ŞAFİİ MEZHEBİNİN İKİ TEMEL KAVRAMI: VECH VE ASHABÜ’L-VÜCÛH –KULLANIM VE İŞLEV-

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 68 - 88, 30.04.2022

Taha Nas

https://doi.org/10.26791/sarkiat.994324

Öz

Bütün mezheplerde olduğu gibi Şâfiî Mezhebi de gelişimini sürdürürken çeşitli evrelerden geçmiş ve bu süreçte mezhebin gelişim merhalelerini belirleyen ve anlaşılmasını sağlayan ıstılahlar oluşmuştur. Bunlardan biri mezhebin müçtehit tabakaları arasında üçüncü derecede yer alan müçtehitleri ifade eden “ashâbü’l-vücûh” ile bunların görüşlerini ifade eden “vech” ıstılahıdır. Bu çalışmada Şâfiî fakihlerin vech ıstılahından ne anladıkları ve vecihler arasında ihtilafın vuku bulması durumunda tercih kriterlerinin neler olduğu incelenmiştir. Ayrıca Şâfiî fakihler arasında ihtilaf konusu hususlardan biri olan ve tespiti son derece zor olup detaylı araştırmaları gerektiren ashâbü’l-vücûh ıstılahından ne kastedildiği, bu kategoride yer alacak müçtehitlerde bulunması gereken niteliklerin neler olduğu ortaya konulmuştur. Yine bu kategorideki müçtehitlerin belirlenmesinde zahiren ortaya çıkan dar ve geniş bakış açısı diye bileceğimiz iki farklı eğilimin dayanakları ve bunlarla ilgili değerlendirmeler yapılmıştır. Ayrıca Şâfiî fakihler tarafından ashâbü’l-vücûh kategorisinde olduğu ifade edilen müçtehitlerin bir listesi ve bunların mezhepteki rolü ile bu tabakada olup olmadığı ihtilaf konusu olan fakihlerle ilgili yapılan değerlendirmelere de bu çalışmada yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Şâfiî mezhebi, ashâbü’l-vücûh, vech, tercih, müçtehit

TWO KEY TERMS OF SHAFI’I SCHOOL: WAJH AND ASHAB AL-VUJUH –USE AND FUNCTION-

Öz

As in all madhhabs, the Shafi'i madhhab went through various stages while continuing its development, and in this process, terms that determined the development stages of the madhhab and provided it to be understood, were formed. One of these terms is "ashab al-wujuh", which expresses the scholars who are in the third degree among the mujtahid strata of the madhab, and the other is the term of "wajih", which expresses the views of these mujtahids. In this study, what Shafi'i faqeehs understand from the term "wajih" and what the preference criteria are in case of conflict between aspects are examined. In addition, it has been revealed what is meant by the term “ashab al-wujuh”, which is one of the controversial issues among “Shafi'i faqeehs” and which is extremely difficult to determine and requires detailed research, and what qualities should be in mujtahids who will be in this category. Again, the basis and evaluations of two different tendencies, which we can call the narrow and broad perspectives that appear outwardly in the determination of mujtahids in this category, are made. In addition, a list of mujtahids who are stated to be in the category of ashab al-wujuh by Shafi'i faqeehs, their role in the madhhab and the evaluations made about the jurists, whose existence is a matter of dispute, are also included in this study.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, Shafi, ashab al-wujuh, wajih, preference (tarjih), mujtahid

