İBN ABBÂS’IN İCTİHADLARINDA TAKİP ETTİĞİ USÛL

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 302 - 323, 30.04.2022

Abdulğalip Aslan

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1076454

Öz

Sahâbenin görüş, fetva ve ictihadları kendilerinden sonra gelen nesillere rehberlik etmiş ve bu nesillerde oluşan fıkhî anlayışa kaynaklık etmiştir. Sahâbenin yaklaşımı bu anlamda İslâm fıkhının gelişim seyrini şekillendirmiştir. Bu itibarla onların meselelere bakışı, nasları kullanma yöntemleri ve ictihadlarında dikkate aldıkları hususlar önem arz etmektedir. Sahâbenin bir kısmı fıkıh ve içtihâd bilgisiyle öne çıkmıştır. Onlardan biri de ismi yedi müctehid sahâbî arasında zikredilen ve Hz. Peygamber’in “Allah’ım onu dinde fakih kıl ve ona tevili öğret” duasına mazhar olan Abdullah b. Abbâs’tır (v. 68/687). Görüş ve ictihadları, furû-i fıkıhta olduğu gibi daha sonra gelişen fıkıh usulüne de kaynaklık eden İbn Abbâs, genellikle tefsir konusundaki yetkinliğiyle bilinse de aslında hadis ve fıkıh gibi alanlarda da öne çıkmıştır. Araştırdığımız kadarıyla usulî yönü üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış olan İbn Abbâs’ın nâsih-mensûh, esbâb-ı nüzûl ve nasslara yüklenen anlam konularındaki görüşleri fıkıh usûlü için ayrı bir önemi haizdir. Özellikle hükmü belirleme noktasında aslî delillere vurgusu dikkat çekmektedir. Çalışmamızda İbn Abbâs’ın, ictihadlarında takip ettiği metotlar içerisinden aslî deliller ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Fıkıh Usûlü, Sahâbe, İbn Abbâs, İctihad

THE METHOD FOLLOWED BY IBN ABBAS IN HIS JURISPRUDENCES

Öz

The opinions, fatwas and jurisprudence of the Companions guided the generations that came after them and became the source of the fiqh understanding formed in these generations. In this sense, the approach of the Companions shaped the course of development of Islamic fiqh. In this respect, their view of the issues, the methods of using the verses and the points they consider in their jurisprudences are important. Some of the Companions came to the fore with their knowledge of fiqh and jurisprudence. One of them is Abdullah Ibn Abbas (d. 68/687), whose name is mentioned among the seven mujtahid companions, and who was the recipient of the Prophet's prayer "My Allah, make him a faqih in religion and teach him interpretation". Ibn Abbas, whose views and jurisprudences were the source of the later fiqh method, as well as in furu-i fiqh, although generally known for his competence in interpretation, actually came to the fore in fields such as hadith and fiqh. As far as we have researched, Ibn Abbas's views on the issues of nasih-mansuh, esbâb-ı nüzûl and meaning attributed to nass have a special importance for the method of fiqh. In particular, the emphasis on fundamental evidence in determining the verdict draws attention. İn our study, we will consider the essential evidences in the method followed by Ibn Abbas in his jurisprudences.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Fiqh Method, Companions, Ibn Abbas, Jurisprudence

