskakov, N. A. Türk Dillerinde Tarihi-Tipolojik Sesbilimi. İstanbul: Multilingual, 2006.
• Bussman, H. Routledge Dictionary of Language and Linguistics. New York: Routledge, 1998.