Kaynakça

• Abdurrahman el-Mutâvi‘a – Raid Ebû Munis. “İttîcâhâtü Fukahâi’ş-Şâfiiyye fi Tahdîdi Ashâbi’l-vücûh: Dirâseten Usûliyye Tahliliyye”. Mecelletü’l-Mîzân li’d-Dîrâsâti’l-İslamiyye ve’l-Kanuniyye,.7/1, Ramazan 1441/Nisan 2020.
• Ahmed Muhyiddin Sâlih. “Ashâbü’l-vücûh fi’l-fıkhı’ş-Şâfiî ve eseruhum fî tatavvuri’l-mezhep”. Mecelletü Midâdi’l-Âdâb. Sayı:3, ts.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâli Abdülmelik b. Adullah Rüknüddîn (ö.478). Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Beyrut: Dâru’l-Minhâc, 2007.
• Demîrî, Kemâlüddin Ebû’l-Bekâ Muhammed b. Musa b. İsa (ö. 808). en-Necmü’l-vehhâc fî şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2004.
• Ehdel, Ebû Muhammed Ahmed b. Meykirî Şemîle (ö.1390). Süllemü’l-müteallim el-muhtâc ilâ ma’rifeti rumûzi’l-Minhâc. y.y., ts.
• El-Kürdî, Muhammed b. Süleyman (ö. 1780). el-Fevâidü’l-medeniyye fi men yüftâ bi kavlihi min eimmeti’ş-Şafiîyye. Lübnan: Daru Nuru’s-Sabâh – Daru’l-Cefâni ve’l-Câbî, 2011.
• Hadramî, Ahmed b. Ebû Bekir b. Sumeyt el-Alevî (ö.1343 h.). el-İbhâc fî beyâni ıstılahi’l-Minhâc. y.y., ts.
• Heyet. el-Mu‘cemü’l-vesît. Mısır: Mektebetü’ş-Şurûki’d-devliyye, 2004.
• Heytemî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer (ö. 973). Tuhfetü’l-muhtâc bi şerhi’l-Minhâc. (Şirvânî ve Abbâdî haşiyeleri ile birlikte). İstanbul: Mektebetü’l-İslamiyye, t.y.
• Heytemî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ali b. Hacer (ö. 973). el-Fetâve’l-kübrâ el-fıkhiyye. y.y., ts.
• Heyto, Muhammed Hasan. el-İctihâd ve tabakâtü müctehidi’ş-Şâfiiyye. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Kâdî Şühbe, Takiyuddin Ebu Bekir b. Ahmed b. Muhammed b. Ömer b. Muhammed (ö. 851). Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. Haydarabad: Dairetü’l-Mearifi’l-Osmani, 1978.
• İbn Kesîr, İmaduddin İsmail b. Ömer (ö.776). Tabakâtü’ş-Şâfiiyye. thk. Abdülhafîz Mensûr. Beyrut: Dâru’l-Medari’l-İslami, 2004.
• İbn Manzur, Cemaluddin Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukarram (ö. 711/1311). Lisânü’l-Arab. Kahire: Dârü’l-Me’ârif, ts.
• İbnü’s-Salâh, Takiyuddin Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî (ö. 643). Edebu’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Muvaffık b. Abdullah b. Abdülkâdir. Alemu’l-Kütüb, 1986.
• İsnevî, Cemaluddin Abdurrahim (ö. 772). el-Muhimmât fî şerhi’r-ravzati ve’r-Rafiî. Beyrut: Daru İbn Hazm, 2009.
• Kalyûbî, Şihâbüddin Ahmed b. Ahmed b. Selâme (ö.1069) Haşiyetü’l-Kalyûbî alâ Kenzi’r-râğibîn. Matbaatü Mustafa el-Bâbî, 1965.
• Mahallî, Celâlüddin Muhammed b. Ahmed (ö.864). Kenzü’r-râğibîn şerhu Minhâci’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Menhâc, 2013.
• Mahallî, Ebu Abdullah Celaleddin Muhammed b. Ahmed b. Muhammed Ensari (864/1459) Şerhu’l-Celal el-Mahallî alâ Cem’u’l-cevâmi’ (Attar haşiyesiyle birlikte). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Muhittin Özdemir. Şâfiî Fürû’ Fıkıh Literatüründe Mezhep Görüşleriyle İlgili Kavramların Gelişimi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul: 2010.
• Musa Kazım Bakır. Horasan Şâfiîliği ve Râfiî. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. (Basılmamış Doktora Tezi). Konya: 2019. Nail Okuyucu. Şâfiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1. Baskı, 2015.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676). el-Mecmû’ Şerhu’l-Mühezzeb. thk. Muhammed Necib el-Mutî’î. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676). et-Tahkîk. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Mu’avviz. Beyrut: Daru’l-Cîl, 1992.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676). Minhâcu’t-talibîn ve ‘umdetu’l-müftîn. Beyrut: Daru’l-Minhâc, 2005.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676). Ravzatü’t-talibîn ve ‘umdetü'l-müttakîn. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Mu’avviz. Riyad: Daru Alemi’l-Kütüb, 2003.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676). Tehzîbu’l-esmâ’ ve’l-luğât. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Rafiî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim b. Muhammed b Abdülkerim el-Kazvînî (ö. 623). el-Azîz şerhu’l-vecîz: el-Ma’rûf bi’ş-Şerhu’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz – Adil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Rafiî, Ebu’l-Kasım Abdülkerim b. Muhammed b Abdülkerim el-Kazvînî (ö. 623). el-Muharrar fi fıkhi’l-İmam eş-Şâfiî. thk. Muhammed Hasan Muhammed Hüseyn İsmail. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Remlî, Şemsuddin Muhammed b. Ahmed b. Hamza (ö. 1004). Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir (ö. 911). er-Redd alâ men ahlede ile’l-ard ve cehile enne’l-içtihade fî külli asrın farz. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-diniyye, ts.
• Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir (ö. 911). et-Tenbîhü bi men yeb’asüllâhü alâ ra’si külli mietin. thk. Abdülhamit Şânûha. Daru’s-Sıkka li’n-Neşrî ve’t-Tevzî’, ts.
• Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekir (ö. 911). Teysîrü’l-ictihad. thk. Fuad Abdülmünim Ahmed. Mekke: el-Mektebetü’t-Ticariyye, ts.
• Sübkî, Taceddin İbnü's-Sübki Abdülvehhab b. Ali b. Abdülkafi (771/1370). Cem‘u’l-cevâmi‘ fî ilmi usûli’l-fıkh (Mahallî şerhi ve Attar haşiyesiyle birlikte). Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Sübkî, Tâcuddin Ebi Nasr Abdülvehhab b. Ali b. Abdülkâfî (ö. 771). Tabakâtü’ş-Şâfiiyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmud Muhammed et-Tenâhî – Abdülfettah Muhammed. Daru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1964.
• Şirbînî, Şemsuddin Muhammed b. el-Hatîb (ö. 977). Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti ma’ânî elfâzi’l-minhâc. Beyrut: Daru’l-Ma’rife, 1997.
• Şübrâmilsî, Ebuddiya’ Nureddin Ali b. Ali (ö. 1087). Haşiye alâ Nihâyeti’l-muhtâc. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Zerkeşî, Bedrüddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah (ö. 794). Teşnîfü’l-mesâmi’ bi Cem’i’l-cevâmi’. thk. Seyyid Abdülaziz – Abdullah Rabî’. Mektebetü Kurtuba, 1998.