Sufistic Expound of Karbalaî's "Bange Weys" Qasidah

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 537 - 562, 31.08.2022

Veysel Başçı , Yakup Aykaç

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1113022

Cited By: 1

Öz

The Yemeni zahid Uweys al-Qarani, a descendant of the tabi’in, is believed to be guided by the Prophet through dreams or other spiritual ways. On this sufistic belief, in spite of not directly related to any master or guardian, the person who connects to that master or guardian through dreams and spiritual ways is called Uweysi, and the method of connecting to sufism in this way is called Uweysism. Many wellknown sheikhs in the history of sufism are known as Uweys. One of these sheikhs, named or known by his Uweys, is Shah-i Naqshband, the founder of the Naqshbandiyya Sect. The Uweysî identity of Shah-i Naqshband, who got the name of Uweysî by following the spirituality of Khace Abdulkhaliq Ghujduwanî, has an important place in the Naqshbandiyya Sect. The Uweysî identity of Shah-i Nakshiband, who got the name of Uweysî by following the spirituality of Khace Abdulkhaliq Ghujduwanî, has an important place in the Naqshbandiyya sect. Throughout history, many sufi poets went through, mentioned Shah-i Naqshband with the title of Uweysî in his praises or qasidah and emphasizing this feature of him. One of these sufi poets is Sheikh Muhemed Karbalayî from the 19th century, one of the sufi poets of the Akhtep school, which was an important Nakshi-Khalidi school in the 19th century. Karbalayî’s eulogy of seventeen couplets, in which he voiced his qasidah-ghazal with the redif of ‘Bange Weys’; is one of the important eulogies reflecting the poet’s depth in sufism and sufi literature. In this eulogy written in Persian, the poet used Bangê Weys (the message of Weys) as a metaphor and a variable metaphor. He sometimes identified this metaphor with Bangê Weys radif, which means the message and mission of Weys, with Weysel al-Qarani in a real sense, and sometimes he worked by mentioning his attributes and characteristics together with the universal messages of Shah-i Naqshband emphasizing the absolute
divine essence. The poet dealt with this metaphor, by using of methods such as metaphor, imagery or allusion, within the framework of the rich literature of sufi literature. In this study, Karbalayî’s eulogy has
been annotated based on mystical methods and interpretations, together with its literary features

Anahtar Kelimeler

Sufism, Uweys al-Qarani, Qasidah, Bang-i Weys, Sheikh Muhammed Karbalayî

Şerha Tesewifî ya Qesîdeya “Bangê Weys” a Kerbelayî

Öz

Wisa tê bawerkirin ku ji nifşa tabi‘în Weys el-Qerenî bi rêya xewn û rêyên menewî ji aliyê Hz. Pêxember ve hatiye îrşadkirin. Ji ber vê baweriyê, di tesewifê de kesekî bêyî ku murşîdekî bibîne, bi rêya xewn yan jî bi rêyên menewî întisabê wî murşîdî bike hingê jê re Uweysî, ji wê rêya girêdana tesewifî re jî Uweysîtî hatiye gotin. Gelek şêxên navdar di dîroka tesewifê de bi navê Uweysî hatine naskirin. Yek ji van şêxên ku bi nasnavê Uweysî hatiye naskirin, avakerê terîqeta Neqşîbendî, Şêx Muhemed Behauddînê Şahê Neqşîbend e. Wî întisabê rûhaniyeta Şêx ‘Evdilxaliqê Xucdewanî kiriye û navlêka Uweysî girtiye ku di terîqeta Neqşîbendî de ev nasnav gelek girîng e. Ji berê ve gelek şairên ehlê tesewifê di qesîde û medhiyeyên xwe de bi unwana Uweysî pesnê Şahê Neqşîbend daye. Yek ji wan şairan jî Şêx Muhemedê Axtepî ye ku bêtir bi mexlesa xwe ya Kerbelaî hatiye nasîn. Kerbelaî yek ji endamê malbata Axtepiyan e ku ew malbat daye pey rêka Mewlana Xalidê Şarezorî û di nav terîqeta Neqşî-Xalidî de cih girtiye. Qesîdeya Kerbelaî ya ku bi redîfa “Bange Weys” hatiye nivîsîn ji hivdeh beytan pêk hatiye û dikare bê gotin, ew yek ji wan qesîdeyên girîng e ku kûrahiya şair di edebiyata tesewufî de nîşan dide. Şair di vê qesîdeya xwe ya farisî de redîfa “Bange Weys” wek metafor û mecazeke guhêrbar bi kar aniye. “Bange Weys” di wateya peyam û mîsyona Weys de ye ku şair ev metafor carna bi wateya heqîqî di şûna Weys el-Qerenî de xebitandiye û carna jî bi behskirina sifet û taybetiyên Şahê Neqşîbend îşaretî peyama wî ya gerdûnî kiriye. Şair ev metafor di çarçoveya edebiyata tesewifî de bi alîkariya îstîare, mecaz û kînayeyan di gelek wateyan de bi kar aniye. Me di vê nivîsarê de hewl da ku qesîdeya navborî digel taybetiyên wê yên edebî, li dor tesewifê şîrove û rave bikin.

