CARİYENİN TESETTÜRÜNE DELİL GÖSTERİLEN RİVAYETLERİN TESPİTİ VE TAHLİLİ

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 3, 1192 - 1214, 30.12.2021

Abdulvasıf Eraslan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1010773

Öz

İslam’ın ilk yıllarından itibaren Hz. Peygamber, toplumsal statü açısından alt bir sınıfa tabi olan kölelerin durumunun iyileştirilmesine ve hürriyetlerine kavuşturmaya yönelik tavsiyelerde bulunmuştur. Ancak bu oldu yakın tarihimize kadar toplumdaki varlığını devam ettirmiştir. Kadın köle olan cariyeler, Müslüman olsalar da hürriyetlerinden yoksun olmaları hasebiyle bazı yükümlülüklerden muaf tutulmuşlardır. Kur’ân ve Sünnette giyinme ölçüleriyle alakalı açık bir delil bulunmadığından cariyenin tesettürü konusu âlimler tarafından tartışılmıştır. Fıkıh ve tefsir kaynaklarında giyinmeleri hususunda hür kadınlardan ayırt edilen cariyelerin tesettürüyle alakalı farklı görüşler aktarılmıştır. Bu iki ilim dalına ait çalışmaların genelinde Kur’ân’da yer alan tesettür ayetinin cariyeler değil sadece hürler ile alakalı olduğu hususu ön plana çıkmaktadır. Hadis kaynaklarında Cariyenin tesettürüne ışık tutabilecek çeşitli rivayetler yer almakla birlikte anlamsal açıdan birbiriyle çelişik görülmektedir. Bu çalışmada fakih ve müfessirlerin görüşlerine ve buna mesnet teşkil eden delillere dikkat çekildikten sonra hadis kaynaklarında geçen rivayetler inceleme konusu edilecektir. Birbiriyle çelişik gibi görülen konuya dair rivayetlerin sıhhatini belirledikten sonra aralarını uzlaştırmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Cariye, Tesettür, Cariyenin Giyimi, Cilbab

