Kısırlığa Çare Arayışları Olarak Dinsel-Büyüsel İnanışlar ve Geleneksel Tedaviler: Şırnak Örneği

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 2, 689 - 707, 31.08.2022

Dicle Özcan Elçi

https://doi.org/10.26791/sarkiat.1116244

Öz

Bu çalışma, mikro-sosyolojik ve anlamacı/yorumlamacı bir sosyal bilim perspektifinden yansımaktadır. Çalışmanın konusu, istediği halde çocuk sahibi olamayan evli kadınların çocuk sahibi olabilmek için başvurduğu, geleneksel kültüre özgü olan dinsel-büyüsel inanışlar ve geleneksel tedavi yöntemleridir. Çalışmanın amacı, kendisi ya da eşinden kaynaklanan kısırlık/infertilite sorunundan mustarip kadınların, modern tıbba alternatif biçimde açığa çıkan dinsel-büyüsel pratiklere; öte yandan halk sağaltmacılığı örnekleri olan geleneksel tedavi yaklaşımlarına yüklediği anlamlar ve bunları deneyimleme biçimlerini açıklayabilmektir. Bunu yaparken nitel araştırma yöntemlerinden olan fenomenolojik araştırma deseninden faydalanılmıştır. Fenomenolojik araştırmalarda ortak bir olgu/deneyimi paylaşan kişilerin deneyimi/yaşantıyı nasıl anlamlandırdıkları ve tanımladıkları önemli olup; aynı fenomenin farklı yaşantılardaki yansımalarına odaklanılmaktadır. Bu bağlamda bu çalışmaya Şırnak ilinin Merkez, Cizre, Silopi ve İdil ilçelerinde yaşayan, 18 yaş üstü, evli 28 kadın dahil edilmiştir. Araştırmanın veri toplama tekniği ise yüz yüze derinlemesine mülakatlardır. Çalışmanın veri analiz yöntemi, deşifre edilen metinlerden açığa çıkan verilerin kategorizasyonu ve temalandırılmasına dayanan betimsel ve sistematik analizdir. Literatürde -farklı yörelerde yapılan- bu çalışmaya benzer çalışmalar olmakla birlikte, Şırnak özelinde bu konuyla ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu bağlamda bu çalışmanın medikal sosyoloji/sağlık sosyolojisi ve kadın araştırmaları alan yazınına katkıları olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Annelik, Gönülsüz Çocuksuzluk, kısırlık/infertilite, dinsel-büyüsel inanışlar, geleneksel tedaviler, Şırnak

RELIGIOUS-MAGICAL BELIEFS AND TRADITIONAL TREATMENTS AS SEEKING CURE FOR INFERTILITY: THE CASE OF ŞIRNAK

Öz

This study is reflected from a micro-sociological and hermeneutic social science perspective. The subject of the study is the religious-magical beliefs and traditional treatment methods, which are specific to traditional culture, which married women who cannot have children despite their desire apply to have a child. The aim of the study is the religious-magical practices of women who are suffering from infertility problems caused by themselves or their spouses, as an alternative to modern medicine; on the other hand, it is to explain the meanings ascribed to traditional treatment approaches, which are examples of folk medicine, and the ways of experiencing them. While doing this, the phenomenological research design, which is one of the qualitative research methods, was used. In phenomenological researches, it is important how people who share a common phenomenon/experience make sense of and define the experience; focuses on the reflections of the same phenomenon in different lives. In this context, 28 married women over the age of 18 living in the Centre of City, Cizre, Silopi and İdil districts of Şırnak province were included in this study. The data collection technique of the research is face-to-face in-depth interviews. The data analysis method of the study is descriptive and systematic analysis based on the categorization and theming of the data revealed from the deciphered texts. Although there are similar studies in the literature -made in different regions- to this study, no study on this subject has been found in Şırnak. In this context, it is thought that this study will contribute to the field of medical sociology/health sociology and women's studies.

