ZÜBDEÜ’L-VEKÂYİʻ (İRANLI BİR DİPLOMATIN GÖZLEM RAPORLARI)

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 3, 1311 - 1318, 30.12.2021

Veysel Başçı

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1035122

Öz

1883-1887 yılları arasında Van, Hakkâri ve Bitlis’te İran Maslahatgüzarı olarak görev yapmış ve bu süre zarfında sahadan elde ettiği bilgi ve malumatı görev süresinin sona erdiği 1888 yılında raporlaştırıp Zübdeü’l-Vekâyî‘ adıyla Kaçar hükümdarı Nasıreddin Şah’a ithaf etmiş olan Mirza Musa Han-ı Ensarî’nin mevzu bahis eseri, Van-Hakkâri-Bitlis ve civar bölgelerinin tarihi, coğrafi, etnografi, iktisadi, idari, ekolojik ve sosyo kültürel yapısıyla ilgili deneyimli bir diplomatın gözlemlerinden oluşan oldukça önemli ve nev-i şahsına münhasır bir eserdir. Eserde Osmanlı, İran, İngiltere ve Rusya devletlerinin mutakabil diplomatik münasebetlerinin yanısıra, hudut tayini ve hudut komisyonları hakkında birincil kaynaktan malumatlara yer verilmiş olup Kürtler, Ermeniler, Asuri-Nasturiler hakkında da son derece özel saha bilgileri paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zübdeü'l Vekayi, Van, Hakkari, Diplomat, Kürd, Ermeni, Nasturi

Kaynakça

• Mirza Musa Han-ı Tabatâbaî-i Ensarî, Zübdeü’l-Vekâyiʻ, Tarih-i Van ve Hakkâri, Farsça Edisyon Kritik: Fahir Hasan Gulî, İntişarat-ı Tarih-i İran. Tahran, 1398/2019.
• Mirza Musa Han-ı Tabatâbaî-i Ensarî, Zübdeü’l-Vekâyiʻ, Dirok, Coğrafî, Aborî û Civaknasî-yi Deverên Van û Hekkârî, Kürtçeye çeviren ve notlandıran: Fahir Hasan Gulî, University Of Zakho. 2019.
• Mirza Musa Han-ı Tabatâbaî-i Ensarî, Zübdeü’l-Vekâyiʻ, Tarih ve Coğrafya-yi Van, Farsça Edisyon Kritik: Hasan Hazreti & Şehla Yusufzade, İntişarat-ı Nigersitan-ı Endişe. Tahran, 1396/2017.