Kaynakça

• Acarlıoğlu, Ahmet. Hz. Peygamber (s.a.v.) Döneminde Başörtüsü. İ. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2018), 47-67.
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel b. Hilâl b. Esed eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayib Arnaût vd. by.: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hanbel el-Mervezî eş-Şeybânî. Aḥkâmü’n-nisâʾ. thk. Amr Abdülmünim Süleym. b.y.: Müessestü’r-Reyân, 1423/2002.
• Altıkulaç, Tayyar. “İkrime el-Berberî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/40-42. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Apaydın, H. Yunus. “Zâhiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/93-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Apaydın, Yunus. “Tesettür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/538-543. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Aydın, M. Akif- Hamidullah, Muhammed. “Köle”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/237-246. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Aydınlı, Abdullah. “Muan‘an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Şerḥu’s-sünne, thk. Şuayib el-Arneût-Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. 15 Cilt. Beyrut: el- Mektebetü’l-İslâmi, 1983/1403.
• Beyhakî, Ebu Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Birışık, Abdulhamit. “Katâde b. Diâme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/22-23. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Kitâbü’ḍ-Ḍuʿafâʾi’ṣ-ṣaġīr. thk. Mahmud İbrahim Zayid. Halep: Dâru’l-Va’y, 1396/1940.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bûsîrî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ebî Bekr b. İsmâîl. Miṣbâhu’z-zücâce fî zevâʾidi İbn Mâce. thk. Muhammed el-Müntakâ el-Keşnâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Arabiyye, 1403/1982.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Nihâyetü’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. thk. Abdülazim Mahmud ed-Dîb. b.y.: Dâru’l-Minhâc, 1428/2007.
• Demircan, Ali Rıza. Cariyeler ve Sömürülen Cinsellikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2012.
• Duman, M. Zeki. İslam’ın Üzerindeki Beş Gölge. Kayseri: Y.y., 2012.
• Ebû Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, 1952.
• Fahreddîn er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm li-İbni Ebî Hatim. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. Sudi Arabistan: Mektebetu Nizâr Mustafa el-Bâz, 1998.
• Fahrüddîn er-Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: İhyau’t-Turâsi’l-Arabiyye, 1420/1999.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. çev. Mehmet Yazgan. İstanbul: Beyan Yayınları, 2011.
• Harrânî, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm. Mecmûʿu fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım. Medinetu’l-Münevvara: Mecmeu’l-Malik Fehd li Tibâi el-Mushafi’ş-Şerîf, 1416/1995.
• Hatalmış, Ali. Erken Dönem İslam Tarihinde Kölelik ve Cariyelik. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Hatalmış, Ali. İlk Dönem İslam Tarihi Ekonomik Hayatta Kölelik ve Cariyelik. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 23 (2012), 198-228.
• Hirekî, Ebu’l-Kâsım Ömer b. el-Hüseyin b. Abdillah. Metnü’l-Hirekî. b.y.: Dâru’s-Sahâbe, 1413/1993.
• Irâkī, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn b. Abdirrahmân. Ṭarḥu’t-tes̱rîb fî şerḥi’t-Taḳrîb. tek. Ebu Zürâ. 8 Cilt. Mısır: Tabatü’l-Mısriyye el-Kadîme, ts.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-Kâfî fî fıḳhi ehli’l-Medîneti’l-Mâlikî. thk. Muhammed el-Morîtânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Riyâd el-Hadîse, 1400/1980.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvaṭṭaʾ mine’l-meʿânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî-Muhammed Abdülkebîr. Mağrib: Vizâretü’l-Umûmi’l-Avkâf, 1387.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed en-Nemerî. el-İstiẕkâr. thk. Sâlim Muhammed Atâ-Muhammed Ali Muavvid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Ca’d, Ali b. b. Ubeyd el-Cevherî el-Bağdâdî. Müsnedu İbn Ca’d. thk. Âmir Ahmed Haydar. Beyrut: Müessesetu Nadir, 1410/1990.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullāh b. Muhammed İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr, thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b.Said el-Endülüsî ez-Zârirî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hemmâm, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. el-Muṣannef. thk. Habîburrahman el-Azamî. 11 Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslami, 1403/1982.
• İbn Hemmâm, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. Tefsîru Abdurrezzâk. thk. Mahmûd Muhammed Abduh. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. el-İhsân fî Takrîbi Sahîhi İbn Hibbân. thk. Şuayib el-Arneût. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988/1408.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. es̱-S̱iḳāt. 9 Cilt. Hardarâbâd: Dâiretü’l-Meârif, 1393/1973.
• İbn Kayyim, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Muhammed Abdüsselam İbrahim. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991/1411.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkī eş-Şâfiî. Tefsîru Kur’âni’l-Azîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru’t-Tîbe, 1420/1999.
• İbn Kudâme. Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muġnî. Kahire: Mektetü’l-Kahire, 1388/1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut: Dâru Risâleti’l-İlmiyye, 2009.