Anahtar Kelimeler

Motherhood,, Childlessness,, infertility, religious-magical bliefs, tredional treatments, Şırnak

Kaynakça

• Acar, Zehra, Gümüşay, Mehtap-Şahin, Nevin. "Evli Kadınların Gebe Kalmaya Yönelik Geleneksel Uygulamaları". Necmettin Erbakan Üniversitesi Genel Sağlık Bilimleri Dergisi 3/3 (2021), 215-227.
• Acıpayamlı, Orhan. Türkiye'de Doğumla İlgili Adet ve İnanmaların Etnolojik Etüdü. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1. Basım, 1961.
• Akşit, Elif Ekin. "Kısırlık: Olanak ve Tahakküm". Fe Dergi: Feminist Eleştiri 1/2 (2009), 44-55.
• Arıcı, A. "Yardımcı Üreme Teknikleri". Türkiye Aile Sağlığı ve Planlama Vakfı Görünüm Dergisi (2012), 4-5.
• Avcıbay, Burcu-Kızılkaya Beji, Nezihe. "İnfertilite Tedavisinde Tamamlayıcı/Alternatif Tıp Uygulamaları". Androloji Bülteni 15/52 (2013), 71-74.
• Badinter, Elizabeth. Annelik Sevgisi: 18. Yüzyıldan Günümüze Bir Duygunun Tarihi. çev. Kamuran Çelik. İstanbul: Afa Yayınları, 1. Basım, 1992.
• Badinter, Elizabeth. Kadınlık mı Annelik mi. çev. Ayşen Ekmekçi. İstanbul: İletişim, 2. Basım, 2015.
• Bal, Nazar. Tüp Bebek Konusuna Sosyolojik Bir Bakış: Temellendirilmiş Kuram Çalışması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2014. http://web.horde.to/tez.yok.gov.tr/
• Bali, Aslı. "Gaziantep Yöresi Doğum Geleneklerinde Anne ve Çocuk Sağaltımı". Turkish Studies 12/5 (2017), 85-110.
• Bayer, Steven R., Alper, Michael M.-Penzias, Alan S. . Boston IVF İnfertilite El Kitabı. çev. Ahmet Zeki Işık-Kubiley Vicdan. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi, 2. Basım, 2008.
• Bolat, Yunus Emre-Kuşdemir, Orhan Fatih. "Doğum Âdetleri ve Ziyaret Fenomeni: Tokat Erbaa Örneği". The Journal of Turkic Language and Literature Surveys 4/2 (2019), 64-78.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri. çev. Mesut Bütün-Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi, 4. Basım, 2018.
• Çıblak Coşkun, Nilgün. "Mersin'de Doğumla İlgili Adetlerin Halk Hekimliği Yönünden İncelenmesi". Lokman Hekim Journal 1/3 (2011), 1-12.
• Çocuk Cinsiyeti Nedeniyle Kadın Üzerinde Oluşturulan Psikolojik Şiddet, Başlık Parası ve Geleneksel Evlilikler Hakkında Komisyon Raporu Ankara: Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Yayınları, 2011.
• Çolgar, Umut. Retrodüktif Endokrinoloji ve İnfertilite. İstanbul: Medikal Yayıncılık, 1. Basım, 2006.
• Engin, Raziye-Pasinlioğlu, Türkan. "Erzurum ve Yöresinde İnfertil Kadınların İnfertilite İle İlgili Geleneksel İnanç ve Uygulamaları". Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 5/1 (2002), 1-10.
• Erol Çalışkan, Şerife Seher. "Bartın İli Doğum Ritüelleri". Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi 8/2 (2021), 62-82.
• Foucault, Michel. Kliniğin Doğuşu: Tıbbi Algının Arkeolojisi. çev. İnci Uysal. Ankara: Doruk Yayınları, 1. Basım, 2002.
• Goffman, Erving. Damga: Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar. çev. Levent Ünsaldı vd. Ankara: Heretik Yayınları, 1. Basım, 2014.
• Güven, Filiz. "Sinop Halk Kültüründe Doğum Etrafında Gelişen Uygulamalar". Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 8/25 (2020), 302-316.
• Güvenç, Bozkurt. "Geleneklerden Kalıntılar: Başlık, Berdel, Kız-Kaçırma, Kuma ve Amca-Kızı Evliliği". Kadın Araştırmaları Dergisi 0/1 (1993), 43-48.
• Kavlak, Oya. "İnfertil Kadınlarda Yalnızlık düzeyi ve Bunu Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi". Ege Tıp Dergisi 41/4 (2002), 229-232.
• Keskin, Gülseren-Babacan Gümüş, Aysun. "İnfertilite: Umutsuzluk Perspektifinden Bir İnceleme". Psikiyatri Hemşireliği Dergisi 5/1 (2014), 9-16.
• Kılıç, Meral, Ejder Apay, Serap-Kızılkaya Beji, Nezihe. "İnfertilite ve Kültür". Florance Nightingale Hemşirelik Dergisi 19/2 (2011), 109-115.
