İkidilli Çocuğun İlk Cümle Oluşum Süreçlerine Bir Bakış (18-27 Aylar)

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 369 - 397, 31.08.2022

Muhammet Çelik

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1112646

Öz

İnsana özgü dil edinim yeteneğiyle dünyaya gelen çocuğun konuşma süreci, tek sözcük döneminden itibaren cümle hükmündeki kelimelerin telaffuzuyla başlayıp, iki veya daha fazla kelime kullanılarak ilk cümle yapılarının oluşturulduğu sürece doğru ilerler. Bu süreçte genel olarak çocukların cümlelerinde gözüken tamamlanmamış yapıların yanı sıra ikidilli çocukların cümlelerinde iki dilin birlikte kullanılması veya birbirini etkilemesi gibi fenomenler de gözükür. Çocuk bazen her iki dilden de öğelerin veya sözdizim özelliklerinin yer aldığı cümleler oluştururken bazen de bunun aksine her bir dili ayrı olarak kullanabilmektedir. Bu görünümler iki dili eşzamanlı olarak edinen bir çocuğun konuşma gelişimindeki doğal sürecin parçalarıdır ve çocuktan çocuğa değişiklik ve özgünlük arz eder. Bu dilsel kullanımlarıyla çocuk, iletişimde aktif olarak rol alır, diyaloga girer, kurgusal anlatılar oluşturur ve doğrudan veya dolaylı yollarla kendini ifade etmeye, hatta kendini gerçekleştirmeye çalışır. Çalışma, erken çocukluk döneminde Türkçe ve Kürtçeyi eşzamanlı olarak edinen bir çocuğun ilk cümlelerinden örnekler sunmakta, bu örneklerin gelişim sürecini yorumlamakta ve çocuğun bu üretici dilsel kullanımlarındaki sıradışı taraflardan hareketle onu anlama imkan ve ciddiyetini sorgulamaktadır. Bu sürecin başta gelen özelliklerinden biri de cümlelerin veya daha alt birimlerin süreç boyunca sürekli bir değişim içinde olması ve günden güne gelişen bir görünüm arz etmesidir. Söz konusu cümlelerle çocuk tarafından neyin kastedildiği ise başlı başına zor bir mesele olup, bu maksat ancak çocuklarla birlikte vakit geçiren ebeveyn veya bakıcılar tarafından daha iyi anlaşılabilir.