Anahtar Kelimeler

Tesewif, Weys el-Qerenî, Qeside, Bangê Weys

Kaynakça

• Algar, H. (2012). Nakşibendîlik. Cüneyd Köksal û yên din. (Wer). İnsan.
• Ali b. Huseyn (2010). Reşahât, Ayn-ül Hayat. Süleyman Kuku (Amd). Fenomen.
• Âsım Efendi, M. (2009). Burhân-ı Katı. Türk Dil Kurumu.
• Aykaç, Y. (2015). “Dîwana Hezîn (Metin, Lêkolîn û Ferheng)”, Teza Masterê, Zanîngeha Mardin Artuklu.
• Aynî, M. A. (1992). Tasavvuf Tarihi, Hüseyin Rahmi Yananlı (Amd), Kitabevi.
• Bağdâdî, M. H. (2013). Divan, Mevlânâ Halid-i Bağdadî. Abdulcebbar Kavak (Amd). Semerkand.
• Bolayır, A. E. (2018). Metin Şerhine Giriş. Halil Çeltik (Amd.). H Yayınları.
• Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Otto.
• Coşkun, M. Öbek, A.İ. Bayram, Y. (2016). Gazel Şerhleri. Kesit.
• Dehxuda, A. E. (1372). Luxetnameyê Dêhxuda, Lovhê Fişordeh, Întîşaratê Danişgahê Tehran.
• Ehmedê Xanî. (2004). Memozîn. Arif Zêrevan (Transkrîpsiyon). Nefel.
• ‘Ettar, F. (1375). Tezkîretu’l-Evliya, Nicholson – Kazvinî (Amd), Întîşaratê Menuçehrî.
• Ferhengê Danişgahê Kurdistan Farisî-Kurdî (1385). (cîld I, II, III). Lijne (Amd). Macid Merdûx Rûhanî (Serperişt). Danişgahê Kurdistan.
• Gökbel, A. (2019). Ansiklopedik Alevi Bektaşi Terimleri Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Gulî, M. X. (2002). Ferhenga Gulî Farisî-Kurdî. Spîrêz.
• Îzolî, D. (2013). Ferheng Kurdî-Tirkî / Tirkî-Kurdî. Deng.
• Kuşeyrî, A. (2013). Kuşeyrî Risalesi, Muhammed Coşkun (Wer). İlk Harf.
• Melayê Cizîrî. (2004). Dîwan. Arif Zêrevan (Transkrîpsiyon). Nefel.
• Mirzaniya, M. (1382). Ferhengnameyê Kînayê, Emir Kebir.
• Molla Câmî, A. (2014). Nefehâtü’l Üns Evliya Menkıbeleri, Abdulkadir Akçiçek (Amd). Huzur.
• Muvahhid. M. A. (1396). Mesnevîyê Me’newî, Întişaratê Hermes.
• Ocak, A. Y. (2020). Sûfîlik Geleneğinin Efsanevi Öncüsü Veysel Kareni ve Üveysîlik. Dergâh.
• Özaydın, M. (2009). Şeyh Abdurrahman Aktepe Hayatı Eserleri Görüşleri. Cihan Yayınları.
• Pala, İ. (2012). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı.