• Maxwell, Joseph Alex. Nitel Araştırma Tasarımı: Etkileşimli Bir Yaklaşım. çev. Mustafa Çevikbaş. Ankara: Nobel Akademi Yayıncılık, 3. Basım, 2018.
• Mutlu, Burcu. "Kariyer de Yaparım (Tüp) Bebek de!". Amargi: Feminist Teori ve Politika 15 (2009), 37-39.
• Örnek, Sedat Veyis. Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Batıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1. Basım, 1966.
• Örnek, Sedat Veyis. Türk Halk Bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2. Basım, 2000.
• Özkan, M.-Baysal, B. "Emotional Distress of Infertilite Women in Turkey". Clin Exp Obstet Gynecol 33/1 (2006), 44-46.
• Penzias, Alan S. "İnfertiliteye Genel Bakış". çev. G. Sinem Çağlar. Boston IVF İnfertilite El Kitabı. ed. Steven R. Bayer vd. 1-15. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevi, 1. Basım, 2008.
• Sari, Tuğba. Öznelik Kapasitesi Bağlamında Biyolojik Annelik: Üremeye Yardımcı Teknolojileri Kullanan Kadınların Deneyimleri. Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2014.
• Sezgin, Deniz. Tıbbileştirilen Yaşam Bireyselleştirilen Sağlık. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, 2011.
• Sipahi, Abdulkadir. Türk Halk İnançlarında Büyü ve Büyü İle İlgili Uygulamalar. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans, 2006.
• Sis Çelik, Aslı-Kırca, Nurcan. "İnfertil Kadınların Uyguladıkları Tamamlayıcı ve Destekleyici Bakım Uygulamaları". Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 21/3 (2018), 178-188.
• Soyiç, Yasemin-Süzer Özkan, Filiz. "İnfertilide Kullanılan Geleneksel ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları". Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi 3/2 (2020), 169-175.
• Şen, Selma. İnfertil Kadınların Damgalanma Deneyimleri. İzmir: Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Yüksek Lisans, 2011.
• Şimşek, Ömer Yavuz-Kaymak, Oktay. Özlenen Bebek: Kısırlığın Nedenleri ve Tedavi Yöntemleri. İstanbul: Mozaik Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Taşkın, Lale. Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği. Ankara: Sistem Ofset, 8. Basım, 2005.
• Topdemir Koçyiğit, Oya. "İnfertilite ve Sosyo-Kültürel Etkileri". İnsanbil Dergisi 1/1 (2012), 27-38.
• Tunç, İsmet. "Din-Kültür Perspektifinden Tedavide Dinsel-Büyüsel Pratikler". İslam'da Sağlık ve Koruyucu Hekimlik. ed. Adem Yerinde. 445-455. Ağrı: Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Yayınları, 1. Basım, 2021.
• Türköne, Mualla. Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ankara: Ark Yayınevi, 1. Basım, 1995.
• User, İnci. "Biyoteknolojiler ve Kadın Bedeni ". Kadın ve Bedeni. ed. Yasemin İnceoğlu-Altan Kar. 145-188. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1. Basım. Basım, 2010.
• Yakut İpekoğlu, Hilal-Oral, Hilmi Baha. "İnfertilitede Kullanılan Geleneksel Tedavi Yöntemleri ve Çeşitli Uygulamalar: Isparta Örneği". Motif Akademi Halkbilim Dergisi 12/25 (2019), 105-119.
• Yanıkkerem, Emre, Kavlak, Oya-Sevil, Ümran. "İnfertil Çiftlerin Yaşadıkları Sorunlar ve Hemşirelik Yaklaşımı". Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 11/4 (2008), 112-121.
• Yaşar, Beril Nisa-Terzioğlu, Füsun. "Yardımcı Üreme Tekniklerinde Perinatal Sonuçlar". Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi 19/2 (2016), 139-144.
• Yıldırım, Ali-Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 5. Basım, 2005.
• World Health Organization. "İnfertility Definitions and Terminology". Erişim 7 Mayıs 2020. https://www.who.int/reproductivehealth/topics/infertility/en/
• Zeren, Fatma. İnfertilite Tedavisi Alan Çiftlerde Cift Uyumunun Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2016. http://web.horde.to/tez.yok.gov.tr/