• İbn Mahled, Ebû Ya‘kūb İshâk b. İbrâhîm et-Temîmî el-Hanzalî el-Mervezî. Müsned. thk. Abdulğafur b. Abdilhak el-Bilûşî. 5 Cilt. Medine: Mektebetü’l-İmân, 1991/1412.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. eṭ-Ṭabaḳātü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• Karakuş, Züleyha. Hz. Peygamber’in Köle ve Cariyeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Berdûnî, İbrâhîm Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
• Makdisî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Hüseyn b. Hasen er-Remlî. Şerḥu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Halid er-Ribât vd. 20 Cilt. Mısır: Dâru’l-Fellâh, 1437/2016.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Teʾvîlâtü’l-Ḳurʾân, thk. Mecdî Bâslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005/1426.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehẕîbü’l-Kemâl, thk. Beşşâr Avvâd. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Moğultay b. Kılıç, Ebû Abdillâh Alâüddîn b. Abdillâh el-Bekcerî el-Hikrî. Şerḥu Süneni İbn Mâce. thk. Kâmil Uveyde. 5 Cilt. Suudi Arabistan: Mektebetu Nezzâr Mustafâ el-Bâz, 1419/1999.
• Mukātil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsîru Mukātil b. Süleymân. thk. Abdullah Mahmûd Şahhâte. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1423.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuḥfetü’l-aḥveẕî şerḥu Câmiʿi’t-Tirmiẕî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Mücâhid, Ebü’l-Haccâc b. Cebr el-Mekkî el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdüsselâm. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmiyyi’l-Hadîse, 1989/1410.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, ts.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. eḍ-Ḍuʿafâʾ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmud İbrahim Zayid. Halep: Dâru’l-Va’y, 1396/1949.
• Nîsâbûrî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed. Esbâbü’n-nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemâl Bisyûnî Zağlul. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1411/1990.
• Özdemir, Mehmet Nadir. Abbasilerin İlk Döneminde Kölelik. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Öztürk, Mustafa. “Klasik Tefsirlerdeki “Tesettür” Formu Üzerine”. İslâmiyât 4/2 (2001), 69-88.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesaj. Ankara: Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
• Savaş, Rıza. “Hz. Ömer’in Cariyenin Giyimine Müdahalesi”. Hz. Ömer Sempozyumu. ed. Ali Akse. 2/459-464. Sivas: y.y., 2018.
• Seâlibî, Ebû Zeyd Abdurrahmân b. Muhammed b. Mahlûf. el-Cevâhirü’l-ḥisân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ali Muavvid-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, 1418/1997.
• Sehârenfûrî, Halîl Ahmed. Beẕlü’l-mechûd fî ḥalli Ebî Dâvûd. 14 Cilt. Hindistan: Merkezu Şeyh Ebi’l-Hasan en-Nedvî, 1427/2006.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîru’l-Kur’ân. thk. Yâsir b. İbrâhîm, Ğanîm b. Abbâs. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997/1418.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Daru’l-Marife, 1414/1993.
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayib Arneût, Muhammed Kâmil. 7 Cilt. b.y.: Dâru Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Sindî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Muhammed b. Abdilhâdî et-Tettevî. Ḥâşiyetü’s-Sindî ʿalâ Süneni İbn Mâce. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Sübkî, Mahmud Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-ʿazbü’l-mevrûd Şerhu Süneni’l-İmâm Ebî Dâvûd. thk. Emin Mahmud Muhammed Hattâb. 10 Cilt. Mısır: Matbaatü’l-İstikâme, 1353/1934.
• Şâfiî. Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1410/1990.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Neylü’l-evṭâr şerḥu Münteḳa’l-aḫbâr, thk. Usâmuddin es-Sbâbitî. 8 Cilt. Mısır: Dâru’l-Hadis, ts.
• Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad. el-Aṣl. el-Mebsûṭ. thk. Ebu’l-Vefa el-Afgânî. Pakistan: İdaretu’l-Kurân ve’l-Ulûmi’l-İslâmiyye, ts.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. 3 Cilt. Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, y.y., ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. y.y.: Müessesetü’r’Risâle, 2000/1420.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvud b. el-Cârûd el-Basrî. Müsned. thk. Muhammed b. Abdilmuhsin. Mısır: Dâru’l-Hicr, 1999.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ Ebu Îsâ es-Sülemî. el-Camiʿu’s-ṣaḥîḥ/Sünenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir vd. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyy, 1975.
• Uraler, Aynur. “Safiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/474-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ünal, İsmail Hakkı. “Hadislere Göre Kadının Örtünmesi”. İslâmiyât 4/2 (2001), 53-68.
• Yahyâ b. Sellâm, Ebû Zekeriyyâ b. Ebî Sa‘lebe et-Teymî. Tefsîru Yahyâ b. Sellâm. thk. Hind Şelbî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004/1425.
• Yılmaz, İbrahim. “Klasik Fıkıh Doktrinin De Cariyenin Tesettürü İle İlgili Yaklaşımlar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 37 (2021), 237-274.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikī ed-Dımaşkī. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnaût. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1985/1405.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1407/1986.
• Zerkeşî, Şemsuddin Muhammed b. Abdillah. Şerhu Zerkeşî. 7 Cilt. b.y.: Dâru’l-Abîkân, 1413/1993.