• Pertev, R. (2012). Mîrsadu‘l-Etfal (Şahrahê Kûdekan) Ferhenga Menzûm a Kurdî-Farisî (Vekolîn û Tekst). Teza Lîsansa Bilind. Zanîngeha Mardin Artuklu.
• Qewlê Newala Sîsebanê (2012). Ahmet Demir (Amd û Tîpguhêzî). Nûbihar.
• Qur’ana Pîroz û Meala wê ya Kurdî. (2015). Serokatiya Karûbarên Dîyanetê.
• Sadinî, M. X. (2011). Mela Huseynê Bateyî Jiyan Berhem û Helbestên Wî. Nûbihar.
• Şêx Eskerî. (2009). Keşkol. Zeynelabidîn Zinar (Tîpguhêzî). Doz.
• Şêx Evdirehmanê Axtepî. (2002). Dîwana Rûhî, Osman Akdag û Kerem Soylu (Amd). Weşanên Enstîtuya Stenbolê.
• Şêx Mihemed Kerbelaî. (2002). Dîwana Kerbelaî. Osman Akdag û Kerem Soylu (Amd). Weşanên Enstîtuya Stenbolê.
• Şêx Mihemed Kerbelayî. (2012) Ferhenga Kerbelayî Mîrsadu’l-Etfal/Şahrahê Kûdekan, Ramazan Pertev (Amd). Nûbihar.
• Şêx Ubeydullah Nehrî. (1379). Mesnewîyê Sanî Tuhfetu’l-Ehbab, Seyyîd Îslam Duago (Amd), Întişaratê Huseynî.
• Tavakkoli, M. R. (2010). Kürdistan Tasavvuf Tarihi, Mehmet Polat (Wer). Hîvda.
• Tenik, A. (2015). Tarihsel Süreçte Kürt Coğrafyasında Tasavvuf ve Tarikatlar, Nûbihar.
• Titiz, F. (2020). el-Cewahîru’r Reşadîye fî Sîretî’n-Nebewîyye ya Mela Nûrûllahê Godişkî (Metn û Lêkolîn Û Ferheng). Teza Lîsansa Bilind. Zanîngeha Bingöl.
• Tosun, N. (2015). Bahâeddin Nakşibend Hayatı Görüşleri Tarikatı. İnsan.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Kabalcı.
• Xaliqî, M. R. (1382). Şaxnebatê Hafiz, Întişaratê Zevvar.
• Vassaf, H. (2015). Tasavvufi Şiir Şerhleri; Feyzu'l-Kemal ve Mir'atu'l-Kemal, Muammer Cengiz (Amd). Dergah.
• Yaheqqî, M. C. (1386/2007). Ferhengê Esatîr ve Dastanwareha der Edebîyatê Farsî. Ferhengê Moesir.
• Yektayî, M.R. (1377). Uweys el-Qerenî, Defterê Teblîxatê Îslamî.
• Yıldırım, N. (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü, Kabalcı.
• Yüksel, M. (2018). Şêx Ehmedé Xanî/Şeyh Ahmed El-Hânî. https://mufity.blogspot.com (02.02.2020).
• Zivingî, N (2015). Zana û Rewşenbîr Evdirehîm Rehmî Hekkarî Jiyan Berhem û Helbestên Wî. Avesta.
• Mele Ehmed Hilmiyê Qoxî. (2004). Dîwana Cami‘, İhsan. (Çapa Faksîmîle).
• Mele Zeynelabidîn Amîdî. (1980). Dîwana Şêx Ebdurrehman Aqtepî û Dîwana Kerbelaî. (Çapa Faksîmîle).