Anahtar Kelimeler

İkidillilik, çocuk gelişimi, cümle, üretici dilbilgisi, dil edinimi

Kaynakça

• Abdullatif, Muhammed Hamase. Binâu’l-cümleti’l-Arabiyye. Kahire: Dâru Garîb, 2003.
• Aksan, Doğan. Anlambilim: Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi, 1998.
• Aksoy, A. Belgin - Aksoy, Merve. “Yürüme Döneminde Küçük Konuşmacılar: Gelişimsel Bir Bakış”. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi. 4/1 (Mart 2020), 239-259.
• Alpöge, Gülçin. “Çift Dilli Çocukların Dil Gelişimi”. Turkophone. 1/1 (2014), 5-13.
• Badıllı, Kemal. Türkçe İzahlı Kürtçe Grameri (Kürmançça Lehçesi). Ankara: Ankara Basım ve Ciltevi, 1965.
• Baştürk, Mehmet. Anadil Edinimi. Ankara: Pegem Akademi, 2013.
• Calvin, William H. – Ojemann, George A. Neil’in Beyniyle Konuşmalar: Düşünce ve Dilin Sinirsel Doğası. çev. Güral Koca, İstanbul: Metis, 2009.
• Chomsky, Noam. Bilgi Sorunları ve Dil: Managua Dersleri. çev. Veysel Kılıç, İstanbul: Bgst Yayınları, 2009.
• Chomsky, Noam. Dilin Mimarisi. çev. İsa Kerem Bayırlı, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2014.
• Chomsky, Noam. Dil ve Zihin. çev. Ahmet Kocaman, Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 3.baskı 2018.
• Comrie, Bernard. Dil Evrensellikleri ve Dilbilim Topolojisi. çev. İsmail Ulutaş, Ankara: Hece Yayınları, 2.baskı 2017.
• Cürcânî, Abdulkahir. Delâilu’l-i‘câz. tahkik: M. Muhammed Şakir, Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1984.
• Dizdaroğlu, Hikmet. Tümcebilgisi. Ankara: TDK Yayınları, 1976.
• Enbârî, Ebu’l-Berekât. Esrâru’l-‘Arabiyye. tahkik: M. Behcetu’l-Beytâr, Dımaşk: Matbûâtu’l-mecmai’l-ilmîyyi’l-Arabî, 1957.
• Fichte, Johann-Gootlieb. “Dil Becerisi ve Dilin Kökeni Üzerine”. Klasik Alman Dil Felsefesi Metinleri: Herder-Fichte-Humbolt. çev. Gürsel Aytaç, Ankara: Phoenix, 2011, (69-103).
• Grosjean, François. Sünâiyyu’l-luga. (özgün adı: Bilingual: Life and Reality). Arapçaya çeviren: Zeyneb Atıf, Hindawi Foundation, 2017.
• Gümüşatam, Gürkan. “Eksiltim (Ellipsis) ve Türkçede Eksiltim Türleri”. Turkish Studies, 8/1 2013, (1539-1552).
• Güvendir, Emre - Yıldız, I. Gamze. Dil Edinimi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2014.
• Haznedar, Belma. İkidillilik ve Çokdillilik. Ankara: Anı Yayıncılık, 2021.
• Herder, Johann Gottfried. “Dilin Kökeni Üzerine”. Klasik Alman Dil Felsefesi Metinleri: Herder-Fichte-Humbolt. çev. Gürsel Aytaç, Ankara: Phoenix, 2011, (15-64).
• Humboldt, Wilhelm von. “Dil Yapılarının Çeşitliliği ve Bunun İnsan Neslinin Zihinsel Gelişimine Etkisi”. Klasik Alman Dil Felsefesi Metinleri: Herder-Fichte-Humbolt. çev. Gürsel Aytaç, Ankara: Phoenix, 2011, (109-167).
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. tahkik: Muhammed Ali en-Neccâr, 3 cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İlmiyye, 1952.
• İbn Haldun, Abdurrahman. Mukaddimetu İbn Haldûn. thk: Ali Abdulvâhid Vâfî. 3 cilt. Kahire: Dâru Nahdati Mısr, 2014.
• İbn Hişâm, Ebu Muhammed Cemâlüddîn. Şerhu Şüzûri’z-zeheb. Beyrut: Dâru İhyâu’t-turâsi’l-Arabî, 2001.
• Karademir, Fevzi vd. Sözlük/Ferheng: Kürtçe-Türkçe & Türkçe-Kürtçe. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2014.
• Karakaya, Şerafettin. Dil Gelişimi ve Dil Politikası. Ankara: Akçağ, 2007.
• Kayabaşı, Demet. “Üretici Dilbilgisi”. Can, Özge (ed.). Dilbilim Kuramları: İki Düzlem Beş Kuram. İstanbul: İthaki, 2018.
• Keklik, Saadettin. Çocukta Dil Edinimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Kol, Suat. “Erken Çocuklukta Bilişsel Gelişim ve Dil Gelişimi”. Sakarya Üniv. Eğitim Fakültesi Dergisi, 21 (05.2011), (1-22).
• Korkmaz, Zeynep. Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 5.baskı 2017.
• Krashen, Stephen. Second Language Acquisition and Second Language Learning. Oxford: Pergamon P, 1981.
• Martinet, André. İşlevsel Genel Dilbilim. çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual, 1998.
• Özsoy, A. Sumru. “Chosmky’nin Sözdizim Kuramına Bir Bakış”. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 8: 9-12.
• Palmer, Frank Robert. Semantik: Yeni Bir Anlambilim Projesi. çev. Ramazan Ertürk. Ankara: Fol, 2020.
• Piaget, Jean. Çocuğun Gözüyle Dünya. çev. İsmail Yerguz. İstanbul: Dost Kitabevi, 2019.
• Rancière, Jacques. Cahil Hoca: Zihinsel Özgürleşme Üstüne Beş Ders. çev. Savaş Kılıç, İstanbul: Metis, 3.baskı 2018.
• Ricoeur, Paul. Yorum Teorisi: Söylem ve Artı anlam. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2007.
• Rousseau, Jean-Jacques. Émile. çev. Yaşar Avunç, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 9.baskı 2017.
• Saraç, Yekta. Klasik Edebiyat Bilgisi: Belagat. İstanbul: 3F Yayınevi, 2007.
• Savaş, Bekir. Okuma Eğitimi ve Çocuklarda Dil Gelişimi. İstanbul: Papatya Yayıncılık, 2018.
• Saussure, Ferdinand de. Genel Dilbilim Dersleri. çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual, 1998.
• Sekkakî, Ebu Yakub. Miftâhu’l-ulûm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2.baskı 1987.
• Sîbeveyhi, Ebu Bişr. Kitâbu Sibeveyhî. thk: Abdusselam Muhammed Harun, 5 cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hânci, 1988.
• Sîrâfî, Ebû Said. Şerhu Kitâbi Sîbeveyhi. tahkik: Ahmed Hasan M. & Ali Seyyid, 5 cilt, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• Suyûtî, Celaleddîn. el-Müzhir fî ‘ulûmi’l-lugati ve envâ‘ihâ. Beyrut: Menşûrâtu’l-Mektebeti’l-Arabiyye, 1986.
• Uzun, Nadir Engin. Ana Çizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual, 2000.
• Üstünova, Kerime. “Dilbilgisel Olumsuzlayıcılar”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi. 5/4 (2006), (1703-1715).
• Vardar, Berke (ed.). Dilbilim ve Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları, 1980.
• Wittgenstein, Ludwig. Felsefi Soruşturmalar. çev. Haluk Barışcan. İstanbul: Metis, 4.baskı 2017.
• Yapıcı, Şenay. “Çocukta Dil Gelişimi”. Journal of Human Sciences 1/1 (2004), 1-17.
• Yavuzer, Haluk. Çocuk Psikolojisi. İstanbul: Remzi Yayınevi, 22.baskı 2002.