Kaynakça

• Abdurrezzak es-San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî el-Himyerî. el-Musannef. thk. Habîburrahman el-A‘zamî. 12 Cilt. Karaçi: el-Meclisü’l-İlmî, 1983.
• Aktan, Hamza. “Hacb”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: TDV Yayınları, 1996. https://islamansiklopedisi.org.tr/hacb
• Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 4 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1982.
• Apaydın, H. Yunus. “İctihad”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı, 2000.
• Apaydın, H. Yunus. “Kıyas”. TDV İslam Ansiklopedisi. C. 25. TDV Yayınları, 2002. https://islamansiklopedisi.org.tr/kiyas
• Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. el-‘Ucâb fî beyâni’l-esbâb. thk. Abdulhakim Muhammed el-Üneys. 2 Cilt. ed-Demâm: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1997.
• Atar, Fahreddin. Fıkıh Usulu. İstanbul: Marmara Ünv. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2002.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, ty.
• Beyhakî, Ebi Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ ve fî zeylihi el-Cevherü’n-nakî. 10 Cilt. Haydarabad: Meclisu dâireti’l-me’ârifi’n-nîzâmiyye, 1926.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr. 9 Cilt. yy.: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Canbulat, Mehmet. İslam Hukukunda İctihad Kapısının Kapanmışlığı Meselesi. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2001.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. el-Fusûl fi’l-usûl. thk. Âcîl Câsım en-Neşmî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’s-sekâfeti’l-Küveytiyye, 1985.
• Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr ed-Dımaşkî el-. İ‘lâmü’l-muvakkı‘în ‘an rabbi’l-‘âlemîn. thk. Muhammed Aziz Şems - Muhammed Ecmel el-İslâhî. 6 Cilt. Beyrut; Riyad: Dâru İbn Hazm; Dâru i’taâti’l-İlm, 2019.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillah b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l fıkh. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman. Müsnedü’d-Dârimî (Sünenü’d-Dârimî). thk. Hüseyyin Selim Esed. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Ebû Ali eş-Şâşî, Ahmed b. Muhammed b. İshâk eş-Şâşî. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabî, 1982.
• Ebû Ca‘fer et-Taberî, Muhammed b. Cerîr el-Âmulî el-Bağdâdî. Târîhu’r-rüsül ve’l-mülûk ve sılatu Târîhu’t-Taberî. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’t-Turâs, 1967.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünen-i Ebû Davud. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ty.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî el-Bağdâdî. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrezzâk Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabî, 2001.
• Ebü’n-Nasr, Abdülcelil İsa. İctihâdu’r-rasûl. Kahire: Mektebetü’ş-Şurûkü’d-Düveliyye, 2003.
• Efendioğlu, Mehmet. “Nesih”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/581-582. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali el-Mübârekî. 5 Cilt. Riyad: Yayıncı Yok, 1990.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfa. thk. Muhammed Abdusselam b. Abdüşşâfî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Gürler, Kadir. “Re’y Kavramının Etimolojik Düzeni ve Kavramsal Gelişimi”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2002), 173-194.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdulkadir ‘Atâ. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Hasan, Ahmet. İlk Dönem İslam Hukuk Biliminin Gelişimi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1999.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. el-Fakîh ve’l-mütefakkih. thk. Âdil b. Yusuf el-Ğarâzî. 2 Cilt. Demmâm: Dâru İbnü’l-Cevzî, 2000.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh en-Nemerî. Câmi‘u beyâni’l-‘ilm ve fazlihî. 2 Cilt. yy.: Dâru İbn Hazm ve Müessesetü’r-Reyyân, 2003.
• İbn Atiyye el-Endelüsî, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib el-Muhâribî el-Gırnâtî. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbn Haldun, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahman b. Muhammed el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Târihu İbn Haldûn. thk. Şahâde Halil. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1988.
• İbn Hallikȃn, Ebü’l-‘Abbȃs Şemsuddȋn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâ‘ü ebnâ‘i’z-zamân. thk. İhsan Abbas. 7 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1949.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Sâid. el-Muhallâ. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn el-Kaysî el-Busrâvî. Tefsîrü’l-Kur‘âni’l-‘azîm. thk. Sâmî b. Muhammed. 8 Cilt. Medine: Dâru Tîbe, 1999.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr el-Kaysî eş-Şâfiî. el-Bidâye ve’n-nihâye. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid. es-Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbâkî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ty.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2004.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d el-Hâşimî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. İhsan Abbâs. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, 1985.
• İbn ʿAbdülber en-Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. ʿAbdillâh b. Muḥammed. el-İstizkârü’l-câmi‘ li-mezâhibi fukahâʾi’l-emsâr ve ‘ulemâ’i’l-aktâr fîmâ tezammenehü’l-Muvatta‘ min me‘âni’r-re‘y ve’l-âsâr. thk. Sâlim Muhammed ʿAtâ, Muhammed ʿAlî Muʿavvıd. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1421/2000.
• Kal‘acî, Muhammed Ravvâs. Mevsû‘atü fıkhî Abdullah b. Abbâs. Mekke: Câmi‘atu Ümmü’l-Kurâ, ty.
• Kaya, Remzi. “Ehl-i kitap”. TDV İslam Ansiklopedisi. 10/516-519. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. https://islamansiklopedisi.org.tr/ehl-i-kitap
• Kemalî, Muhammed Haşim. “İçtihat Ya da Re’y”. çev. Tevhit Ayengin. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 5/2 (2005), 261-303.
• Kıyıcı, Selahattin. “Peygamber (sav)’in İctihadları”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1994).
• Köktaş, Yavuz. “İlk Dönem Rivayetlerde İlim-Re’y Kavramları ve Brawmann’ın Bu Konudaki Görüşleri”. İslâmî İlimler Dergisi 2/2 (2007), 267-286.
• Kurtûbî, Ebû Abdullah, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur‘ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrahim Etfîş. 20 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1964.
• Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Yemenî. el-Muvattâ. thk. Muhammed Mustâfa el-A‘zamî. 4 Cilt. Kahire: Müessesetu Zâyid b. Sultan, 2004.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Tâlib Hammûş el-Kaysî. el-Îzâh li-nâsihi’l-Kur‘ân ve mensûhih. thk. Ahmed Hasan Ferhad. 1 Cilt. Cidde: Dârü’l-Menâre, 1986.
• Memduhoğlu, Adnan. Sahabenin İctihad Anlayışı. Konya: Selçuk Üniversitesi, Doktora Tezi, 2008.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-Arabî, ty.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed el-Murâdî el-Mısrî. en-Nâsih ve’l-mensûh. thk. Muhammed Abdüsselam Muhammed. 1 Cilt. Kuveyt: Mektebetü’l-fellâh, 1988.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb. Süneni’n-Nesâî. thk. Mektebü Tahkîki’t-Türâs. 8 Cilt. Beyrut, 1999.
• Ömerî, Nâdiye Şerif el-. İctihâdü’r-Rasûl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2002.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer er-Râzî et-Taberistânî. el-Mahsûl. thk. Tahâ Câbir Ulvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur‘ân. thk. Heyet. 33 Cilt. Cidde: Dârü’t-Tefsîr, 2010. Sürmeli, Mehmet. Sahabenin Kur‘an Anlayışı. İstanbul: Mavi Yayıncılık, 2006.
• Şaban, Zekiyyüddin. İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyânet Vakfı, 2011.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî. el-Muvâfakât. thk. Ebû Übeyde Meşhûr b.Hasan. 7 Cilt. yy.: Dâru İbn Affân, 1997.
• Şemsüleimme es-Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1993.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî. et-Tebsıra fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasan Hîto. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1980.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî el-Bağdâdî. Câmi‘u’l-beyân ‘an te‘vîli âyi’l-Kur‘ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessese’r-Risâle, 2000.
• Tanman, M. Baha. “Mahfil”. TDV İslam Ansiklopedisi. 27/331-333. Ankara: TDV Yayınları, 2003. https://islamansiklopedisi.org.tr/mahfil
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa Sevre. el-Câmi‘u’s-sahîh (Sünenü’t-Tirmizî). thk. Beşşâr Avvâd Ma‘ruf. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed el-Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Arnâût Şuayb. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1985.